Τον Μάρτη του 1962 κυκλοφορούν από την Columbia οι «Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη». Στο οπισθόφυλλο ο Μάνος Χατζιδάκις γράφει1 :
[...] Κάτι περίεργες και πρωτοφανέρωτες για μένα μελωδίες, μου κίνησαν την προσοχή και με φέρανε σε περιοχές πιο αυστηρές και πιο αληθινές. Μπήκα μέσα σε μικρά μαγαζιά, απίθανα κρυμμένα κι απλησίαστα, σε χώρους μυσταγωγικούς, με κείνη την τολμηρή αστοχασιά της νεότητας, μαγεμένος από τα γυάλινα κεντήματα των μπουζουκιών, από τον επίμονο και διαπεραστικό ήχο του μπαγλαμά, θαμπωμένος από το μεγαλείο και τη βαθύτητα των μελωδικών φράσεων, ξένος, μικρός κι αδύναμος, πίστεψα με μιας πως το τραγούδι αυτό που άκουγα, ήταν δικιά μου, μια ολότελα δικιά μου υπόθεση. […] Όλοι νόμισαν πως εξευγένισα επιτυχώς τα μπουζούκια, χωρίς να σκεφθούν πώς, ποια ανάγκη μπορούσε να με οδηγήσει στο να εξευγενίζω τραγούδια μη ευγενή[...]
Πέντε χρόνια από την αρχή του σχεδιασμού των δυό μουριών, στο σπίτι των γονιών μου στον Κτικάδο, ακούγαμε τυχαία τις «Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη». Ακούγοντας τον δίσκο ξανά και ξανά, έκανα τη σύνδεση με τις «δυό μουριές». Ο Χατζιδάκις είχε ενορχηστρώσει με τον δικό του τρόπο και είχε φέρει στα μέτρα του λυρισμού του δωρικές ρεμπέτικες - λαϊκές μελωδίες. Είναι αυτό που ένιωσα ότι συνέβη στις δυο μουριές, κάνοντας την εξής αντιστοιχία:
ρεμπέτικο = λαϊκή αρχιτεκτονική,
ενορχήστρωση μελωδικού υλικού = ενορχήστρωση στοιχείων λαϊκής αρχιτεκτονικής σε μια σύγχρονη κατασκευή.
Το βίωμα στην αρχιτεκτονική σύνθεση
Σε καμία περίπτωση δεν θέλω να συγκρίνω τον σχεδιασμό μας και την ενορχήστρωση του Χατζιδάκι με όρους ταλέντου. Πώς θα μπορούσα άλλωστε; Εκείνο που θέλω να αναδείξω είναι πως το βίωμα και η ανάμνηση των παιδικών χρόνων δημιουργεί ένα τέτοιο συναισθηματικό φορτίο το οποίο έχει ανάγκη να εκφραστεί και ταυτίστηκα. Αυτή είναι άλλωστε και η αξία της τέχνης γενικά: να εκφράζει και να μεταφέρει συναισθήματα, που στην αρχιτεκτονική των επενδύσεων και των εργολαβικών, αυτή της η πτυχή δεν υπάρχει στο τραπέζι. Η αρχιτεκτονική για το “business as usual” δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα οπτικό πορνό σαν σε βιτρίνα στο Άμστερνταμ που πρέπει να προσελκύσει πελάτες και να πουλήσει όσο το δυνατόν ακριβότερα. Αυτή είναι η αναλογία. Ευτυχώς όμως οι “δύο μουριές” είχαν από την αρχή ιδιοκτήτες που μας εμπιστεύτηκαν, καταγράψαμε μαζί τις ανάγκες τους και το κτιριολογικό πρόγραμμα. Είχαμε την αρχιτεκτονική ελευθερία να κινηθούμε όπως εμείς κρίναμε σωστό μεθοδολογικά, ηθικά αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά.
Εννοείται ότι όταν συνθέτουμε για την Τήνο — και εγώ και ο πατέρας μου — υπάρχουν μαζί με το ριζόχαρτο, τα μολύβια κλπ και 35 καλοκαίρια (και όχι μόνο) να μας οδηγούν. Είναι όλες μου οι ξέγνοιαστες παιδικές, εφηβικές και νεανικές αναμνήσεις. Έπαιξα κρυφτό κάτω από τις στοές των χωριών. Έχω σκαρφαλώσει πάνω σε πέτρινους μαντρότοιχους. Έχω σκίσει το χέρι μου σε μάρμαρα καθώς έπαιζα — και άλλα πολλά. Όλο αυτό το βίωμα είναι παρόν όταν σχεδιάζω, μαζί με την επιστημονικότητα.
Ο Χατζιδάκις περιγράφει παρακάτω το συναίσθημά του:
“[...] Σήμερα, ύστερα από είκοσι χρόνια, σαν προσευχή, θέλησα να κάμω αυτόν τον δίσκο και νομίζω πως πέτυχα να ξαναζωντανέψω όλο εκείνο το μελωδικό υλικό, που χρόνια τώρα διατηρούσα μέσα μου και συγχρόνως να εκφράσω όλη την εφηβική ευαισθησία ενός Νέου Έλληνα με παράδοση, μαζί με κείνη τη λεπτή κι ανοιξιάτικη θρησκευτική ατμόσφαιρα του Επιταφίου. […]”
Το χρονικό
Όταν περπατήσαμε το αγροτεμάχιο 6,5 στρεμμάτων για να αφουγκραστούμε πώς θα κινηθούμε συνθετικά σε αυτό το κομμάτι γης με την υπέροχη θέα προς τη Δήλο και τους αναβαθμούς – σύμβολο του τοπίου της Τήνου – δύο συναισθήματα μάς κυρίευσαν: η ευγνωμοσύνη και η ευθύνη ότι η αρχιτεκτονική μας θα έπρεπε να είναι ανταποδοτική στο τοπίο που ήταν πάντα εκεί.
Επισκεφτήκαμε την κάποτε καλλιεργήσιμη έκταση με τον Κώστα Βιδάλη κηπουρό με μεγάλη γνώση της Τηνιακής φύσης και ανέγνωσε αυτό που φαίνεται και στην φωτογραφία: ότι από τις δυο άγριες μουριές, η μία που βρίσκεται στο μέσον του αγροτεμαχίου είχε γύρει από τον αέρα προς την ανατολή, ενώ η δεύτερη στο ανατολικό άκρο του οικοπέδου έστεκε όρθια. Αυτό μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι αφενός όσο ανατολικότερα τοποθετούσαμε το κτίριο, τόσο ηπιότερος θα ήταν ο αέρας, και αφετέρου ότι ο αέρας έρχεται κυρίως από τα βόρεια και από τα δυτικά.
Η θέα, η συμπεριφορά του αέρα και το τοπίο καθόρισαν την αρχιτεκτονική σύνθεση
Έτσι:
• Τοποθετήσαμε το κτίριο όσο το δυνατόν ανατολικότερα.
• Το στρέψαμε προς την παραλία του Αγίου Σώστη, με έναν άξονα παράλληλο προς την παραλία, ενώ η κάθετός του προεκτείνεται νοητά στο ιερό της Δήλου.
• Η είσοδος στην κατοικία πραγματοποιείται από έναν ανοιχτό, προστατευμένο από τον αέρα ενδιάμεσο χώρο, όπως ο χώρος του πρόναου στον σηκό.
• Το πέτρινο κτίριο αναδύεται από τις υπάρχουσες ξερολιθιές και καταλήγει σε έναν όγκο εν προβόλω, που αποτελεί ανάχωμα στον αέρα μιας προστατευμένης αυλής.
Ήταν σημαντικό για τη λειτουργία της κατοικίας να καταφέρουμε να έχουμε μια απάνεμη αυλή έξω από το καθιστικό και την κουζίνα — και τελικά το επιτύχαμε. Κάπου εδώ θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον πολιτικό μηχανικό του έργου, Θανάση Κοντιζά, που με τη βαθιά του κατάρτιση υποστήριξε πλήρως τη σύνθεση.
Υλικότητα και μορφολογία
Ήταν από την αρχή ξεκάθαρο μέσα μας ότι αυτή η κατοικία θα σχεδιαζόταν στα μέτρα και στα σταθμά του νησιού. Δεν θα ακολουθούσε τη συνήθη ομοιομορφία που βλέπουμε σε παρόμοιας τυπολογίας κτίρια: στη Μύκονο σε περιοχές της Ισπανίας ή της Πορτογαλίας. Γι αυτό, στη σύνθεση του σήμερα ενσωματώσαμε μορφές και υλικά από την τοπική αρχιτεκτονική. Παρακάτω παρατίθεται το “μελωδικό υλικό” και η “ενορχήστρωσή” του:
• Η εξωτερική τοιχοποιία είναι πέτρινη φέρουσα. Έτσι, είναι σε πλήρη αρμονία με τις ξερολιθιές του τοπίου.
• Αντί για μεγάλες τζαμαρίες, χρησιμοποιήσαμε ψιλόλιγνη τυπολογία κουφώματος σε παράταξη, με 8 cm μασίφ μαρμάρινα περιθώρια, ώστε να παραπέμπει σε μαρμάρινο περιστύλιο ναού και να συνομιλεί με τη θέα της Δήλου.
• Χρησιμοποιήθηκαν παράθυρα σε τυπολογία πολεμίστρας από τα ενετικά χρόνια, σε σημεία όπου η σχισμή του ανοίγματος θα δημιουργούσε ένα ευχάριστο ρεύμα αέρα τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού.
• Στον πρώτο όροφο τοποθετήθηκαν φεγγίτες – μαρμάρινα υπέρθυρα.
• Η απάνεμη αυλή στεγάζεται από μια ξύλινη πέργκολα.
• Τα επιχείλια της πισίνας είναι μαρμάρινα.
• Στον περιβάλλοντα χώρο για συλλογή ομβρίων υπάρχουν μαρμάρινα σχαράκια.
• Υδρορροές είναι σε εσοχή στην τοιχοποιία.
• Η κύρια είσοδος επισημαίνεται με μοτίβο περιστεριώνα.
Ο σχεδιασμός της κατοικίας διήρκεσε έξι μήνες, μέχρι την κατάθεση στο ΣΑ, όπου εγκρίθηκε παμψηφεί χωρίς αλλαγές από την πρώτη παρουσίαση. Η κατασκευή διήρκεσε 26 μήνες και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2024. Όλοι οι συντελεστές, από τον πολιτικό μηχανικό Αθανάσιο Κοντιζά έως τον φωτογράφο Γιώργη Γερόλυμπο και τους τεχνίτες, ήταν εξαιρετικοί επαγγελματίες, με βαθιά γνώση του αντικειμένου τους, ώστε να αποδοθεί άρτια η αρχιτεκτονική μελέτη. Μας ένωσε όλους ένα κοινό ήθος και είμαστε ευτυχείς που “ενορχηστρώσαμε” μαζί τους την κατασκευή.
Ο κύριος μόχθος της κατασκευής — οι λιθοδομές, το οπλισμένο σκυρόδεμα και οι οπτοπλινθοδομές — ανήκει στο αγαπημένο μας πρώτο βιολί Νίκο Δεσύπρη-Χατζή.
1. Θανάσης Γιώγλου(2013). Μάνος Χατζιδάκις: Πασχαλιές μέσα από τη Νεκρή Γη.
