«Φαντάσματα της νύχτας»: μια αναδρομή στη μυθολογία των βαμπίρ

«Φαντάσματα της νύχτας»: μια αναδρομή στη μυθολογία των βαμπίρ Facebook Twitter
Friedrich Wilhelm Murnau, Nosferatu, σκηνή της ταινίας, 1922. © Deutsche Kinemathek
0

Πώς θα σου φαινόταν αν έδινες αίμα και σε αντάλλαγμα έπαιρνες ένα δωρεάν εισιτήριο για την έκθεση «Φαντάσματα της νύχτας. 100 χρόνια "Νοσφεράτου" - Μια συμφωνία τρόμου»; Πρωτότυπη είναι η απόφαση του μουσείου Sammlung Scharf-Gerstenberg στο Βερολίνο να συνεργαστεί με τον Γερμανικό Ερυθρό Σταυρό για να οργανώσει εθελοντική αιμοδοσία για τους επισκέπτες της έκθεσης για τα βαμπίρ. Οι αιμοδοσίες θα γίνονται κάθε μήνα μέχρι το τέλος της έκθεσης, που θα διαρκέσει έως τις 23 Απριλίου.

Πέρα από το έξυπνο μάρκετινγκ, η έκθεση είναι μια ενδιαφέρουσα αναδρομή στην πολιτισμική μυθολογία των βαμπίρ, αρχής γενομένης από τον «Νοσφεράτου», την αριστουργηματική ταινία του Μουρνάου που έκανε πρεμιέρα το 1922 στο Marmorsaal (Μαρμάρινη Αίθουσα) του ζωολογικού κήπου του Βερολίνου και έκτοτε θεωρείται σημείο αναφοράς για τον τρόπο με τον οποίο επηρέασε όλα τα είδη της ποπ κουλτούρας, από τις ταινίες τρόμου μέχρι την τηλεοπτική σειρά «The Simpsons».

Η έκθεση είναι μια ενδιαφέρουσα αναδρομή στην πολιτισμική μυθολογία των βαμπίρ, αρχής γενομένης από τον «Νοσφεράτου», την αριστουργηματική ταινία του Μουρνάου που έκανε πρεμιέρα το 1922 στο Marmorsaal (Μαρμάρινη Αίθουσα) του ζωολογικού κήπου του Βερολίνου και έκτοτε θεωρείται σημείο αναφοράς για τον τρόπο με τον οποίο επηρέασε όλα τα είδη της ποπ κουλτούρας.

Ενώ ο ήρωας Νοσφεράτου βασίζεται άμεσα στον «Δράκουλα» του Μπραμ Στόκερ, το όνομα αυτό δεν αναφέρεται πουθενά στην ταινία επειδή η χήρα του αρνήθηκε να δώσει τα δικαιώματα στον Μουρνάου. Ο σκηνοθέτης απλά άλλαξε το όνομα του βρικόλακα, έκανε κάποιες αλλαγές στην ιστορία και γύρισε την ταινία δίχως την άδεια των κληρονόμων του Στόκερ. Η Φλόρενς Στόκερ στράφηκε δικαστικώς κατά του σκηνοθέτη και η απόφαση του δικαστηρίου ήταν να κατασχεθεί το αρνητικό και να καταστραφούν όλα τα αντίγραφα. Ωστόσο, κάποια διασώθηκαν και η ταινία θεωρείται πλέον αριστούργημα του κινηματογράφου.

Βαμπιρ Facebook Twitter
Friedrich Wilhelm Murnau, Nosferatu, σκηνή της ταινίας, 1922. © Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung, Wiesbaden

Η βουβή ταινία τρόμου του Μουρνάου είναι η πρώτη ταινία του γερμανικού εξπρεσιονισμού που συνδυάζει τα επιτηδευμένα γοτθικά σκηνικά με τους φυσικούς χώρους.

Ο Νοσφεράτου, η φανταστική φιγούρα που έγινε είδωλο της ποπ κουλτούρας, άσκησε απίστευτη επιρροή στις τέχνες.

Ο Αντρέ Μπρετόν θεωρούσε το «Νοσφεράτου» έργο-κλειδί για τον υπερρεαλισμό. Αντίστροφα, η ταινία θα ήταν αδιανόητη χωρίς τα ιστορικά της προηγούμενα στην τέχνη. Τα σκίτσα για τη σκηνογραφία, για παράδειγμα, περιλαμβάνουν μοτίβα που φέρνουν στο νου χαρακτικά του Φρανσίσκο ντε Γκόγια, τον γερμανικό ρομαντισμό και μοτίβα από τη λογοτεχνία και την τέχνη των αρχών του 20ού αιώνα. Άλλες αναγνωρισμένες επιρροές προέρχονται από τον Caspar David Friedrich, καθώς και από το έργο των Alfred Kubin, Stefan Eggeler και Franz Sedlacek.

Μια εικόνα που παρουσιάζεται στην έκθεση είναι του Τσέχου καλλιτέχνη Frantisek Kobliha, ο οποίος, εμπνευσμένος από τις εφιαλτικές ιστορίες του Edgar Allan Poe, δημιούργησε τότε μια σειρά από απόκοσμα χαρακτικά.

Βαμπιρ Facebook Twitter
Friedrich Wilhelm Murnau, Nosferatu, σκηνή της ταινίας, 1922. © Deutsche Kinemathek

Όσο για τα βαμπίρ, είναι πλάσματα της λαογραφίας τα οποία τρέφονται συνήθως με αίμα. Στην ευρωπαϊκή λαογραφία είναι απέθαντα πλάσματα που συχνά επισκέπτονται τους αγαπημένους τους και προκαλούν αναστάτωση ή θανάτους. Φορούν σάβανα και περιγράφονται με πρησμένη και κατακόκκινη ή σκοτεινή όψη, σημαντικά διαφορετική από την εικόνα που έχουμε σήμερα για τα χλωμά και λιπόσαρκα βαμπίρ, η οποία χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αιώνα.

Βαμπιρικά όντα έχουν καταγραφεί στους περισσότερους πολιτισμούς. Ο όρος «βαμπίρ» έγινε γνωστός στη δυτική Ευρώπη μετά από αναφορές περί μιας μαζικής υστερίας τον 18ο αιώνα η οποία βασίστηκε σε μια προϋπάρχουσα λαϊκή πεποίθηση των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης.

Στην Ανατολική Ευρώπη οι τοπικές παραλλαγές ήταν γνωστές με διάφορα ονόματα: ως «στρίγκα» στην Αλβανία, ως «βρικόλακας» στην Ελλάδα και ως «στριγκόι» στη Ρουμανία.

Βαμπιρ Facebook Twitter
Friedrich Wilhelm Murnau, Nosferatu, σκηνή της ταινίας, 1922. © Deutsche Kinemathek

Στη σύγχρονη εποχή, τα βαμπίρ θεωρούνται φανταστικές οντότητες, παρόλο που η πίστη σε διάφορα βαμπιρικά πλάσματα όπως η τσουπακάμπρα εξακολουθεί να υφίσταται σε ορισμένους πολιτισμούς. Η πρώιμη λαϊκή πίστη στα βαμπίρ έχει μερικές φορές αποδοθεί στην άγνοια για τη διαδικασία αποσύνθεσης του σώματος μετά θάνατον και στον τρόπο με τον οποίο οι προβιομηχανικές κοινωνίες προσπάθησαν να την εξηγήσουν, δημιουργώντας τα βαμπίρ για να εξηγήσουν το μυστήριο του θανάτου. Το 1985 η πορφυρία συνδέθηκε με τους θρύλους του βαμπιρισμού αλλά από τότε έχει απαξιωθεί σε μεγάλο βαθμό αυτή η σύνδεση.

Το «χαρισματικό» βαμπίρ της σύγχρονης φαντασίας γεννήθηκε το 1819 με την έκδοση του βιβλίου «Το βαμπίρ» από τον Άγγλο συγγραφέα Τζον Πολιντόρι. Το βιβλίο ήταν μεγάλη εκδοτική επιτυχία και αναμφισβήτητα είναι το πιο σημαντικό έργο με θέμα τα βαμπίρ των αρχών του 19ου αιώνα. Ο Μπραμ Στόκερ έγραψε το μυθιστόρημα «Δράκουλας» το 1897. Είναι το βιβλίο που παρείχε τη βάση του σύγχρονου θρύλου για τα βαμπίρ. Η επιτυχία του γέννησε ένα ολόκληρο υποείδος της λογοτεχνίας τρόμου αφιερωμένο στα βαμπίρ, και εξακολουθεί να είναι δημοφιλές στον 21ο αιώνα παράγοντας βιβλία, ταινίες, τηλεοπτικές σειρές και βιντεοπαιχνίδια με σχετική θεματολογία. 

Βαμπιρ Facebook Twitter
Friedrich Wilhelm Murnau, Nosferatu, σκηνή της ταινίας, 1922. © Deutsche Kinemathek
Βαμπιρ Facebook Twitter
Friedrich Wilhelm Murnau, Nosferatu, σκηνή της ταινίας, 1922. © Deutsche Kinemathek
Βαμπιρ Facebook Twitter
Alfred Kubin, Der Sauger, λεπτομέρεια, περ. 1903 © Eberhard Spangenberg, München / VG Bild-Kunst, Bonn 2022
Βαμπιρ Facebook Twitter
Albin Grau, Entwurf Filmplakat Nosferatu, λεπτομέρεια, 1921 © Kantonsbibliothek Appenzell Ausserrhoden, Trogen (CH)

F.W. Murnau: Nosferatu il vampiro (1922)

Οθόνες
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Ειρήνη Παπά μέσα από 9 ταινίες και 1 ντοκιμαντέρ

Οθόνες / Ειρήνη Παπά: Οι σημαντικότερες ταινίες της για ένα πενθήμερο στην Ταινιοθήκη

Την αποκάλεσαν «Καρυάτιδα», συνέβαλε στο να φτάσει το αρχαίο δράμα στο Χόλιγουντ, υπήρξε μια αληθινή σταρ. Αυτή την εβδομάδα μπορούμε να δούμε ξανά την «Αντιγόνη», τις «Τρωάδες», το «Ζ» και άλλες ταινίες που η Ειρήνη Παπά σφράγισε με την ερμηνεία της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Η αιώνια και οικουμενική θεία Μπεμπέκα

Daily / Η αιώνια και οικουμενική θεία Μπεμπέκα

Η αναγγελία του θανάτου της Άννας Κυριακού προκάλεσε βαθιά συγκίνηση και θλίψη καθώς πολλοί έμοιαζαν να πενθούν όχι τόσο την απώλεια της ίδιας της ηθοποιού όσο του χαρακτήρα της στις «Tρεις Χάριτες», κι ας έχουν περάσει τρεις δεκαετίες από τότε.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Ανδρέας Αποστολίδης, συγγραφέας, σκηνοθέτης

Οι Αθηναίοι / Ανδρέας Αποστολίδης: «Πλέον το αστυνομικό μυθιστόρημα ανθεί ως παραγωγή, αλλά δεν ανανεώνεται»

Επί δικτατορίας σχετιζόταν με παράνομες οργανώσεις και έφτασε να κατηγορηθεί ως ηθικός αυτουργός της κατάληψης του Πολυτεχνείου. To ταξίδι του με την αστυνομική λογοτεχνια ξεκίνησε με μια μετάφραση του Ρέιμοντ Τσάντλερ. Σειρά πήραν η Χάισμιθ, ο Ελρόι και άλλοι σπουδαίοι συγγραφείς. Μετά, έγραψε τα δικά του μυθιστορήματα, ασχολήθηκε με την αρχαιοκαπηλία και το ντοκιμαντέρ. O Ανδρέας Αποστολίδης αφηγείται τη ζωή του στη LiFO.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Buy yourself a butt plug: Γιατί όλοι μιλούν για την ταινία «Pillion»;

Οθόνες / Buy yourself a butt plug: Γιατί όλοι μιλούν για την ταινία «Pillion»;

Το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Χάρι Λάιτον, όπου ο Χάρι Μέλινγκ συνάπτει μια BDSM σχέση με τον Σκάρσγκαρντ, ήδη από το τρέιλερ έχει πυροδοτήσει συζητήσεις για τον σεξουαλικό προσανατολισμό του Σουηδού πρωταγωνιστή.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Με το «Chasing Dragons» ο Άκης Ζιάκκας ένωσε μονομιάς τις τρεις δρακολίμνες

Οθόνες / Ο Άκης Ζιάκας ενώνει σε μία διαδρομή τις τρεις Δρακόλιμνες

«Chasing Dragons»: 120 χιλιόμετρα, 8.000 μέτρα υψομετρική διαφορά σε μία μέρα. Μια ταινία που διαρκεί μία ώρα και καταγράφει αυτή τη συγκλονιστική διαδρομή που ξεπερνά τα όρια της αντοχής, σωματικής και ψυχολογικής.
ΜΙΝΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ
Mπιλ Κίντερ στη LiFO: «Oι ταινίες κινουμένων σχεδίων δεν είναι μόνο για παιδιά»

Οθόνες / Mπιλ Κίντερ: «Oι ταινίες κινουμένων σχεδίων δεν είναι μόνο για παιδιά»

Ο συνεργάτης του Κόπολα και υπεύθυνος μοντάζ και post-production σε ταινίες όπως το «Wall-e» μάς μίλησε για το μοντάζ στο animation, για την Pixar και για τότε που ένα στούντιο πλήρωσε 80 εκατομμύρια δολάρια τον Κόπολα για να μη γυρίσει μια ταινία. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Τζάρεντ Λέτο, Έμα Τόμσον, ο σκύλος Ίντι και άλλοι δύο λόγοι να πάτε σινεμά

Οθόνες / Τζάρεντ Λέτο, Έμα Τόμσον, ο σκύλος Ίντι και άλλοι δύο λόγοι να πάτε σινεμά

Η τρίτη και χειρότερη κατάθεση στο σύμπαν του «Tron», η πολυσυζητημένη ταινία τρόμου «Good Boy», το δεύτερο μέρος της τριλογίας του Νταγκ Γιόχαν Χάουγκερουντ και η Έμα Τόμσον ως ένοπλη προστάτιδα. Τι παίζει στα σινεμά από σήμερα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η μακρά αποκαθήλωση του Kanye West

Οθόνες / Η μακρά αποκαθήλωση του Kanye West

Το νέο ντοκιμαντέρ με τίτλο «In whose name?» παρουσιάζει τον Kanye West ως μια ιδιοφυΐα εγκλωβισμένη στο σώμα ενός παιδιού που βρίσκεται πάντα στα πρόθυρα ενός ακόμα κακομαθημένου ξεσπάσματος. Αρκεί αυτό για να αγνοήσουμε τα σφάλματά του;
THE LIFO TEAM
10 ταινίες για να μπείτε σε φθινοπωρινή διάθεση

Οθόνες / 10 ταινίες που θέλεις να βλέπεις και να είναι φθινόπωρο

Είναι τα κίτρινα φύλλα του Central Park; Η μελοδραματική ατμόσφαιρα; Αγγλικά τοπία στη βροχή; Κάτι πάντως ενώνει αυτές τις δέκα ταινίες και όταν τις βλέπεις θες να είναι και ο καιρός αλλιώτικος.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Steve: Η μοναξιά του δασκάλου μεγάλων αποστάσεων

Daily / Steve: Η μοναξιά του δασκάλου μεγάλων αποστάσεων

Ένα κρίσιμο και «μανιοκαταθλιπτικό» 24ωρο στη ζωή ενός εκπαιδευτικού σε ένα σχολείο για προβληματικούς εφήβους αποτελεί τον καμβά για το υπερκινητικό δράμα του Netflix με πρωταγωνιστή τον Κίλιαν Μέρφι.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
Νεριτάν Ζιντζιρία: «Η Ελλάδα έχει φετίχ να βαφτίζει τους νέους "φαινόμενα"»

Οθόνες / Νεριτάν Ζιντζιρία: «Η Ελλάδα έχει φετίχ να βαφτίζει τους νέους "φαινόμενα"»

Όταν αποφάσισε να γίνει κινηματογραφιστής, του είπαν ότι θα πεινάσει, αλλά με έναν πολύ δημιουργικό τρόπο. Έκανε τις πρώτες του ταινίες κυριολεκτικά με χώμα και νερό, αλλά πλέον τρέχει παράλληλα οκτώ πρότζεκτ. Κάνει σινεμά συνομιλώντας με το σινεμά του Γιάνναρη, του Δαμιανού, του Παπατάκη. Ο Νεριτάν Ζιντζιρία αφηγείται τη ζωή του στη LifO.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
When Nobody’s Watching: Πριν κλωτσήσουν τη μπάλα, πρέπει να νικήσουν την προκατάληψη

Οθόνες / When Nobody’s Watching: Πριν κλωτσήσουν τη μπάλα, πρέπει να νικήσουν την προκατάληψη

Η Ελλάδα κάνει τα πρώτα της σοβαρά βήματα για να σταθεί ισότιμα στο ευρωπαϊκό γήπεδο του γυναικείου ποδοσφαίρου - Το νέο ντοκιμαντέρ του ΠΣΑΠΠ, “When Nobody’s Watching”, ρίχνει φως στις ζωές των αθλητριών που παλεύουν μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΛΑΡΗΣ
Η δραματική στροφή του The Rock και άλλοι 3 λόγοι να πάτε σινεμά

Οθόνες / Η δραματική στροφή του The Rock και άλλοι 3 λόγοι να πάτε σινεμά

Ακόμα μια κινηματογραφική μεταφορά του Δράκουλα, ένα κινέζικο animation που είναι η πέμπτη εμπορικότερη ταινία όλων των εποχών αλλά και η επανακυκλοφορία του «Avatar: The Way of Water» - Τι παίζει από σήμερα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη
THE LIFO TEAM
«Good Boy»: Ναι, ο σκύλος σας βλέπει φαντάσματα» ΟΙ ΥΠΟΛΟΙΠΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Οθόνες / «Good Boy»: Ναι, ο σκύλος σας βλέπει φαντάσματα

Η πολυσυζητημένη ταινία τρόμου του Μπεν Λέονμπεργκ δίνει σάρκα και οστά σε έναν από τους μεγαλύτερους φόβους των ιδιοκτητών σκύλου και αντλεί τη συγκίνησή της από τον αρραγή δεσμό ανθρώπου και ζώου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Χρόνια Πολλά Πέδρο! 20 χρόνια τώρα βλέπουμε τις ταινίες σου.

Οθόνες / Χρόνια Πολλά Πέδρο! 20 χρόνια τώρα βλέπουμε τις ταινίες σου.

Ο Πέδρο Αλμοδοβάρ που έχει σήμερα γενέθλια παραμένει διαχρονικά ένας από τους αγαπημένους μας σκηνοθέτες. Μαζέψαμε σε ένα αφιέρωμα ό, τι έχουμε γράψει για τις ταινίες του αλλά και κάποια ενδιαφέροντα θέματα για το έργο του που αξίζει να τα διαβάσετε!
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ