Αντώνης Κλάψης: «Μια ελληνοτουρκική σύρραξη θα στοιχίσει σημαντικά στην Άγκυρα»

ΧΑΡΤΕΣ, ΕΡΕΥΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟΥΡΚΙΚΟ σεισμογραφικό, εμπρηστικές δηλώσεις και οι ολοένα αυξανόμενες παραβιάσεις των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων συνθέτουν το αφήγημα της τουρκικής επιθετικότητας το τελευταίο διάστημα. Όλο και πιο διεκδικητική, φιλόδοξη και απολυταρχική, η Τουρκία έχει γίνει o «ελέφαντας στο δωμάτιο» για το ΝΑΤΟ, αναφέρουν Ευρωπαίοι διπλωμάτες.

Την ίδια στιγμή, η εκλογή Τατάρ στα κατεχόμενα καταγράφεται ως μια αρνητική εξέλιξη όσον αφορά το κυπριακό. Γιατί ο Τούρκος Πρόεδρος ναρκοθετεί τον διάλογο και κλιμακώνει την ένταση; Γιατί η Ε.Ε. τηρεί στάση αναμονής; Και τι προμηνύει το εκλογικό αποτέλεσμα στα κατεχόμενα την περασμένη Κυριακή; Απαντά ο επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Αντώνης Κλάψης.

— Πώς εξηγείτε την ολοένα αυξανόμενη ένταση εκ μέρους του Ταγίπ Ερντογάν;

Η πολιτική του Ερντογάν δεν είναι η αιτία αλλά μάλλον το σύμπτωμα της τουρκικής επεκτατικότητας εις βάρος της Ελλάδας. Οι τουρκικές διεκδικήσεις ξεκινούν εδώ και σχεδόν πέντε δεκαετίες και θα συνεχιστούν και στο μέλλον. Έρχονται από μακριά και πηγαίνουν μακριά. Ο Ερντογάν έχει προσθέσει την παράμετρο των νεο-οθωμανικών του οραματισμών. Αντιλαμβάνεται την Τουρκία ως μια περιφερειακή υπερδύναμη, η οποία θα πρέπει να έχει σημαίνοντα ρόλο στην παγκόσμια πολιτική.

Ο ίδιος θα ήθελε μια αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αν όχι με όρους εδαφικούς, οπωσδήποτε με όρους σφαιρών επιρροής. Το δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας» είναι μια εκδοχή αυτής της αντίληψης. Ο Ερντογάν βλέπει την Τουρκία ως περιφερειακό ηγεμόνα, στον οποίο θα πρέπει να υποκύπτουν όλοι οι γείτονες. Στην ουσία, δηλαδή, επιδιώκει να μετατρέψει τους γείτονές της σε δορυφόρους της Τουρκίας.

Με αυτά τα δεδομένα ασκεί πολιτική που αμφισβητεί ανοιχτά το status quo, καθιστώντας την Τουρκία μια αναθεωρητική δύναμη. Σ' αυτό το πλαίσιο εντάσσονται, για παράδειγμα, οι δηλώσεις του για την ανάγκη «επικαιροποίησης» της Συνθήκης της Λωζάννης, οι στρατιωτικές εισβολές στη Συρία και στο Ιράκ, η εμπλοκή στον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη, η παρέμβαση στη σύρραξη ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία κ.λπ.

Ένα κρίσιμο διάστημα ίσως να είναι εκείνο που θα ακολουθήσει τις προσεχείς αμερικανικές εκλογές, ιδίως εάν νικητής αναδειχτεί ο Τζο Μπάιντεν. Σε αυτή την περίπτωση, ο νέος Πρόεδρος θα αναλάβει τα καθήκοντά του προς το τέλος Ιανουαρίου του 2021. Το διάστημα των 2,5 μηνών από τις εκλογές έως την ορκωμοσία του νέου Προέδρου των ΗΠΑ ενδεχομένως να λειτουργήσει ως «παράθυρο ευκαιρίας» για την κλιμάκωση των τουρκικών προκλήσεων εις βάρος της Ελλάδας.

— Στη δημόσια σφαίρα κυριαρχεί η άποψη ότι υπάρχει μια χαλαρή στάση εκ μέρους των μεγάλων δυνάμεων, ειδικά της Ευρώπης, απέναντι στην Τουρκία. Ποιοι, κατά τη γνώμη σας, είναι οι λόγοι αυτής της στάσης;

Τα κράτη τοποθετούνται στα διεθνή ζητήματα έχοντας κατά τεκμήριο βασική τους προτεραιότητα την εξυπηρέτηση των εθνικών τους συμφερόντων. Αυτό συμβαίνει προφανώς και στην περίπτωση των ισχυρών κρατών έναντι της Τουρκίας. Η Τουρκία έχει ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία. Έχει τον 17ο μεγαλύτερο πληθυσμό και τη 19η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη. Είναι μια χώρα που εκ των πραγμάτων λαμβάνουν υπόψη σοβαρά όλοι οι υπόλοιποι.

Ως προς τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτή είναι δύσκολο να γίνει πιο δυναμική, επειδή δεν είναι κράτος, με μια ενιαία εξωτερική πολιτική. Είναι άθροισμα κρατών, καθένα από τα οποία έχει τις δικές του προτεραιότητες, οι οποίες αντανακλώνται στην εξωτερική του πολιτική. Έτσι, κάποια μέλη της είναι θετικά στην επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία, ενώ άλλα προκρίνουν τη διατήρηση χαμηλότερων τόνων, ώστε να μη διαταραχθούν περαιτέρω οι ευρωτουρκικές σχέσεις.

Εκείνο που πρέπει να κάνει η Ελλάδα είναι να καταδεικνύει ότι η τουρκική επιθετικότητα δεν συνιστά απειλή μόνο για την ελληνική ασφάλεια αλλά συνολικά για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Σε αυτό έχουμε έναν μεγάλο σύμμαχο, τον ίδιο τον Ερντογάν, ο οποίος έχει ανοίξει τόσο πολλά διαφορετικά μέτωπα, ώστε δημιουργεί αντίστοιχα πολλούς αντιπάλους και επιβεβαιώνει διαρκώς ότι η Τουρκία λειτουργεί ως διεθνής ταραξίας.

Ταυτόχρονα, η πολιτική του Ερντογάν έχει επιδεινώσει τις σχέσεις της Τουρκίας σχεδόν με όλα τα γειτονικά της κράτη, αλλά και με τις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί οπωσδήποτε δεν θέλουν να δουν την Τουρκία να απομακρύνεται περαιτέρω από τη Δύση προς όφελος της Ρωσίας. Όμως, από την άλλη, δεν μπορούν να δεχτούν, δίχως να αντιδράσουν, ενέργειες της Τουρκίας, όπως η πρόσφατη δοκιμή ρωσικών αντιαεροπορικών πυραύλων S-400. Η γραφειοκρατία του υπουργείου Εξωτερικών και του υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ είναι από καιρό εξοργισμένη με την τουρκική στάση.

— Θεωρείτε ότι οι επόμενες ημέρες και εβδομάδες είναι κρίσιμες; Φοβάστε ένα θερμό επεισόδιο;

Τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί. Η Τουρκία δεν πρόκειται να αλλάξει στρατηγική και ξαφνικά να γίνει ένας φιλήσυχος και συνεργάσιμος γείτονας. Μακάρι να συνέβαινε κάτι τέτοιο. Αλλά είναι αυταπάτη να το πιστεύει κάποιος. Η Άγκυρα θα συνεχίσει τις προκλητικές της ενέργειες.

Δεν είναι απαραίτητο ότι ένα θερμό επεισόδιο θα προκύψει λόγω προσεκτικού σχεδιασμού από τουρκικής πλευράς. Ενδεχομένως να προκύψει ακόμα και κατά λάθος. Όταν μαχητικά αεροπλάνα εμπλέκονται σε αερομαχίες ή όταν πολεμικά σκάφη έρχονται σε απόσταση αναπνοής το ένα από το άλλο, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ένα ατύχημα, το οποίο θα γινόταν η αφορμή μιας ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, η Άγκυρα θα ήθελε να φορτώσει στην Αθήνα την ευθύνη της κλιμάκωσης, ώστε να μειώσει τη διεθνή υποστήριξη που θα μπορούσε να έχει η ελληνική πλευρά.

Ένα κρίσιμο διάστημα ίσως να είναι εκείνο που θα ακολουθήσει τις προσεχείς αμερικανικές εκλογές, ιδίως εάν νικητής αναδειχτεί ο Τζο Μπάιντεν. Σε αυτή την περίπτωση, ο νέος Πρόεδρος θα αναλάβει τα καθήκοντά του προς το τέλος Ιανουαρίου του 2021. Το διάστημα των 2,5 μηνών από τις εκλογές έως την ορκωμοσία του νέου Προέδρου των ΗΠΑ ενδεχομένως να λειτουργήσει ως «παράθυρο ευκαιρίας» για την κλιμάκωση των τουρκικών προκλήσεων εις βάρος της Ελλάδας. Δηλαδή, ο Ερντογάν μπορεί να προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί αυτό το μεταβατικό στάδιο (το οποίο μοιραία θα συνεπάγεται αρρυθμίες στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, με απερχόμενο πλέον τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ), ώστε να δημιουργήσει συνθήκες θερμού επεισοδίου με την Ελλάδα.

Εκείνο, πάντως, που είναι βέβαιο είναι ότι η Τουρκία λογαριάζει σοβαρά την Ελλάδα. Η Ελλάδα δεν είναι ούτε Ιράκ ούτε Συρία, όπου τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν δίχως να υποστούν μεγάλες απώλειες. Διαθέτει αξιόμαχες ένοπλες δυνάμεις. Επομένως, μια ελληνοτουρκική σύρραξη θα στοιχίσει σημαντικά στην Άγκυρα, κι αυτό το λαμβάνει σοβαρά υπόψη.

Από ελληνικής πλευράς, η αποτροπή της τουρκικής απειλής βασίζεται ‒και πρέπει να βασίζεται‒ σε δύο στοιχεία: αφενός στην αμυντική προετοιμασία και στην επίδειξη αποφασιστικότητας για τη δυναμική, αν χρειαστεί, υπεράσπιση της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας, αφετέρου στην ανάπτυξη διπλωματικών πρωτοβουλιών για την εξασφάλιση συμμάχων και την ταυτόχρονη απομόνωση της Τουρκίας. Ο συνδυασμός των δύο παραμέτρων είναι ο πιο αποτελεσματικός για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος.

— Τι σηματοδοτεί η εκλογή Τατάρ στα κατεχόμενα και πόσο πιστεύετε ότι μπορεί να επηρεάσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις;

Ο Ερσίν Τατάρ είναι ο εκλεκτός του Ερντογάν. Αυτό ήταν φανερό και δεν έγινε καμία προσπάθεια να παρασιωπηθεί. Τουναντίον, προβλήθηκε ευθέως και υπήρξαν παρεμβάσεις από την πλευρά της Άγκυρας για να ενισχυθεί η προοπτική επικράτησης του Τατάρ. Ο Τατάρ εμφανίζεται να είναι υπέρμαχος της λύσης των δύο κρατών. Αυτό δημιουργεί εκ πρώτης όψεως μια πρόσθετη δυσκολία στην προοπτική διευθέτησης του κυπριακού, σε σύγκριση με τον Μουσταφά Ακιντζί, ο οποίος δηλώνει υποστηρικτής της ομοσπονδιακής λύσης του κυπριακού.

Διαφορές μεταξύ του Τατάρ και του Ακιντζί ασφαλώς υπάρχουν, αλλά, ας μη γελιόμαστε. Ούτε ο κ. Ακιντζί υπήρξε ούτε ο κ. Τατάρ θα είναι καθοριστικός παράγοντας στην όποια διαπραγμάτευση για το κυπριακό. Στην πραγματικότητα, οι Τουρκοκύπριοι μόνο κατ' όνομα διαπραγματεύονται. Η αφανής, αλλά ουσιαστική διαπραγματευόμενη είναι η Τουρκία. Καμία απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί από τους Τουρκοκύπριους δίχως τη σύμφωνη γνώμη της Άγκυρας. Αυτό έχει αποδειχτεί κατ' επανάληψη, συμπεριλαμβανομένων των πιο πρόσφατων γύρων συνομιλιών που διεξήχθησαν υπό την αιγίδα του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ στο Μον Πελεράν (2016) και στο Κραν Μοντανά (2017), στις οποίες συμμετείχε ο Ακιντζί εκ μέρους των Τουρκοκύπριων, ως ηγέτης τους.

Η Τουρκία δεν θέλει λύση δύο κρατών στην Κύπρο. Θέλει μια κατ' όνομα ομοσπονδιακή (ή και ανοιχτά συνομοσπονδιακή) διευθέτηση, διά της οποίας η τουρκοκυπριακή συνιστώσα πολιτεία του κυπριακού κράτους θα είναι στην ουσία πλήρως ελεγχόμενη από την Άγκυρα και μέσω αυτής η Τουρκία θα ασκεί εμμέσως έλεγχο και στο υπόλοιπο τμήμα της Κύπρου – επομένως, στην πράξη θα «φινλανδοποιήσει» όλο το νησί, δηλαδή, θα το καθυποτάξει στις επιταγές και στα συμφέροντα της Τουρκίας. Για την Τουρκία η Κύπρος έχει στρατηγική σημασία και το κυπριακό θα την απασχολούσε ως ζήτημα στρατηγικής σημασίας ακόμα κι αν δεν υπήρχε ούτε ένας Τουρκοκύπριος.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.