Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Αυτοπροσωπογραφία, 1930

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο

0

Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τον θάνατο του Γιανούλη Χαλεπά (1851-1938), εμβληματικής μορφής στον χώρο της νεοελληνικής γλυπτικής, δημιουργού της διάσημης Κοιμωμένης στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Η επέτειος προσφέρει στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) την ευκαιρία να συνεργαστεί με την Εθνική Πινακοθήκη-Μουοείο Αλεξάνδρου Σούτσου.

Για την έκθεση, με τίτλο «Γιανούλης Χαλεπάς: επιστροφή στον Πύργο», στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (18.7-30.9), πρωτότυπα έργα του καλλιτέχνη σε γύψο αλλά και σχέδια, από τις πλούσιες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, ταξιδεύουν για πρώτη φορά στην Τήνο.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς στον Πύργο Τήνου, 1929. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Ταυτόχρονα, εξέχουσα θέση κατέχουν τριάντα πέντε αδημοσίευτα σχέδια με μολύβι του Χαλεπά, τα οποία αποτέλεσαν το έναυσμα για την έκθεση, όταν τα εμπιστεύτηκαν στο ΠΙΟΠ ο Νικόλαος και η Κατερίνα Δούκα. Αυθεντικές φωτογραφίες από το αρχείο του Κωνσταντίνου Π. Καλαϊτζίδη, που επίσης παρουσιάζονται στο κοινό για πρώτη φορά, εμπλουτίζουν την έκθεση.

 

Ο Γιανούλης φιλοτέχνησε σημαντικό μέρος του έργου του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, μετά την έξοδό του από το ψυχιατρείο της Κέρκυρας και πριν από την εγκατάστασή του στην Αθήνα.

 

Η επιλογή έχει μιαν αδιαμφισβήτητη μοναδικότητα: αφενός τοποθετεί τα έργα του Χαλεπά στον «φυσικό» τους χώρο, στην πατρίδα του, στον Πύργο της Τήνου, αφετέρου τα ενώνει με έργα ομότεχνων συγχωριανών του αλλά και με τεκμήρια του πατέρα του, Ιωάννη Χαλεπά. Ο Γιανούλης φιλοτέχνησε σημαντικό μέρος του έργου του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, μετά την έξοδό του από το ψυχιατρείο της Κέρκυρας και πριν από την εγκατάστασή του στην Αθήνα.

― Από το σημείωμα της διευθύντριας του ΠΙΟΠ κ. Σοφίας Στάικου στον κατάλογο της έκθεσης

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Στο εργαστήριο της οδού Δαφνομήλη. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Ο νόστος του Γιαννούλη Χαλεπά

Η εικόνα ιου Πανούλη Χαλεπά ανακαλεί στη μνήμη μου συνειρμικά τη μορφή ενός άλλου «αγίου», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Είναι συγκαιρινοί, αλλά οι δρόμοι τους δεν τέμνονται. Οι λιγοστές φωτογραφίες που έχουμε και από τους δυο εμφανίζουν δυο σεβάσμιους γενειοφόρους γέροντες με βλέμμα στραμμένο προς τα μέσα, που προδίδει ωστόσο διαφορετική θέα για τον καθένα. Η εσωστρέφεια του σκιαθίτη καλόγερου είναι ενδοσκοπικά γαλήνια στοχαστική. Το βλέμμα του Χαλεπά, αντίθετα προδίδει την αγωνία του ανθρώπου που αντικρίζει τα προσωπικά του φαντάσματα, τους εφιάλτες του. Και οι δυο «λάξεψαν» το έργο τους σε μια «ύλη» που θα μπορούσε να ακυρώσει a priori κάθε πρωτοτυπία, κάθε δημιουργική πνοή: ο ένας, ο γλύπτης, στο ψυχρό ύφος του ακαδημαϊκού νεοκλασικισμού, ο άλλος, ο λογοτέχνης, στην ακαδημαϊκή γλώσσα της καθαρεύουσας. Και οι δυο κατάφεραν, όχι μόνο να υπερβούν τα εμπόδια και τους περιορισμούς του ύφους και της γλώσσας, αλλά και να αποδείξουν ότι ο αληθινός δημιουργός μπορεί να εμφυσήσει ζωή σ' ένα εκφραστικό όργανο που έμοιαζε νεκρό και απολιθωμένο από καιρό.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Ερμής καθιστός», 1930 (;)
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Μπροστά στο έργο του «Οιδίπους και Σφιγξ»


Ο Γιανούλης Χαλεπάς, υπερβαίνοντας τις αντιρρήσεις του πατέρα του, ο οποίος, αξιοποιώντας την παράδοση των Τηνίων, είχε δημιουργήσει μια κερδώα επιχείρηση μαρμαροτεχνίας, μπόρεσε να πραγματοποιήσει λαμπρές σπουδές. Αρχικά στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας, με δάσκαλο τον εξαίρετο νεοκλασικό γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, και αργότερα στην Ακαδημία του Μονάχου, όπου συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία του Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου, πλάι στον επίσης κλασικιστή γλύπτη Max Ritter von Widnmann.

Ο Γιανούλης Χαλεπάς ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις καλλιτεχνών που δεν ξεκινούν τη δημιουργία τους με πρωτόλεια έργα. Από την πρώτη στιγμή η τέχνη του παρουσιάζει απροσδόκητη ωριμότητα. Τα έργα που έχουν διασωθεί ακέραια από την πρώιμη περίοδο της δημιουργίας του είναι τέλεια από τεχνική άποψη, ενώ παράλληλα διαθέτουν εκείνη την άρρητη και ασύλληπτη πνοή που ξεχωρίζει το αριστούργημα από το απλώς άρτιο έργο. Εκείνο ακριβώς το στοιχείο που δικαιώνει τον ισχυρισμό ότι «η τέχνη είναι η μεταφυσική της τεχνουργίας».

Ένας νέος, είκοσι τεσσάρων ετών, είναι ο δημιουργός του έξοχου και πολυβραβευμένου συμπλέγματος με θέμα τον Σάτυρο που παίζει με τον Έρωτα (1875).

Το ανάγλυφο της Φιλοστοργίας (1875), άλλο πρώιμο αριστούργημα του γλύπτη, μαρτυρεί βαθιά γνώση της φειδιακής γλυπτικής. Το τρίτο αριστούργημα του Χαλεπά από αυτή την πρώιμη περίοδο είναι η θρυλική και πολυφίλητη Κοιμωμένη (1877), επιτύμβιο άγαλμα που γαληνεύει ακόμη τον ύπνο της νεαρής Σοφίας Αφεντάκη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Το αλάνθαστο ένστικτο του λαού αναγνώρισε στην Κοιμωμένη μια κορυφαία στιγμή της ιστορίας της ελληνικής γλυπτικής. Ο δαιμονικός Σάτυρος, έργο με διεισδυτική ψυχολογία στην έκφραση, ανήκει επίσης στα πρώιμα αριστουργήματα του γλύπτη.

(...)

Ο Χαλεπάς. όπως είναι σήμερα γενικά αποδεκτό από την κριτική, έχει εξασφαλίσει με το ώριμο έργο του περίοπτη θέση στην ιστορία του ελληνικού μοντερνισμού. Αυτή την αναγνώριση δεν την οφείλει τόσο στην ανατρεπτική διαχείριση του παραδοσιακού θεματικού ρεπερτορίου, όσο στην πλαστική αντίληψη της φόρμας, που είναι «αρχαΐζουσα», νεωτερική και «μοντέρνα». Φαίνεται πως η απόσταση που χωρίζει τον τέλειο νεοκλασικό γλύπτη του Σάτυρου και της Κοιμωμένης από τα τολμηρά γυμνάσματα της αλγεινής ωριμότητάς του δεν εξισώνεται με το απόλυτο κενό. Η φρενοβλάβεια, η μοναξιά, η σιωπή, «ο πόνος που είναι άνδρας», όπως έλεγε, λειτούργησαν σαν μυστικό εργαστήρι απ' όπου αναδύθηκε ένας αναγεννημένος, ένας άλλος Χαλεπάς.

― Από το σημείωμα της κ. Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα, Διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλέξανδρου Σούτσου 

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Δίπλα στο γλυπτό του «Η Γενοβέφα και οι Δήμιοί της», Τήνος, 1930 (Αρχείο Κ.Π.Καλαϊτζίδη)
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Ερμής, Πήγασος και Αφροδίτη», 1933
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Η σκέψη», 1933

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Ο Χαλεπάς ανάμεσα σε χορεύτριες, στην οικία της οδού Δαφνομήλη. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Εικαστικά
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μαρλέν

Εικαστικά / Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

Η κορυφαία Νοτιοαφρικανή ζωγράφος παρουσιάζει την πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, στην οποία τα έργα της διαλέγονται με αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ