Η ΜΑΡΙΑ ΠΕΤΡΑ επέστρεψε μετά από 16 χρόνια στην πόλη που γεννήθηκε και μεγάλωσε, την Ξάνθη, έχοντας στο μυαλό της ένα πολύ συγκεκριμένο όραμα για την ισόρροπη ανάπτυξη της πόλης, αλλά και γενικότερα της ελληνικής υπαίθρου.
Η ΠΑΣΤΑΛΙ.ΑΜΚΕ, που δημιούργησε μαζί με άλλους δύο συνοδοιπόρους από την Ξάνθη, έχει ως στόχο τη διάσωση, την προβολή, την ανάδειξη, τη διατήρηση και εν τέλει την επανάχρηση του ελληνικού παραγωγικού πολιτισμού και της ελληνικής παραγωγικής κληρονομιάς στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα. Για την ίδια, η επιβεβλημένη σύνδεση παραγωγικού παρελθόντος και παρόντος είναι αναγκαία όσο ποτέ, αν θέλουμε η περιφέρεια της Ελλάδας να έχει ένα βιώσιμο μέλλον.
Το Φεστιβάλ Φαερόπ, καρπός της ΠΑΣΤΑΛΙ.ΑΜΚΕ, είναι το πρώτο φεστιβάλ παραγωγικής και βιομηχανικής κληρονομιάς στην Ελλάδα. Δίνει έμφαση στα εργοταξιακά σεμινάρια, στη σύγχρονη βιομηχανία, στην αναδίφηση του ιστορικού παρελθόντος και στη σύνδεση με το παραγωγικό παρόν, αλλά και στην καλλιτεχνική δημιουργία που οι διοργανωτές επιδιώκουν να εμπνευστεί από την παραγωγική μας ιστορία και να μας βοηθήσει να αντικρίσουμε την παραγωγική μας ταυτότητα χωρίς φόβο και εμπόδια.
« Το Φαερόπ ήταν μια έκφραση αργκό των καπνεργατών από την αγγλική φράση “we got fired”, δηλαδή απολυθήκαμε ή “πεταχτήκαμε”, όταν δεν ήταν “φρόνιμοι” ή όταν τελείωνε η εργασία τους, καθώς η δουλειά τους ήταν εποχιακή. Εδώ όμως χρησιμοποιείται η λέξη ανάποδα, κατ’ ευφημισμό, με την έννοια ότι το φεστιβάλ το κάνουμε για να μη φάμε “φαερόπ” από τον τόπο μας».
«Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Ξάνθη, στην οποία βρέθηκαν οι γονείς μου ως δημόσιοι υπάλληλοι. Η καταγωγή και των δυο είναι από την περιφέρεια, ο πατέρας μου ήταν από τον Έβρο και η μητέρα μου από τον νομό Καβάλας. Η Ξάνθη τη δεκαετία του 1980 και του 1990 ήταν μια επαρχιακή πόλη ζωντανή, που στήριζε τη λειτουργία της στα πολλά συνεταιριστικά εργοστάσια. Είχε δεχτεί ένα κύμα εσωτερικής μετανάστευσης από άλλα μέρη της Ελλάδας λόγω αυτών των εγχειρημάτων που ιδρύθηκαν με πρωτοβουλία του Αλεξάνδρου Μπαλτάτζη. Ήταν και είναι ακόμη μια πόλη με έντονη κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα.
Έφυγα από την Ξάνθη για να σπουδάσω στη Θεσσαλονίκη, στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, όπου και έμεινα τέσσερα χρόνια. Στη συνέχεια έκανα το μεταπτυχιακό μου στο τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας στο πανεπιστήμιο Αιγαίου στη Μυτιλήνη. Στη Λέσβο έζησα τελικά 16 χρόνια και εργαζόμουν στην ιδιωτική εκπαίδευση και περιοδικά στην Εφορεία Αρχαιοτήτων. Η Λέσβος για μένα ήταν ένας τόπος ιδιαίτερα ήρεμος, πλούσιος σε ιστορία και με μια προσέγγιση ιδιαίτερη στα πράγματα. Έγινε ο δεύτερος τόπος μου για πολλούς λόγους και αυτός ο δεσμός δεν πρόκειται να σπάσει ποτέ. Πάντα επιστρέφουμε, πιστεύω, σε τόπους που μας διαμόρφωσαν.
Το 2019 επέστρεψα στον γενέθλιο τόπο μου, την Ξάνθη, για λόγους οικογενειακούς. Η επιστροφή σε έναν γνώριμο τόπο μετά από 20 χρόνια και μάλιστα την περίοδο της πανδημίας δεν ήταν ιδιαίτερα εύκολη, ωστόσο η οικειότητα με την περιοχή και κυρίως η γνωριμία με ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα στάθηκε πολύ σημαντική για να παραμείνω και να επαναπροσδιορίσω τη σχέση μου με την Ξάνθη. Επέστρεψα για να παραμείνω και όχι ως περαστική.
Η Ξάνθη δεν είναι ποτέ βαρετή. Είναι μια ιδιόμορφη ελληνική επαρχία, έχει μεικτό πληθυσμό και πλούσια πολιτιστική δραστηριότητα. Υπάρχει γρήγορη και εύκολη πρόσβαση σε ένα πλούσιο φυσικό περιβάλλον (από τους πιο δασοσκεπαστούς νομούς της Ελλάδας).
Το ΠΑΣΤΑΛΙ είναι καρπός δημιουργίας τριών φίλων και συνεργατών, οι οποίοι μεγαλώσαμε στην Ξάνθη. Καταρχάς να σου πω πως η λέξη προέρχεται από την καπνεργασία. Το παστάλιασμα ήταν η επεξεργασία των καλύτερων φύλλων καπνού, η διαλογή. Γιατί “παστάλι”; Όχι μόνο γιατί στεγαζόμαστε σε μια ιδιοκτήτη παλιά αγροικία του καπνού, έναν προβιομηχανικό χώρο, κηρυγμένο διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά και γιατί το παστάλιασμα εμπεριείχε και τη λεπτοδουλειά τού να διαλέγεις το καλύτερο.
Η ΠΑΣΤΑΛΙ.ΑΜΚΕ είναι ένα πρώτο βήμα για να ανοίξουμε οργανωμένα τα θέματα της παραγωγικής κληρονομιάς στην περιοχή μας και όχι μόνο. Βασικοί σκοποί της εταιρείας είναι η διάσωση, η προβολή, η ανάδειξη, η διατήρηση και η επανάχρηση του ελληνικού παραγωγικού πολιτισμού και της ελληνικής παραγωγικής κληρονομιάς στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα.
Επιπλέον, σκοπός μας είναι η αναγκαία προβολή και η επανάκτηση της συνεταιριστικής ιδέας και παιδείας, τις βάσεις της οποίας έθεσε ο πρωτεργάτης του συνεταιρισμού στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Αλέξανδρος Μπαλτατζής μαζί με τους συνεργάτες του, και αγκάλιασαν οι εργαζόμενοι της περιοχής μας σε όλα τα πόστα. Η επιβεβλημένη σύνδεση παραγωγικού παρελθόντος και παρόντος είναι απαραίτητη όσο ποτέ.
Κάθε αγροτική κοινότητα και δήμος πρέπει να “αναστήσει” χώρους, μνήμες και πρόσωπα για να αποκτήσει εκ νέου το έρμα που προσδίδει ευστάθεια και ισορροπία στις κοινωνίες. Το παραγωγικό μας παρελθόν το μελετάμε για έναν πρωταρχικό και ουσιώδη λόγο και αυτός είναι η επανάκτηση της παραγωγικής μας αντίληψης. Η γνώση είναι δύναμη μόνο όταν γίνεται ξεκάθαρα πράξη.
Το ΠΑΣΤΑΛΙ ως χώρος, πέρα από το γεγονός ότι αποτελεί έδρα της ΠΑΣΤΑΛΙ. ΑΜΚΕ και του Φεστιβάλ Φαερόπ, εξελίσσεται σε έναν σταθμό έρευνας, εκπαίδευσης και φιλοξενίας, όπου ο ρόλος της βιομηχανικής αρχαιολογίας θα είναι κυρίαρχος.
Η ΠΑΣΤΑΛΙ.ΑΜΚΕ στεγάζεται στο χωριό Χρύσα. Η Χρύσα είναι από το 1922 ένα μεικτό χωριό. Ιδρύθηκε από Οθωμανούς Μουσουλμάνους γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα. Το χωριό ονομαζόταν Κιρετσιλέρ, Ασβεστοχώρι δηλαδή. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τα καπνά, ο μπασμάς Κιρετσιλέρ θεωρούνταν ο πιο αρωματικός καπνός του κόσμου κάποτε. Από το 1923 και έπειτα το χωριό επεκτάθηκε με τη δημιουργία της Νέας Χρύσας και την εγκατάσταση προσφύγων, κυρίως Μικρασιατών και λίγων Θρακιωτών. Πρέπει να επισημάνω ότι η πλειονότητα των προσφυγικής καταγωγής ανθρώπων στην Ξάνθη ήταν από την Ανατολική Θράκη. Το χωριό πλέον είναι οικισμός, έχει ενωθεί με την Ξάνθη.
Μέσα από το ΠΑΣΤΑΛΙ γεννήθηκε και η ιδέα για το Φεστιβάλ Φαερόπ. Πρόκειται για το πρώτο πανελλαδικά φεστιβάλ παραγωγικής και βιομηχανικής κληρονομιάς. Το Φαερόπ ήταν μια έκφραση αργκό των καπνεργατών από την αγγλική φράση “we got fired”, δηλαδή απολυθήκαμε ή “πεταχτήκαμε”, όταν δεν ήταν “φρόνιμοι” ή όταν τελείωνε η εργασία τους, καθώς η δουλειά τους ήταν εποχιακή. Εδώ όμως χρησιμοποιείται η λέξη ανάποδα, κατ’ ευφημισμό, με την έννοια ότι το φεστιβάλ το κάνουμε για να μη φάμε “φαερόπ” από τον τόπο μας.
Το Φεστιβάλ λοιπόν ξεκίνησε το 2024, έχει έδρα την Ξάνθη, αλλά επιθυμούμε να διασυνδεθούμε και με άλλα μέρη της περιφέρειας. Φέτος ξεκινάει μέσα Σεπτέμβρη με έμφαση στα εργοταξιακά σεμινάρια, στη σύγχρονη βιομηχανία, στην αναδίφηση του ιστορικού παρελθόντος και τη σύνδεση με το παραγωγικό παρόν. Υπάρχει επίσης και η καλλιτεχνική δημιουργία, που θέλουμε να εμπνευστεί από την παραγωγική μας ιστορία και να μας βοηθήσει να αντικρίσουμε την παραγωγική μας ταυτότητα χωρίς φόβο και εμπόδια. Η ΠΑΣΤΑΛΙ.ΑΜΚΕ, μέσω του Φεστιβάλ Φαερόπ, στο οποίο θέλουμε να συμμετέχουν κι άλλοι φορείς, πράγμα που ήδη αρχίζει να γίνεται, προσπαθεί να θέσει το θέμα ενός ανεξόφλητου γραμμάτιου για την περιοχή μας, την κατάρρευση των μεγάλων συνεταιριστικών εγχειρημάτων, με ειλικρίνεια, επιστημονική εγκυρότητα και κοινωνική εμπλοκή.
Αισθάνομαι δικαιωμένη για την επιλογή μου να επιστρέψω στην Ξάνθη γιατί ο τόπος μου και η στοχευμένη δραστηριότητά μου σχετικά με τη βιομηχανική κληρονομιά είναι ένα πλούσιο και δημιουργικό πεδίο.
Θα ήθελα να αλλάξω αρκετά πράγματα. Οι υποδομές είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Έχουμε, για παράδειγμα, ένα υποβαθμισμένο νοσοκομείο, ενώ οι ανάγκες είναι μεγάλες. Η ανεργία επίσης, που ανάγκασε και αναγκάζει ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού να μεταναστεύει.
Θα ήθελα να είναι πιο καθαρή πόλη, ο δημόσιος χώρος δεν είναι φροντισμένος, και γι' αυτό έχουν ευθύνη όχι μόνο οι τοπικές αρχές αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες. Το κυκλοφοριακό είναι ένα θέμα που απαιτεί αλλαγές και στη λειτουργία της πόλης αλλά και στη νοοτροπία των κατοίκων της. Θα ήθελα να ξαναστραφεί το βλέμμα μας στην παραγωγή και στην ισόρροπη ανάπτυξη και της υπαίθρου. Ο νομός Ξάνθης δυστυχώς είναι ένας υδροκέφαλος νομός.
Αν εννοείς την αποκέντρωση ως ατομική επιλογή, θα πρότεινα σε κάθε ενδιαφερόμενο να προσέξει το θέμα της εργασίας, της ποιότητας ζωής, που για μένα έχει να κάνει και με τον ελεύθερο χρόνο. Και φυσικά το υποστηρικτικό κοινωνικό περιβάλλον. Να δοκιμάσει πριν αποφασίσει, αρχικά με συχνές επισκέψεις, χωρίς υπερβολές, χωρίς ωραιοποίηση. Συνολικά θα έλεγα ότι θα πρέπει να υπάρξει μια οργανωμένη πρόταση σε βάθος χρόνου για την αποκέντρωση. Πώς θα γίνει αυτό όμως όταν ο πρωτογενής τομέας δέχεται πολλά πλήγματα, όταν τα όποια εργοστάσια παραμένουν στα μεγάλα αστικά κέντρα; Αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει κανένας πολιτικός φορέας στην Ελλάδα που να θέτει προγραμματισμένα θέματα αποκέντρωσης. Οι διαπιστώσεις για τον μαρασμό της επαρχίας δεν αρκούν. Εμείς εδώ, όσο μπορούμε, θέλουμε να κρατηθούμε στον τόπο μας και η παραγωγή είναι μονόδρομος, πιστεύω».
Στείλτε τις προτάσεις σας για τη στήλη «Γειτονιές της Ελλάδας» στο [email protected]
