ΤΟ ΕΠΙΔΙΚΟ ΤΩΝ φετινών εκλογών στην Αλβανία, η σημασία τους για τους αλβανικής καταγωγής μετανάστες στην Ελλάδα, οι πολιτικές του Ράμα και του Μπερίσα, οι δημοσκοπικές προβλέψεις, η διαπλοκή και η διαφθορά, οι επιταγές αλλά και οι προκλήσεις της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού σε μια χώρα που βρίσκεται ήδη σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε., και βέβαια το μεταναστευτικό, πεδίο στο οποίο η συνομιλήτριά μου έχει εντρυφήσει, ήταν τα κυριότερα σημεία της κουβέντας μας λίγο πριν ανοίξουν οι κάλπες.
— Ποιο φαντάζει ως το κύριο πολιτικό επίδικο στις φετινές αλβανικές κοινοβουλευτικές εκλογές; Ισχύει ότι είναι σχεδόν βέβαιη η επανεκλογή του σημερινού πρωθυπουργού, Έντι Ράμα;
Οι εκλογές της 11ης Μαΐου φαίνεται να μην έχουν πραγματικό πολιτικό επίδικο πέραν της αποκρυστάλλωσης των αναμενόμενων εκλογικών συσχετισμών ανάμεσα στα δύο πρώτα κόμματα και τους νεότερους και μικρότερους εκλογικούς διεκδικητές. Αυτό αντανακλάται και από την περιορισμένη διεθνή κάλυψή τους, με τα ξένα ρεπορτάζ να ασχολούνται πιο πολύ με την πώληση του ακατοίκητου νησιού Σαζάν στον Τζάρεντ Κούσνερ, γαμπρό του Τραμπ, και με τη συμφωνία Ράμα - Μελόνι για επαναπροωθήσεις μεταναστών από την Ιταλία σε camp στην Αλβανία.
Το Σοσιαλιστικό Κόμμα Αλβανίας (PS), αρχηγός του οποίου είναι ο Έντι Ράμα, βρίσκεται στην εξουσία από το 2013. Στις τελευταίες εκλογές, το 2021, συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, 74/140, σημειώνοντας ρεκόρ ως το πρώτο κόμμα μετά την πτώση του κομμουνισμού που έχει τρεις συνεχόμενες θητείες, ρεκόρ που αναμένεται να ξεπεράσει στις φετινές εκλογές. Δύο νέες δημοσκοπήσεις¹ επιβεβαιώνουν τη γενική αυτή αίσθηση· η μία μάλιστα προβλέπει αυτοδυναμία και αύξηση των εδρών κατά μία. Δεύτερος με 36-37% φαίνεται να είναι ο εκλογικός συνασπισμός «Συμμαχία για μια Μεγαλειώδη Αλβανία» με βασικό κόμμα το Δημοκρατικό Κόμμα Αλβανίας (PD), με τον οποίο κατεβαίνει το κόμμα της ελληνικής μειονότητας.
«Στις φετινές εκλογές θα ψηφίσουν για πρώτη φορά Αλβανοί πολίτες από το εξωτερικό με επιστολική ψήφο. Το σύνολο των ψηφοφόρων που εγγράφηκαν είναι 245.935, με πρώτη σε ποσοστό την Ιταλία 37,1% (91.216) και δεύτερη την Ελλάδα 27,8% (68.380)».
Στη δημοσκόπηση του McLaughlin and Associates ο Ράμα εμφανίζεται ως ο πιο συμπαθής πολιτικός με 51,9%, και ακολουθεί ο Σαλί Μπερίσα². Πολλοί χαρακτηρίζουν τον Ράμα ως έναν χαρισματικό πρωθυπουργό που έχει καταφέρει να ακολουθήσει μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Εμένα, πάλι, πάντοτε μου προκαλούσε αμηχανία να μιλάω για την πολιτική με όρους χαρισματικότητας και όχι αποτελεσματικότητας. Ο Έντι Ράμα πέτυχε να θεωρείται ο πιο αποτελεσματικός και ασφαλής εκφραστής του εκσυγχρονισμού της Αλβανίας, της εισόδου της στην Ε.Ε. (σ.σ. οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν τον Ιούλιο του ’22) και γενικότερα της πρόσδεσής της στο «δυτικό άρμα». Για μια μικρή, αναπτυσσόμενη μετακομμουνιστική χώρα των Βαλκανίων, το ευρωπαϊκό όραμα φαντάζει ακόμα ως το ύψιστο αγαθό, παρότι εμείς στην άλλη άκρη των συνόρων είδαμε πολύ καλά και τους κινδύνους που εγκυμονεί (οικονομικές κρίσεις, λιτότητα και μνημόνια, διεθνής εποπτεία).
πολιτική επιστήμονας και υποψήφια διδάκτορας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ
Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ο Ράμα κυβερνά σε έναν επίγειο βαλκανικό παράδεισο ή, όπως γράφουν τα μέσα, στις «Μαλδίβες των Βαλκανίων», χωρίς αντίπαλο ή χωρίς κριτική. Τα τελευταία χρόνια είδαμε αύξηση της νέας μετανάστευσης από την Αλβανία σε άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, ιδίως νέων ανθρώπων και μάλιστα πολλών εξειδικευμένων εργαζομένων εξαιτίας των χαμηλών μισθών και του υψηλού πληθωρισμού.
Διατυπώνονται εξάλλου πολλές κριτικές για το μοντέλο της τουριστικής ανάπτυξης που ακολουθείται και εν γένει για την αναπτυξιακή πολιτική. Οι ουρανοξύστες με την υπογραφή επώνυμων αρχιτεκτόνων συνυπάρχουν με τα φτωχά προάστια, η αύξηση των τουριστικών εσόδων και η δημιουργία μιας μεσαίας τάξης γύρω από αυτήν τη βιομηχανία συνυπάρχει με μια νέα στρατιά νέων που εργάζονται εντατικά στην εστίαση χωρίς προοπτική. Υπάρχουν δηλαδή λόγοι για να είναι ο Ράμα δημοφιλής, όπως και λόγοι για να είναι αντιδημοφιλής. Σίγουρα όμως υπάρχει ένας βασικός λόγος για τον οποίο θα κερδίσει μια ακόμη θητεία: στα κεντρικοπολιτικά ζητήματα (οικονομία και διεθνή πολιτική), όλα σχεδόν τα κόμματα συμπορεύονται, ασχέτως που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιο μπορεί να το κάνει καλύτερα και με μικρότερη διαφθορά. Η συνθήκη τού «πολλά κόμματα, μία σχεδόν πολιτική» και η αδράνεια ωφελούν τον κυρίαρχο του «παιχνιδιού», ειδικά όταν ο εν λόγω κυρίαρχος έχει επιτυχώς συνδεθεί με την αναβάθμιση του διεθνούς ρόλου της Αλβανίας.
— Πολλά ακούγονται, εντός και εκτός Αλβανίας, για εμπλοκή της μαφίας στο αλβανικό πολιτικό σκηνικό.
Νομίζω ότι η κοινωνική και οικονομική κατάσταση στην Αλβανία δεν αποτελεί μια ιδιαιτερότητα στη Βαλκανική Χερσόνησο, αν και κάποιοι μπαίνουν στον πειρασμό να εξωτικοποιούν τη χώρα, χαρακτηρίζοντάς τη «Κολομβία της Ευρώπης», με όλες τις ρατσιστικές συνδηλώσεις που φέρει αυτό. Έχουμε δει υποθέσεις παράνομων όπως και εγκληματικών δραστηριοτήτων, πελατειακών σχέσεων και διαπλοκής στην πολιτική σε όλες τις χώρες της περιοχής, της Ελλάδας μη εξαιρουμένης. Γνωρίζουμε ότι η παραοικονομία αποτελεί ένα μεγάλο μέρος του αλβανικού ΑΕΠ. Μέρος αυτών των χρημάτων προέρχεται από ειδεχθείς δραστηριότητες και ξεπλένεται μέσω αγορών και επενδύσεων, π.χ. στον στεγαστικό κλάδο. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα αποτελούν οι πελατειακές σχέσεις με μορφή διορισμών ή «εξυπηρετήσεων» ή άμεσης εξαγοράς ψήφων.
Αυτές οι κατηγορίες και η γενικότερη αίσθηση των πολιτών ότι «όλοι μπλεγμένοι είναι» αφορούν το σύνολο σχεδόν του πολιτικού φάσματος, προφανώς και το αντιπολιτευόμενο Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο έχει υπάρξει κυβέρνηση για δέκα και πλέον χρόνια και μάλιστα έχει στιγματιστεί ως το «κόμμα των πυραμίδων», καθώς κατά τη διακυβέρνησή του το 1997 ξέσπασε το μεγαλύτερο σκάνδαλο στην ιστορία της Αλβανίας, που κατέληξε στη μαζική μετανάστευση δεκάδων αν όχι εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών οι οποίοι είχαν χάσει τις τραπεζικές αποταμιεύσεις τους. Επιπρόσθετα, ο κ. Μπερίσα κηρύχθηκε το 2021 persona non grata στις ΗΠΑ για συμμετοχή σε περιστατικά διαφθοράς. Υπάρχουν και άλλες high profile περιπτώσεις εμπλοκής πολιτικών σε σκάνδαλα, όπως η δίωξη και σύλληψη του πρώην Προέδρου της Αλβανίας Ιλίρ Μέτα και του νυν δημάρχου Τιράνων Εριόν Βελίαϊ από το SPAK (Ειδική Δομή ενάντια στη Διαφθορά και το Οργανωμένο Έγκλημα). Η δημιουργία αυτού του ανεξάρτητου εισαγγελικού οργάνου με στόχο την καταπολέμηση των εγκλημάτων με εμπλοκή υψηλών πολιτικών προσώπων και ισχυρών εγκληματικών δικτύων είναι ένα θετικό βήμα στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Η διαφθορά, όμως, όπως και το έγκλημα, δεν εμφανίστηκε το 2013 αλλά ήδη από την πτώση του κομμουνισμού, απλώς σε κάθε χρονική στιγμή παίρνει διαφορετικές προεκτάσεις και προσβάσεις στην εξουσία και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με πολιτικούς όρους και όχι με ψηφοθηρικούς.
— Πόσο μπορεί να ενδιαφέρουν οι εκλογές στην Αλβανία τους αλβανικής καταγωγής πολίτες που ζουν στην Ελλάδα; Ισχύει ότι η αλβανική διασπορά θα μπορεί πλέον να ψηφίζει στις αλβανικές εκλογές; Πόση ανταπόκριση βλέπεις να υπάρχει και πόσο θετικό βρίσκεις αυτό το μέτρο; Κάποια σύγκριση με την ψήφο των Ελλήνων ομογενών;
Στις φετινές εκλογές θα ψηφίσουν για πρώτη φορά Αλβανοί πολίτες από το εξωτερικό με επιστολική ψήφο. Το σύνολο των ψηφοφόρων που εγγράφηκαν είναι 245.935, με πρώτη σε ποσοστό την Ιταλία 37,1% (91.216) και δεύτερη την Ελλάδα 27,8% (68.380)³. Το αίτημα για ψήφο της διασποράς συζητούνταν πολλά χρόνια, μια και εκατοντάδες χιλιάδες άτομα αλβανικής καταγωγής ζουν στο εξωτερικό μετά τα μαζικά μεταναστευτικά κύματα του ’90. Η Αλβανία όμως, όπως είπα, δεν σταμάτησε να είναι ποτέ χώρα απο-μετανάστευσης, άρα η διασπορική ψήφος δεν απευθύνεται μόνο σε Αλβανούς πολίτες στην Ελλάδα που μπορεί να ζουν εδώ δεκαετίες τώρα αλλά και σε νεο-μετανάστες που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, καθώς φαίνεται, έχοντας αποκτήσει αυξημένη αυτοπεποίθηση, η Αλβανία νιώθει πια την ανάγκη να οικοδομήσει ενεργά τη διασπορά της.
Η ρύθμιση αυτή έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από μεγάλη μερίδα του κόσμου, που ένιωσε επιτέλους ότι αντιμετωπίζεται ως υπολογίσιμη δύναμη, καθώς για δεκαετίες εισέπραττε μόνο αδιαφορία από τη χώρα καταγωγής τους. Όσο για το τι ποσοστό Αλβανών πολιτών στην Ελλάδα κινητοποίησε αυτή η δυνατότητα, δεν ξέρουμε ακριβώς τον συνολικό αριθμό των ατόμων μεταναστευτικής καταγωγής, γιατί μετά την απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας δεν υπάρχει πρόβλεψη για καταγραφή και άλλης εθνικότητας-πολιτειακής ιδιότητας. Ωστόσο, με αδρές εκτιμήσεις θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι 68.380[4] που εγγράφηκαν επιτυχώς αποτελούν περίπου το 15% των Αλβανών πολιτών της Ελλάδας.
Γιατί να θέλει αυτός ο κόσμος να ψηφίσει; Για το μέλλον και την κατεύθυνση που θα ακολουθήσει η Αλβανία, για τις οικογένειές τους εκεί, για δικά τους ατομικά συμφέροντα, όπως η ύπαρξη ιδιοκτησίας ή επιχειρηματικής δραστηριότητας εκεί, για τα συμφέροντά τους ως ατόμων μεταναστευτικής καταγωγής στην Ελλάδα τα οποία μπορεί να καθορίζονται από τις σχέσεις των δύο κρατών, είτε απλά λόγω της συναισθηματικής σύνδεσης που διατηρούν με τη χώρα. Υπάρχουν όμως και δεκάδες χιλιάδες πρώτης γενιάς μετανάστες που θέλουν να ψηφίσουν στην Αλβανία για τον επιπλέον λόγο ότι δεν μπορούν να ψηφίσουν εδώ. Παράδειγμα ο δικός μου μπαμπάς, που παρακολουθεί μανιωδώς ειδήσεις, και ελληνικές και αλβανικές, και γνωρίζει πολύ καλύτερα από μένα τους βουλευτές και των δύο κοινοβουλίων, επειδή ωστόσο δεν μπορεί να πάρει ιθαγένεια στην Ελλάδα (αυστηρά τεστ ελληνομάθειας και οικονομικά κριτήρια), κατάφερε για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια να ψηφίσει και να αισθανθεί πολίτης όχι στη χώρα στην οποία ζει εδώ και τριάντα χρόνια, αλλά στην Αλβανία. Η ίδια τον βοήθησα να γραφτεί στην εφαρμογή, παρότι είχα αποφασίσει ότι προσωπικά, για πολιτικούς λόγους, δεν θα ψηφίσω σε αυτές τις εκλογές.
Πέρα, εξάλλου, από τη γενική αποσύνδεση από τη χώρα καταγωγής, άρα και από την πολιτικοκοινωνική της πραγματικότητα, πολλά άτομα δεν θα ψηφίσουν γιατί δεν θεωρούν πολιτικά ορθό να ψηφίσουν για μια κυβέρνηση τις πολιτικές της οποίας δεν θα υποστούν άμεσα. Η διασπορική ψήφος συνήθως ενισχύει τα μεγαλύτερα κόμματα και μερικές φορές τα πιο συντηρητικά. Αυτό όμως δεν έχει κάποια σχέση με τη σύνδεση της δημοκρατίας με την εντοπιότητα. Ακόμα και αν μας έλεγαν ότι αν ψηφίσει η διασπορά θα βγει το κόμμα που υποστηρίζουμε, το επιχείρημα δεν αλλάζει. Αυτό το κόμμα δεν θα το έχουν ψηφίσει μόνο τα άτομα που ζουν μέσα στα όρια του εθνικού του κράτους, αλλά και άτομα που ζουν ως επί το πλείστον υπό τη δικαιοδοσία άλλου κράτους.
Προφανώς και οι δύο αυτές απόψεις δεν είναι απαραίτητα διαμετρικά αντίθετες και θα μπορούσαν να συναντηθούν σε μια διασπορική ψήφο υπό προϋποθέσεις, που να συνεκτιμά ίσως παράγοντες όπως η μερική οργανική σύνδεση με τη χώρα καταγωγής, ή να κάνει ειδικές ρυθμίσεις για άτομα που έχουν μεταναστεύσει τα τελευταία 5-10 χρόνια. Αυτή η συζήτηση προς το παρόν είναι ένα πεδίο υπό διερεύνηση μεταξύ μας, όμως μια πρόγευσή της έχουμε πάρει από τη συζήτηση για την ψήφο των ομογενών στην Ελλάδα. Και στις δύο περιπτώσεις είναι σημαντικό να υπάρξει ένα αποτελεσματικό μοντέλο, διότι ζούμε σε μια εποχή διεθνικών σχέσεων και μεταναστεύσεων, ωστόσο το σημαντικότερο είναι η δυνατότητα δημοκρατικής εκπροσώπησης (εκλέγειν και εκλέγεσθαι) των πληθυσμών εντός των κρατών που είναι ήδη πολίτες και όσων δεν είναι αλλά θα έπρεπε να είναι. Ούτως ή άλλως αυτό προκύπτει και από το ότι η Αλβανία αλλά και η Ελλάδα είναι χώρες που προβλέπουν την κατοχή διπλής ιθαγένειας, δηλαδή είναι φιλικές ως προς το να αποκτούν οι πολίτες τους αλλοδαπή ιθαγένεια. Το ζήτημα είναι κατά πόσο είναι φιλικές στο να αποδίδουν ιθαγένεια σε μη πολίτες τους. Όπως είπε και ένας φίλος μου Ελληνοαλβανός πολίτης για τις εκλογές στην Αλβανία, «προτιμώ η δυνατότητα και το δικαίωμά μου να ψηφίσω [στην Αλβανία] να πάει σε εκείνο τον εργαζόμενο από το Πακιστάν ή το Μπαγκλαντές που δουλεύει εκεί».
— Η αλβανική μεταναστευτική κοινότητα είναι η μεγαλύτερη στην Ελλάδα. Αποτελεί επίσης μια από τις παλιότερες και πλέον ενταγμένες, ακόμα όμως και μέσα σε αυτή μόνο μια μικρή μειοψηφία έχει αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια και διαθέτει το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Υπάρχουν στοιχεία για τις πολιτικές προτιμήσεις των αλβανικής καταγωγής ψηφοφόρων;
Αν και πιστεύω ότι τα άτομα αλβανικής καταγωγής θα έπρεπε υπό όρους να έχουν τη δυνατότητα να ψηφίζουν στην Αλβανία, δεν θα έπρεπε η αλβανική πολιτειότητα/ιθαγένεια να είναι το αντίβαρο της μη απόδοσης της ελληνικής πολιτειότητας. Ο αποκλεισμός από την πολιτική ιδιότητα χιλιάδων ανθρώπων που εργάζονται στη χώρα για δεκαετίες συνιστά αλλοίωση του εκλογικού σώματος, αν το σκεφτούμε με όρους εντοπιότητας και όχι εθνοφυλετικούς. Ο λαός δεν είναι κάποια μαγική ουσία που κυλά στο αίμα, αλλά η καθημερινή συνύπαρξη και η συνεισφορά στο κοινωνικό σύνολο. Οι άνθρωποι που υφίστανται τις πολιτικές του ελληνικού κράτους θα έπρεπε να έχουν και τη δυνατότητα να τις διαμορφώνουν. Δεν γνωρίζω τις πολιτικές προτιμήσεις που ενδεχομένως θα είχαν τα άτομα αυτά (πρώτης και δεύτερης γενιάς μετανάστες), αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία. Τα ελληνικά κόμματα και δη η κυβέρνηση, όσο καταδικάζει τους ανθρώπους αυτούς εκτός της ελληνικής πολιτειότητας, απλώς τους αποξενώνει και τους αρνείται μια αξιοπρεπή ζωή. Με αφορμή και τη διασπορική ψήφο, θα πρέπει να επιλέξει αν θέλει να αντιμετωπίζει αυτούς τους ανθρώπους ως Αλβανούς πολίτες ή ως Ελληνοαλβανούς, με ό,τι σημαίνει αυτό και με τις επιπτώσεις που φέρει όχι μόνο για τα ίδια τα άτομα αλλά και για το ελληνικό κράτος.
— Πόσο επηρεάζει γενικότερα την εγχώρια αλβανική κοινότητα η αυστηροποίηση της ελληνικής (αντι)μεταναστευτικής πολιτικής, φαινόμενο που παρατηρούμε πλέον διεθνώς;
Τόσο παγκόσμια όσο και στην Ελλάδα, βιώνουμε μια αντίφαση και όχι για πρώτη φορά. Η ακροδεξιά και οι αντιμεταναστευτικές πολιτικές εντείνονται, την ίδια ώρα που δυτικές και ευρωπαϊκές χώρες έχουν έλλειψη εργατικού δυναμικού, δηλαδή χρειάζονται τα νέα μεταναστευτικά ρεύματα. Αφενός η πολιτική επιβίωση της ακροδεξιάς και της δεξιάς προτάσσει την αποτροπή και τη φειδωλή νομιμοποίηση μεταναστών, αφετέρου η οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα επιτάσσει την υποδοχή τους. Σε αυτή την αντίφαση ζουν εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες στην Ελλάδα. Παράτυποι, να δουλεύουν στα χωράφια και στον τουρισμό, με άδειες διαμονής εξαρτημένης εργασίας που βγαίνουν ληγμένες ή διμερείς συμφωνίες που τους βουλιάζουν στην ανασφάλεια και στα δικηγορικά κυκλώματα. Ηλικιωμένοι μετανάστες και μετανάστριες που δουλεύουν μέχρι τα βαθιά γεράματα γιατί δεν μπορούν να λάβουν σύνταξη (λόγω του νόμου Κατρούγκαλου και της μαύρης εργασίας) και αντί να απολαύσουν μια αξιοπρεπή συνταξιοδότηση βρίσκουν τον θάνατο σε εργατικά ατυχήματα. Και προφανώς υπάρχουν οι χιλιάδες συνάνθρωποί μας που συνεχίζουν να πεθαίνουν στο Αιγαίο ή να βρίσκονται εγκλωβισμένοι στα camp λόγω της πολιτικής των κλειστών συνόρων. Το μεταναστευτικό και το προσφυγικό δεν είναι το τελευταίο επίπεδο στο οποίο δοκιμάζεται η απανθρωπιά, αλλά το πρώτο. Είναι το εργαστήρι όλων των νεοφιλελεύθερων, αυταρχικών και αντεργατικών πολιτικών που θα εφαρμοστούν στο σύνολο της υπόλοιπης κοινωνίας και ελπίζω να το συνειδητοποιήσουμε αυτό πριν να είναι πολύ αργά.
[1] Piepolit, McLaughlin and Associates
[2] Τα εξής ποσοστά συγκεντρώνουν οι πολιτικοί μικρότερων κομμάτων: Agron Shejaj 36%, Adriatik Lapaj 30,3%, Arlind Qori 26,6%, Lulzim Basha 12,5%.
[3] Μετά το πέρας των εκλογών χρειάζεται ένας σαφής απολογισμός για το οργανωτικό σκέλος της διαδικασίας της διασπορικής ψήφου, καθώς έχουν αναφερθεί σημαντικές καθυστερήσεις στην αποστολή των φακέλων και παραβάσεις ως προς τη διαδικασία αυτοπρόσωπης παραλαβής στην οικία από την αρμόδια εταιρεία DHL.
[4] Ο συνολικός αριθμός των αιτήσεων έφτασε στις 103.421. Από αυτές έγιναν δεκτές οι 68.380, άρα η πρόθεση ψήφου είναι μεγαλύτερη.
