Η δημιουργική τάξη και το φετίχ της καινοτομίας

Η δημιουργική τάξη και το φετίχ της καινοτομίας Facebook Twitter
Μέσα από τις τεχνολογικές αλλαγές, το ιδεώδες της αυτοέκφρασης συνάντησε την επιθυμία να κερδίσει κανείς χρήματα από την ιδέα του, από ένα οποιοδήποτε concept. Εικονογράφηση: bianka/LiFO
0

ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑΣ ΓΝΩΣΤΟΣ tiktoker στη Νέα Υόρκη που ρωτάει τους περαστικούς «πώς βιοπορίζονται» («what do you do for a living?»). Οι άνθρωποι που καταγράφονται κυκλοφορούν στους μεγάλους και κεντρικούς εμπορικούς δρόμους της πόλης. Δίνουν την αίσθηση επίσης πως «επιλέγονται» με κριτήρια ψαγμένης εμφάνισης και αισθητικής. Αυτό όμως που εντυπωσιάζει περισσότερο στα συγκεκριμένα βίντεο είναι ότι σχεδόν άπαντες κάνουν κάποιο «δημιουργικό επάγγελμα».

Είναι designers, άνθρωποι της μόδας, σύμβουλοι ανθρώπινων σχέσεων, καλλιτέχνες. Σε δεύτερο πλάνο εκπροσωπούνται και κάποιοι μεσίτες, κεφαλαιούχοι επιχειρηματικών συμμετοχών (venture capitalists), συνταξιούχοι και φοιτητές. Έχουν υπάρξει και κάποιοι συγγραφείς και φυσικά ορισμένοι που δηλώνουν έμποροι ναρκωτικών ή πως δεν εργάζονται καθόλου (γελώντας). Αναρωτιέται κανείς: πού είναι οι άλλοι κάτοικοι; Πώς εξαφανίζονται από το πλάνο;

Εδώ και χρόνια οι κοινωνιολόγοι μιλούν για την άνοδο μιας δημιουργικής τάξης (creative class) και για το πώς η αισθητική αποτελεί ουσιαστικό μέρος της εμπειρίας των μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων στα αστικά κέντρα. Μέσα από τις τεχνολογικές αλλαγές, το ιδεώδες της αυτοέκφρασης συνάντησε την επιθυμία να κερδίσει κανείς χρήματα από την ιδέα του, από ένα οποιοδήποτε concept.

Το βασικό πρόβλημα με τις δημιουργικές τάξεις βρίσκεται στην ίδια την αφετηριακή ιδέα που έχει γίνει φετίχ: στην ιδέα ότι η δημιουργικότητα δίνει απάντηση στα προβλήματα και στα δεινά του σύγχρονου κόσμου.

Σε ποια κοινωνική τάξη ανήκουν άραγε οι διάχυτοι influencers, οι tiktokers, οι content creators; Έχει ειπωθεί πολλές φορές ότι η δημιουργική τάξη ψηφίζει κατά κανόνα προοδευτικά και (αριστερο)φιλελεύθερα. Οι αξίες της είναι η αυτοέκφραση, η ελεύθερη επιλογή, ο νομαδισμός και το γούστο της παγκοσμιοποιημένης ποικιλίας. Παρ' όλα αυτά, έχει κανείς την εντύπωση ότι όλος αυτός ο εκφραστικός κήπος ποικιλιών διαπνέεται από οικονομικό ρεαλισμό. Δεν είμαι βέβαιος αν τμήματα της δημιουργικής τάξης στο Μπουένος Άιρες δεν ψήφισαν τον ακροδεξιό αλλά υπερφιλελεύθερο Μιλέι.

Και αν μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα ότι το αντίστοιχο νεοϋορκέζικο πλήθος περιφρονεί και σιχαίνεται τον Τραμπ, αυτό δεν λέει κάτι για τη στάση τους έναντι ενός πιο κομψού και λειασμένου Ρεπουμπλικάνου. Φυσικά, στον κόσμο αυτό αναπτύσσονται περιβαλλοντικές ευαισθησίες, μια συμπονετική, συναισθηματική και φιλοζωϊκή κουλτούρα. Ως προς το κύριο ρεύμα του όμως, είναι ένας κόσμος που συμμετέχει ενεργά και αποθεώνει τις καινοτομίες του ψηφιακού καπιταλισμού, θεωρώντας παράλληλα το κέρδος και τη συσσώρευση μεγάλου πλούτου ως βασικά στοιχεία ελευθερίας και αυτοπραγμάτωσης.

Πολλά από τα θέματα που συζητούμε τα τελευταία χρόνια αφορούν, άμεσα ή έμμεσα, αυτήν τη μαζική διείσδυση της «αισθητικής» στο κέντρο των πόλεων της Δύσης. Η απόκρυψη της υλικής εργασίας, ο υποβιβασμός των ανειδίκευτων, η περιφρόνηση για τους ανθρώπους χωρίς πτυχία και η αποθέωση της καινοτομίας, όλα αυτά εν πολλοίς φαίνεται να πηγαίνουν μαζί.

Την ίδια στιγμή βλέπουμε τρακτέρ να παρελαύνουν στο κέντρο του Βερολίνου, στη μητρόπολη της ευρωπαϊκής δημιουργικής τάξης και των πιο φουτουριστικών της σχεδίων. Δεν είναι μόνο η Γαλλία με την παράδοση «ανταρσίας», ούτε η Ελλάδα με τα τακτικά, χειμερινά μπλόκα των αγροτών της, αλλά και η Γερμανία που μας δείχνει ότι κάποιες φαντασιώσεις της δημιουργικής τάξης συναντούν τα σκληρά τείχη της πραγματικότητας. Είναι φανερό πως ο κόσμος μας δεν μπορεί να λειτουργήσει με content creators και θεραπευτές για εσωτερικές δυσαρμονίες.

Το ότι ο πολιτισμικός καπιταλισμός έχει πολλές δυνατότητες δεν μπορεί να μας κάνει να ξεχνάμε ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων κινείται σε μια άλλη σφαίρα. Το βασικό όμως πρόβλημα με τις δημιουργικές τάξεις βρίσκεται στην ίδια την αφετηριακή ιδέα που έχει γίνει φετίχ: στην ιδέα ότι η δημιουργικότητα δίνει απάντηση στα προβλήματα και στα δεινά του σύγχρονου κόσμου. Είτε μιλάμε για μια καλλιτεχνική είτε για μια επιχειρηματική δημιουργικότητα, έχει κανείς την αίσθηση πως πρόκειται για υπερεκτιμημένη αξία, αν όχι για μια καινούρια αυταπάτη.

Ποια είναι η αυταπάτη; Με μια λέξη, ότι οι καινοτομίες θα γεννήσουν έναν καλύτερο κόσμο. Τι θα ήταν όμως μια αληθινή καινοτομία εν όψει της μεγάλης εργασιακής και κοινωνικής μεταβολής στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης; Να, για παράδειγμα, ένας μισθός του πολίτη, ένα καθολικό βασικό εισόδημα που θα ελάφρυνε πολύ το υπαρξιακό και οικονομικό άγχος για εκατομμύρια ευάλωτους ή «περιττούς» ανθρώπους. Κυρίως θα έκανε πιο ισχυρή τη διαπραγματευτική τους θέση στην καθημερινότητα και στις ατυχίες της.

Πολλές τέτοιες ιδέες μπορεί να συνδέσουν τη δημιουργικότητα με την προώθηση της αξιοπρεπούς κοινωνίας και μιας δημοκρατίας που δεν θα έβλεπε την καινοτομία αισθητικά ή οικονομικά αλλά κυρίως ως βελτίωση των όρων ζωής.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Οι ψαράδες της Αμοργού πέτυχαν κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα

Οπτική Γωνία / Οι ψαράδες της Αμοργού πέτυχαν κάτι που δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα

Πήραν τη θάλασσα στα χέρια τους, πριν να είναι πολύ αργά και την χάσουν. Το «Αμοργόραμα» δεν είναι απλώς μια ιδέα, αλλά στοίχημα ζωής – και πρότυπο για την αλιεία όλης της χώρας.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Μετρό-φούρνος: Ως πότε θα λιώνουμε και υπογείως;

Ρεπορτάζ / Μετρό-φούρνος: Ως πότε θα λιώνουμε και υπογείως;

Είκοσι τρένα που εκτελούν δρομολόγια στην μπλε και την κόκκινη γραμμή δεν έχουν κλιματισμό, ενώ το air condition στους παλιούς συρμούς της πράσινης γραμμής θυμίζει λοταρία: ποτέ δεν ξέρεις αν θα πετύχεις δροσιά ή ζέστη.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Dr. Zeina Jallad: «Ονειρεύομαι ένα μέλλον όπου τη ζωή των παιδιών μας δεν θα την ορίζει το γεγονός ότι υποφέρουν αλλά ότι ευημερούν»

Οπτική Γωνία / Zeina Jallad: «Ονειρεύομαι έναν ουρανό χωρίς πυραύλους και drones»

Η διευθύντρια του Κέντρου Μελετών Παλαιστινιακής Γης και καθηγήτρια στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού μιλά στη LiFO για την αποτυχία του διεθνούς δικαίου και το «sumud» ως καθημερινή εξέγερση απέναντι στην εξόντωση.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ποιοι θα πληρώσουν τις απάτες του ΟΠΕΚΕΠΕ

Ρεπορτάζ / Ποιοι θα πληρώσουν τις απάτες του ΟΠΕΚΕΠΕ

Η κυβέρνηση ομολόγησε την αποτυχία της στην αντιμετώπιση του πελατειακού κράτους, οι κανονικοί αγρότες όμως, που δεν συμμετείχαν στις απάτες, είναι αυτοί που κυρίως θα πληρώσουν το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ. 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
CHECK Κρήτη: καμιά δομή-χιλιάδες πρόσφυγες

Ρεπορτάζ / Κρήτη: Kαμiα δομή - χιλιάδες πρόσφυγες

Αντιμέτωπη με ένα πρωτόγνωρο κύμα μεταναστευτικών-προσφυγικών ροών βρίσκεται η Κρήτη. Και ενώ η συχνότητα και ο αριθμός των αφίξεων έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου δεν έχει δημιουργήσει καμία οργανωμένη δομή υποδοχής στο νησί για τους ανθρώπους αυτούς.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ