Ας αφήσουμε τους ιθαγενείς στην ησυχία τους

Το δικαίωμα στην απομόνωση Facebook Twitter
Υπολογίζεται ότι 200 φυλές ιθαγενών ζουν απομονωμένες στον πλανήτη Γη. Δεν έρχονται σε επαφή με τους πολίτες των κρατών κι αμύνονται με το να αποφεύγουν τις περιοχές τους, να κρύβονται απ’ αυτούς ή να τους απωθούν βίαια. Εικονογράφηση: bianka/ LIFO
0


«ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΓΕΝΝΑΕΙ τα παιδιά του μέσα στο κράτος, αυτή είναι η αλήθεια, το κράτος γεννάει τα κρατικά παιδιά του μέσα στο κράτος και δεν τ’ αφήνει πια να φύγουν. Όπου και αν κοιτάξουμε, βλέπουμε μόνον κρατικά παιδιά, κρατικούς μαθητές, κρατικούς εργάτες, κρατικούς υπαλλήλους, κρατικούς γέροντες, κρατικούς νεκρούς, αυτή είναι η αλήθεια. Το κράτος κάνει να υπάρχουν και δίνει τη δυνατότητα να υπάρχουν μόνο κρατικοί άνθρωποι, αυτή είναι η αλήθεια. Δεν υπάρχει πια φυσικός άνθρωπος, υπάρχει πια μόνο ο κρατικός άνθρωπος και, όπου εξακολουθεί να υπάρχει ο φυσικός άνθρωπος, τον εγκλωβίζουν και τον καταδιώκουν μέχρι θανάτου και/ή τον μετατρέπουν σε κρατικό άνθρωπο».¹

Υπολογίζεται ότι 200 φυλές ιθαγενών ζουν απομονωμένες στον πλανήτη Γη. Δεν έρχονται σε επαφή με τους πολίτες των κρατών κι αμύνονται με το να αποφεύγουν τις περιοχές τους, να κρύβονται απ’ αυτούς ή να τους απωθούν βίαια. Είναι άμεσα εξαρτημένες από το φυσικό τους περιβάλλον, τόσο βιολογικά όσο και πνευματικά. Οι περισσότερες βρίσκονται στη Λατινική Αμερική.

Aπό τον 17ο αιώνα οι αποικιοκράτες χρησιμοποιούσαν το ποτό ως μέσο αποδυνάμωσης των πληθυσμών, εθίζοντας τις φυλές που δεν είχαν αναπτύξει προστατευτικούς μηχανισμούς απέναντι στο αλκοόλ. Σήμερα, ένας στους δέκα ιθαγενείς των ΗΠΑ πεθαίνει απ’ το ποτό.

Στις 19 Μαρτίου, το Δια-Αμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναγνώρισε την απομόνωση αυτών των φυλών ως ένα δικαίωμα που χαίρει νομικής προστασίας. Με την απόφασή του, καταδίκασε το Εκουαδόρ για την παραβίαση των δικαιωμάτων των φυλών Ταγαέρι και Ταρομενάνε, οι οποίες έχουν δεχθεί επίμονες επισκέψεις από εταιρείες ξυλείας και πετρελαίου, οδηγώντας σε βίαιες συμπλοκές και στην απαγωγή δύο ιθαγενών κοριτσιών.

Σύμφωνα με το Δικαστήριο, το «δικαίωμα στην απομόνωση» είναι άμεσα συνυφασμένο με τα ανθρώπινα δικαιώματα στη ζωή, στην ελευθερία και την ασφάλεια, στην ελεύθερη μετακίνηση και διαμονή, καθώς και το δικαίωμα σε υγιές περιβάλλον. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η απόφαση όχι μόνο απαγορεύει στα κράτη να έρθουν σε επαφή με απομονωμένες φυλές, αλλά τα υποχρεώνει να προστατεύουν ενεργά αυτές τις κοινότητες από τις εταιρείες και τους ιδιώτες που επιχειρούν να μπουν στις περιοχές τους.²

Η επαφή ενέχει καταστροφικές συνέπειες για αυτές τις κοινότητες. Σε ένα πρώτο επίπεδο, οι εταιρείες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τη γη των ιθαγενών. Έτσι, οι Γουαοράνι (στην ευρύτερη οικογένεια των οποίων ανήκουν οι Ταγαέρι και οι Ταρομενάνε του Εκουαδόρ) εκδιώχθηκαν από τη γη τους απ’ την πετρελαϊκή Texaco και περιορίστηκαν σε μια μικρή περιοχή του Αμαζονίου. Εν συνεχεία, οι πετρελαϊκές έριξαν τοξικά απόβλητα στη συγκεκριμένη περιοχή, μολύνοντας το χώμα και το νερό.³

Την ίδια στιγμή, τα κράτη προσπαθούν να χτίσουν δρόμους που περνούν μέσα απ’ τις περιοχές των ιθαγενών, διόδους που κάποιες φυλές αποκαλούν «περάσματα θανάτου».

Όμως, οι επιπτώσεις της επαφής γι’ αυτές τις κοινότητες δεν σταματούν εκεί. Περιλαμβάνουν τον κίνδυνο ασθενειών για τις οποίες δεν έχουν αντισώματα (πάνω απ’ όλα, την ιλαρά και την κοινή γρίπη), αλλά και το βαθύ ψυχολογικό σοκ της ένταξης στον καταναλωτικό και θεαματικό πολιτισμό των κρατών. Ενδεικτική είναι η περίπτωση των Γιανομάμι της Βραζιλίας, οι οποίοι βιώσαν τόσο την ακραία βία της κυβέρνησης όσο και την αποσάθρωση της κοινωνικής τους οργάνωσης, καθώς τα σκληρά ναρκωτικά και η σεξουαλική βία εισέβαλαν στην κοινότητά τους.

Γνωστά είναι και τα αποτελέσματα της εισαγωγής του αλκοόλ σε τέτοιες κοινωνίες. Ήδη από τον 17ο αιώνα οι αποικιοκράτες χρησιμοποιούσαν το ποτό ως μέσο αποδυνάμωσης των πληθυσμών, εθίζοντας τις φυλές που δεν είχαν αναπτύξει προστατευτικούς μηχανισμούς απέναντι στο αλκοόλ. Σήμερα, ένας στους δέκα ιθαγενείς των ΗΠΑ πεθαίνει απ’ το ποτό.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, φαίνεται ότι ο Σίντνεϊ Ποσουέλο –ο οποίος ξεκίνησε ως ανιχνευτής απομονωμένων κοινοτήτων και κατέληξε να γίνεται ακτιβιστής υπέρ του δικαιώματος στην απομόνωση– έχει δίκιο όταν λέει πως, όταν ερχόμαστε σε επαφή με απομονωμένους ιθαγενείς, «καταστρέφουμε το σύμπαν τους».[4]

Για να απαντήσουμε, λοιπόν, στον αφηγητή του Bernhard, μπορούμε να πούμε πως υπάρχει ακόμα ο «φυσικός άνθρωπος» και επιβιώνει απέναντι στον κίνδυνο του κρατικού πολιτισμού. Πάνω απ’ όλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτές οι κοινωνίες δεν είναι απλώς «κοινότητες χωρίς κράτος», αλλά, ακριβέστερα, όπως έδειξε ο Πιερ Κλαστρ, «κοινωνίες ενάντια στο κράτος». Είναι, ουσιαστικά, ομάδες με δομικούς μηχανισμούς που αποτρέπουν τη συγκέντρωση της εξουσίας σ’ ένα ορισμένο πρόσωπο ή έναν ορισμένο θεσμό. Ζουν σε σχετική ισότητα –αλλά με αυστηρούς κανόνες– και, όταν έχουν αρχηγούς, ο ρόλος τους είναι συνήθως τυπικός.

Ως παράδειγμα, μπορούμε να δούμε τη φυλή Ju/'hoansi της Υποσαχάριας Αφρικής. Εδώ, ο μεγαλύτερος κίνδυνος συσσώρευσης εξουσίας έρχεται απ’ την πλευρά των κυνηγών, οι οποίοι παρέχουν τροφή για τους υπολοίπους. Για να αντισταθμιστεί αυτή η εξουσία, η κοινότητα έχει αναπτύξει μια σειρά από υποσυνείδητους μηχανισμούς ελέγχου του κύρους των κυνηγών, όπως οι τακτικές προσβολές εναντίων τους, αλλά και η ανταλλαγή βελών ανάμεσα στα μέλη του κυνηγιού, δημιουργώντας μια διαρκή ασάφεια ως προς το ποιος είναι πραγματικά «υπεύθυνος» για τον φόνο ενός θηράματος. Με το να αποτρέπουν τη συσσώρευση εξουσίας και αγαθών, κοινωνίες όπως αυτή των Ju/'hoansi «απωθούν» τη δημιουργία του κράτους, «λες και προαισθάνονται διαρκώς την ύπαρξή του», για να χρησιμοποιήσουμε μια έκφραση των Ντελέζ - Γκαταρί.

Την ίδια στιγμή, οι Ντελέζ - Γκαταρί μάς υπενθυμίζουν ότι μη κρατικοί άνθρωποι και υποκειμενικότητες παράγονται συνεχώς, ακόμα και μέσα στις καρδιές των κρατών. Από τη μία, η δημιουργία μιας «περιφερειακής ζώνης» στα αστικά κέντρα, «εσωτερικών Νότων», όπου η αντίθεση ανάμεσα στους κώδικες του κράτους, τα αξιώματα του κεφαλαίου και τις ροές που τους διαφεύγουν «οξύνεται σε τέτοιο βαθμό ώστε είναι δύσκολο να ελεγχθεί»∙ από την άλλη, οι πληθυσμοί που εξεγείρονται και προτάσσουν την αυτονομία τους απέναντι στο κράτος.[5] Άραγε, θα έπρεπε να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι το 1977, στο αποκορύφωμα της Ιταλικής Αυτονομίας, μια νεοσύστατη ομάδα επέλεξε το όνομα «Μητροπολιτικοί Ινδιάνοι»;


[1] Thomas Bernhard. Παλιοί Δάσκαλοι (μτφρ. Βασίλης Τομανάς). 2018 [1985]. Εκδόσεις Εξάντας, σ. 59-60.
[2] Letícia Machado Haertel. From the Right to be Consulted to the Right to No Contact. 20/03/2025. EJIL: Talk!
https://www.ejiltalk.org/from-the-right-to-be-consulted-to-the-right-to-no-contact-the-inter-american-court-faces-its-first-case-on-indigenous-peoples-in-voluntary-isolation/
[3] Katie Surma. Ruling on Indigenous peoples’ rights strikes at oil industry. 23/03/2025. Inside Climate News.
https://ictnews.org/news/ruling-on-indigenous-peoples-rights-strikes-at-oil-industry
[4] Sydney Possuelo. Uncontacted tribes: Contact, respect and isolation. Survival.
https://www.survivalinternational.org/articles/3130-sydney-possuelo-experiences-of-contact
[5] Gilles Deleuze & Felix Guattari. A Thousand Plateaus. Minnesota Press. 1987 [1980], σ. 469-473.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Βραζιλία: Οι έφηβοι ιθαγενείς Marubo εθίστηκαν στην πορνογραφία αφότου απέκτησαν πρόσβαση στο ίντερνετ

Διεθνή / Βραζιλία: Μόλις απέκτησαν ίντερνετ, οι έφηβοι ιθαγενείς Marubo εθίστηκαν στην πορνογραφία

Ενώ για την κουλτούρα τους ακόμη και το φιλί δημοσίως ήταν σκανδαλώδες, με το ίντερνετ μοιράζονται αποκαλυπτικά ερωτικά βίντεο - Η πρόσβαση στο διαδίκτυο μέσω του Starlink μεταμόρφωσε τη ζωή της απομονωμένης φυλής Marubo του Αμαζονίου
LIFO NEWSROOM

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ένα ελληνο-αλβανικό ανήκειν εν τη γενέσει;

Guest Editors / Μεταξύ ελληνικότητας και αλβανικότητας 

Μια έρευνα επιβεβαιώνει ότι η αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα αναδιαμορφώνει ριζικά τις έννοιες της ταυτότητας και του ανήκειν, αποκαλύπτοντας τις προκλήσεις και τις προοπτικές αυτής της νέας πραγματικότητας.
ΙΛΙΡΙΝΤΑ ΜΟΥΣΑΡΑΙ
ΕΠΕΞ Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Περιβάλλον / Ο μυστηριώδης κύριος Sweetman και η απίθανη ιστορία του σκοτεινού οξυγόνου

Άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για τη θαλάσσια ζωή και μπλόκαρε, έστω προσωρινά, τα σχέδια για εξορύξεις στον ανεξερεύνητο βυθό. Ο Andrew Sweetman μιλά στη LiFO για την έρευνα που έγινε απροσδόκητα viral και συγκρούστηκε με κολοσσούς, πολιτικές αποφάσεις και… το TikTok.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Ακροβατώντας / Ανακαλύφθηκε ο εχθρός

Τι σημασία έχουν τα μεγάλα σκάνδαλα, όταν η απειλή είναι μπροστά μας, όπως οι καραβιές Λίβυων και Σουδανών μεταναστών και πολιτικών προσφύγων που καταφθάνουν στη νότια Κρήτη και εισβάλλουν ανεξέλεγκτα στην πατρίδα;
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ
Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Κανελλόπουλος: «Να μας αποκαλούν “εφημερίδα των συριζαίων”; Εντάξει... γελάμε»

Ο δημοσιογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του e-tetRadio μιλά για την εφημερίδα, επιβεβαιώνοντας τις τελικές συζητήσεις με τον Δημήτρη Μελισσανίδη, για την κρίση της αριστεράς, την επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα και το μέλλον του Τύπου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Οπτική Γωνία / «Είμαι Ισραηλινός, κι αυτό λειτουργεί πια ως ετυμηγορία» 

Ο θεατρικός σκηνοθέτης Guy Ben-Aharon, που βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα, γράφει στη LiFO για την απόρριψη που βιώνει τόσο στην πατρίδα του όσο και στο εξωτερικό ως Ισραηλινός που υποστηρίζει την ελευθερία της Παλαιστίνης. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ
«Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Οπτική Γωνία / «ΟΠΕΚΕΠΕ: Χρόνιες παθογένειες» vs ποινικών ευθυνών

Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έστειλε πριν από λίγο καιρό στη Βουλή τη δικογραφία για Αυγενάκη και Βορίδη, αλλά η ΝΔ δεν βλέπει ποινικές ευθύνες υπουργών στο σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και επιμένει ότι πρόκειται για «διαχρονικές παθογένειες». 
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Γιατί κανείς δεν μας προστατεύει από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Οπτική Γωνία / Γιατί δεν μας προστατεύει κανείς από τον ανεξέλεγκτο θόρυβο;

Η Κομισιόν στέλνει τη χώρα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δεν έχει υιοθετήσει τα απαραίτητα σχέδια δράσης για την ηχορρύπανση. Τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας; Μιλά στη LiFO ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Γεώργιος Παπανικολάου.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ένας κανονικός αφελληνισμός

Οπτική Γωνία / Ένας κανονικός αφελληνισμός

Στη θέση εκείνων των ξένων που καλλιεργούσαν μια αληθινή σχέση με την Ελλάδα, πολλαπλασιάζονται τα φιμέ τζάμια των υπερπολυτελών τζιπ, αόρατοι και αδιάφοροι μεσάζοντες, αγοραστές επαύλεων που υπενοικιάζονται ή έχουν γίνει φρούρια με μικρούς ιδιωτικούς στρατούς τραμπούκων.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Οπτική Γωνία / Δημήτρης Νανόπουλος: «Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης»

Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τoν εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Οπτική Γωνία / «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας»

Ένα 13χρονο παιδί δεν άντεξε την ομοφοβία και έδωσε τέλος στη ζωή του. Ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος εξηγεί πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να εντοπίσουν έγκαιρα τα σημάδια της αυτοκτονικής διάθεσης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Antinero: Καταγγελία-μαμούθ για το μεγαλύτερο πρόγραμμα δασικής πρόληψης

Ρεπορτάζ / Antinero: Πώς το «μεγαλύτερο πρόγραμμα δασικής πρόληψης» έγινε πεδίο καταγγελιών

Με εκατομμύρια ευρώ να έχουν ήδη διατεθεί, το πρόγραμμα Antinero μπαίνει στο στόχαστρο: 213 φορείς και πολίτες υπέβαλαν αναφορά στην Ε.Ε., αμφισβητώντας τη νομιμότητα και την αποτελεσματικότητά του.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ