Πόσες φορές ακόμα πρέπει να «ζωντανέψουν» για χάρη της ψυχαγωγίας τα θύματα του Τζακ του Αντεροβγάλτη;

Το τεχνολογικά μακρινό 2012, στο πάντα πρωτοπόρο και ενίοτε αδίστακτο ως προς την επιμέλεια των εκθέσεών του Βρετανικό Μουσείο εγκαινιάστηκε η έκθεση «Εικονική Αυτοψία». Το μουσείο προσκαλούσε το φιλοθεάμον κοινό να περιεργαστεί μια μούμια πεντέμισι χιλιάδων ετών από τη μόνιμη Αιγυπτιακή Συλλογή του, χρησιμοποιώντας μεθόδους εικονικής πραγματικότητας.

Το διαδραστικό αυτό έκθεμα βασίστηκε σε ιατρική έρευνα και τεχνολογίες οπτικοποίησης και ήταν από τις πρώτες περιπτώσεις που η τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο για την ευρεία διάδραση μεταξύ κοινού και νεκρού σώματος, καίτοι εικονικού.

Σήμερα, επτά χρόνια μετά, και πάλι στη Μεγάλη Βρετανία, το ιατροδικαστικό τραπέζι υποδέχεται μερικούς ακόμα εικονικούς φιλοξενούμενους, αυτήν τη φορά σε ένα αρκετά διαφορετικό πλαίσιο. Το BBC One ανακοίνωσε την προβολή του ντοκιμαντέρ «Jack The Ripper - The case reopened» τις ερχόμενες ημέρες, στο οποίο πλήθος ειδικών θα επιχειρήσει να ρίξει εκ νέου φως στο modus operandi του διάσημου κατά συρροήν δολοφόνου με τη χρήση νέων τεχνολογιών και εικονικής πραγματικότητας.

Θα τολμούσε το BBC να μας δείξει τα εικονικά πτώματα των πέντε παιδιών και εφήβων, αγοριών και κοριτσιών, που βρέθηκαν θαμμένα στην αυλή των Ian Brady και Myra Hindley στην περιοχή του Μάντσεστερ τη δεκαετία του 1960; Ή σε αυτές τις περιπτώσεις το ζήτημα ηθικών περιορισμών υπερκαλύπτει την ανάγκη για ψηφιακότητα;

Και ενώ το εάν και κατά πόσο η νέα αυτή παραγωγή θα αξιοποιήσει αρχειακές και λοιπές ιστορικές πηγές και με ποιους τρόπους θα τις συνδέσει με ανατομικές προσομοιώσεις πραγματικών προσώπων παραμένει ασαφές, οι προβληματισμοί γύρω από την ιδιωτικότητα των ατόμων και των συγγενών ή απογόνων τους άρχισαν ήδη να φουντώνουν.

Εικονικές αναπαραστάσεις πτωμάτων χρησιμοποιούνται ήδη για ιατρική έρευνα, όπως εδώ. Ήρθε πράγματι η ώρα να τα βλέπουμε τα βράδια και και στην τηλεόραση; Πηγή: Montpellier medical university

Σε πρόσφατο άρθρο της στην «Guardian» η Αμερικανίδα ιστορικός και βιογράφος του Τζακ του Αντεροβγάλτη, Hallie Rubenhold, διερωτάται τι είναι αυτό που προκαλεί τη διαρκή χρήση του γυναικείου σώματος για ψυχαγωγικούς λόγους, κατακεραυνώνοντας το ντοκιμαντέρ του BBC One: «Η εκπομπή υπόσχεται την αποκάλυψη νέων στοιχείων για το πώς ο Αντεροβγάλτης σκότωσε μητέρες, κόρες, αδελφές, συζύγους και φίλες, μέσω της εικονικής πραγματικότητας».

Σε ποιον βαθμό, λοιπόν, έχουν δίκιο όσοι εγείρουν ζητήματα ηθικής τάξης όσον αφορά τη χρήση νέων, βυθιστικών τεχνολογιών, όπως η εικονική και η επαυξημένη πραγματικότητα, όχι απλώς για την επανερμηνεία παλιότερων ερευνητικών διακυβευμάτων αλλά και για την ψυχαγωγία και την προσέλκυση επισκεπτών και τηλεθεατών, ιδιαίτερα όταν το αντικείμενο προς αναπαράσταση είναι το νεκρό, συχνά κατακρεουργημένο ανθρώπινο σώμα;

Ο φετιχισμός της τεχνολογίας αλλά και των θυμάτων ενός εγκληματία, όπως ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης, «νομιμοποιείται» τόσο προς όφελος θεσμικών φορέων (όπως το Βρετανικό Μουσείο και το BBC) όσο και προς τέρψιν του κοινού, όταν πληρούται τουλάχιστον μία από τις εξής δύο συνθήκες:

Είτε όταν τα νεκρά σώματα-πτώματα ανήκουν σε πρόσωπα που έζησαν σε παρελθούσες εποχές που ήδη θεωρούνται ιστορικές, όπως η φαραωνική Αίγυπτος ή η βικτοριανή εποχή, είτε όταν τα σώματα ανήκουν σε πρόσωπα κατώτατων κοινωνικών τάξεων, οπότε το νεκρό σώμα παύει να είναι ένα «δύσκολο αντικείμενο» και οι φορείς πολιτιστικής κληρονομιάς και επικοινωνίας υιοθετούν, απενοχοποιημένοι, μεθόδους ψηφιακής αποκατάστασης και ανάδειξης, καθιστώντας την εμπειρία του κοινού εξόχως ρεαλιστική.

Πρωτοσέλιδο εφημερίδας για τη δολοφονία της Άννας Τσάπμαν, θύματος του Τζακ του Αντεροβγάλτη.

Επίσης, πόσο πολιτική είναι, άραγε, η απόφαση της επιλογής και χρήσης για λόγους ανάπτυξης εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας σχεδόν αποκλειστικά γυναικείων σωμάτων ως «ερευνητικών και ψυχαγωγικών δεδομένων»; Είναι το ώριμο γυναικείο σώμα «data»;

Μήπως το θέμα δεν είναι μόνο ταξικό αλλά και ανισότητας των φύλων; Θα έφταναν ποτέ στο εικονικό τραπέζι του ιατροδικαστή τα δύο διαμελισμένα πτώματα των ανδρών που με τόσο φρικτό τρόπο σκότωσε το 1867 ο Jean-Charles-Alphonse Avinain, γνωστός και ως Χασάπης του Clichy-la-Garenne;

Θα τολμούσε το BBC να μας δείξει τα εικονικά πτώματα των πέντε παιδιών και εφήβων, αγοριών και κοριτσιών, που βρέθηκαν θαμμένα στην αυλή των Ian Brady και Myra Hindley στην περιοχή του Μάντσεστερ τη δεκαετία του 1960; Ή σε αυτές τις περιπτώσεις το ζήτημα ηθικών περιορισμών υπερκαλύπτει την ανάγκη για ψηφιακότητα;

Είναι μεν ακόμα νωρίς για να ανοίξει η συζήτηση περί της ηθικής χρήσης νέων τεχνολογιών και μέσων προς ανάδειξη δύσκολων αντικειμένων και θεμάτων για ψυχαγωγικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά σίγουρα είναι πλέον σκόπιμο.