Ρεκόρ στις μεταμοσχεύσεις από ζώα σε ανθρώπους σημείωσαν γιατροί στη Βοστώνη, καθώς ένα νεφρό από γενετικά τροποποιημένο χοίρο λειτούργησε επί εννέα μήνες σε 62χρονο ασθενή. Η επέμβαση πραγματοποιήθηκε στο Mass General Hospital, ανοίγοντας νέο κεφάλαιο για την ιατρική τεχνολογία που επιχειρεί να αντιμετωπίσει την παγκόσμια έλλειψη οργάνων προς μεταμόσχευση.
Η επιτυχία αυτή έρχεται λίγο μετά την απόφαση της Αμερικανικής Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA)να εγκρίνει τις πρώτες κλινικές δοκιμές μεταμόσχευσης νεφρών από χοίρους σε ανθρώπους, οι οποίες θα πραγματοποιηθούν από δύο αμερικανικές εταιρείες βιοτεχνολογίας. Σύμφωνα με ειδικούς, πρόκειται για το πιο σημαντικό βήμα των τελευταίων δεκαετιών προς τη λεγόμενη ξενομεταμόσχευση, δηλαδή τη μεταφορά οργάνων από ένα είδος σε άλλο.
Ο ασθενής, Τιμ Άντριους από το Νιου Χάμσαϊρ, είχε χρόνια νεφρική ανεπάρκεια και υποβλήθηκε στην επέμβαση τον Ιανουάριο. Το μόσχευμα αφαιρέθηκε πρόσφατα, αλλά η λειτουργία του επί 271 ημέρες θεωρείται σταθμός στην ιατρική έρευνα.
Η παγκόσμια έλλειψη οργάνων και η ανάγκη για εναλλακτικές
Η ξενομεταμόσχευση, δηλαδή η χρήση οργάνων από ζώα σε ανθρώπους, δεν είναι νέα ιδέα. Για δεκαετίες θεωρούνταν το «άπιαστο μέλλον» της ιατρικής, όμως η πρόοδος των τελευταίων ετών έχει αλλάξει τα δεδομένα.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, λιγότερο από το 10% των ασθενών που χρειάζονται μεταμόσχευση λαμβάνουν τελικά μόσχευμα, ενώ ακόμη και σε πλούσιες χώρες η ζήτηση υπερβαίνει κατά πολύ την προσφορά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, περίπου 13 ασθενείς χάνουν καθημερινά τη ζωή τους περιμένοντας να βρεθεί μόσχευμα, ενώ η έλλειψη οργάνων τροφοδοτεί παράνομες αγορές με υψηλό κόστος και αμφίβολες πρακτικές.
Τα γουρούνια θεωρούνται η πιο κατάλληλη λύση για να καλυφθεί αυτό το κενό. Εκτός από το ότι αναπαράγονται εύκολα, τα όργανά τους έχουν παρόμοιο μέγεθος και λειτουργία με τα ανθρώπινα. Παράλληλα, το γεγονός ότι είναι βιολογικά πιο απομακρυσμένα από τον άνθρωπο σε σχέση με τους πιθήκους ή άλλα πρωτεύοντα, μειώνει τα ηθικά διλήμματα γύρω από τη χρήση τους.
Η συμβολή της τεχνολογίας CRISPR
Η σημαντικότερη πρόοδος τα τελευταία χρόνια οφείλεται στην τεχνολογία γονιδιακής επεξεργασίας CRISPR, η οποία επιτρέπει στους επιστήμονες να τροποποιούν με ακρίβεια το DNA των ζώων–δοτών. Με τη μέθοδο αυτή, αφαιρούνται γονίδια των χοίρων που προκαλούν έντονη ανοσολογική απόρριψη στον άνθρωπο, ενώ προστίθενται ανθρώπινα γονίδια που συμβάλλουν στη σωστή λειτουργία του οργάνου και περιορίζουν τον κίνδυνο θρόμβωσης ή φλεγμονής.
Οι εταιρείες eGenesis και Revivicor, καθώς και η κινεζική ClonOrgan, ακολουθούν παρόμοια διαδικασία: οι επιστήμονες απενεργοποιούν τρία έως τέσσερα γονίδια που ευθύνονται για την ανοσολογική αντίδραση και εισάγουν έξι ή επτά ανθρώπινα γονίδια για να καταστήσουν τα όργανα πιο «συμβατά». Από τα τροποποιημένα κύτταρα δημιουργούνται κλωνοποιημένα έμβρυα χοίρων, τα οποία εμφυτεύονται σε παρένθετες μητέρες. Έτσι γεννιούνται γενετικά τροποποιημένα χοιρίδια–δότες.
Το μοντέλο αυτό, γνωστό ως «χοίρος με δέκα γενετικές τροποποιήσεις», έχει πλέον καθιερωθεί ως πρότυπο ζώου–δότη για τις πειραματικές μεταμοσχεύσεις. Τα αποτελέσματα σε πιθήκους είναι εντυπωσιακά, ενώ τα πρώτα δείγματα από ανθρώπινες δοκιμές δείχνουν ότι η τεχνολογία βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ σε κλινική εφαρμογή.
Από το εργαστήριο στους ανθρώπους
Παρά την πρόοδο, οι μεταμοσχεύσεις από ζώα σε ανθρώπους εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικές ιατρικές προκλήσεις. Ο Τιμ Άντριους, που έλαβε το μόσχευμα της eGenesis, κατάφερε να διατηρήσει καλή νεφρική λειτουργία για μήνες, ωστόσο σταδιακά το όργανο άρχισε να υποχωρεί. Στις 23 Οκτωβρίου, οι γιατροί αναγκάστηκαν να το αφαιρέσουν, και ο ασθενής επέστρεψε στην αιμοκάθαρση, περιμένοντας πλέον ανθρώπινο μόσχευμα.
Παρόμοια κατάληξη είχε και η Towana Looney, η οποία είχε λάβει νεφρό από τη Revivicor τον Νοέμβριο του 2024. Το σώμα της απέρριψε το μόσχευμα, όταν οι γιατροί μείωσαν τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα για να μπορέσει να αντιμετωπίσει μια άσχετη λοίμωξη.
Οι επικεφαλής των εταιρειών εμφανίζονται πάντως αισιόδοξοι. Ο Mike Curtis, διευθύνων σύμβουλος της eGenesis, δήλωσε ότι οι επερχόμενες κλινικές δοκιμές θα δώσουν πολύτιμα δεδομένα για τη βελτίωση τόσο της γονιδιακής επεξεργασίας όσο και της φροντίδας μετά τη μεταμόσχευση. Παράλληλα, η εταιρεία συνεργάζεται με την Eledon, η οποία αναπτύσσει ένα νέο αντι-απορριπτικό φάρμακο, το tegoprubart, που εκτιμάται ότι θα έχει λιγότερες παρενέργειες από τα σημερινά.
Η έρευνα πλέον επεκτείνεται και σε άλλα όργανα. Η Revivicor έχει πραγματοποιήσει ήδη δύο μεταμοσχεύσεις καρδιάς από χοίρους σε ανθρώπους, ενώ ετοιμάζει δοκιμή για το λεγόμενο «UThymoKidney», ένα μόσχευμα που συνδυάζει νεφρό και ιστό θύμου αδένα από χοίρο. Ο θύμος αδένας εκπαιδεύει το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίζει τι είναι «ξένο» και τι όχι· οι επιστήμονες ελπίζουν πως έτσι ο οργανισμός του λήπτη θα ανέχεται ευκολότερα το μόσχευμα, μειώνοντας την ανάγκη για βαριά ανοσοκαταστολή.
Η νέα εποχή των μεταμοσχεύσεων
Η eGenesis, από την πλευρά της, έχει λάβει έγκριση για δοκιμή ενός συστήματος «pig-liver perfusion», όπου το ήπαρ του χοίρου παραμένει εκτός σώματος αλλά συνδέεται με την κυκλοφορία του ασθενούς, ώστε να τον κρατήσει στη ζωή μέχρι να βρεθεί ανθρώπινο μόσχευμα.
Στην Κίνα, ομάδες που συνεργάζονται με την ClonOrgan ανακοίνωσαν ότι έχουν πραγματοποιήσει μεταμοσχεύσεις ήπατος, πνευμόνων και νεφρού από χοίρους σε ανθρώπους, σε ορισμένες περιπτώσεις σε εγκεφαλικά νεκρούς και σε άλλες σε ζωντανούς ασθενείς.
Προς το παρόν, μόνο ένας άνθρωπος στις ΗΠΑ, ο Bill Stewart, ζει με νεφρό χοίρου που του μεταμοσχεύτηκε τον Ιούνιο. Το ίδιο νοσοκομείο της Βοστώνης σχεδιάζει τρίτη επέμβαση μέχρι το τέλος του έτους, καθώς η ιατρική κοινότητα παρακολουθεί στενά ένα πεδίο που πριν από λίγα χρόνια φαινόταν επιστημονική φαντασία.
Με πληροφορίες από Economist
