Οι πιέσεις που ασκεί ο ολοένα αυξανόμενος θαλάσσιος τουρισμός στην Ελλάδα απειλούν να υπονομεύσουν τη δύσκολα εύθραυστη ανάκαμψη της μεσογειακής φώκιας (Monachus monachus), ενός από τα σπανιότερα θαλάσσια θηλαστικά στον κόσμο.
Επιστήμονες και περιβαλλοντικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι η ανεξέλεγκτη παρουσία σκαφών αναψυχής και επισκεπτών κοντά σε κρίσιμους βιότοπους αναγκάζει τα ζώα να εγκαταλείπουν ανοιχτές ακτές και να καταφεύγουν σε σπηλιές για να επιβιώσουν.
Την εικόνα αυτή περιγράφει σε εκτενές ρεπορτάζ της η βρετανική Guardian, κάνοντας λόγο για μια «ελληνική τραγωδία» που εκτυλίσσεται σταδιακά στα ελληνικά νερά, παρά τις δεκαετίες προσπαθειών προστασίας και τη σημαντική αύξηση των πληθυσμών της Monachus monachus στη χώρα.
Στις Βόρειες Σποράδες, και ειδικότερα γύρω από τη νησίδα Πιπέρι, στον πυρήνα του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων, η πρόσβαση παραμένει αυστηρά περιορισμένη. Η περιοχή αποτελεί τον σημαντικότερο τόπο αναπαραγωγής της μεσογειακής φώκιας και μόνο επιστήμονες, με ειδική άδεια, επιτρέπεται να προσεγγίζουν σε ακτίνα μικρότερη των τριών ναυτικών μιλίων. Εκεί, σύμφωνα με τους ειδικούς, η παρουσία των ζώων σε ανοιχτές παραλίες θεωρείται ένδειξη ότι τα μέτρα προστασίας αποδίδουν.
Εκτιμάται ότι επιβιώνουν λιγότερο από 1.000 μεσογειακές φώκιες
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο πληθυσμός της μεσογειακής φώκιας εκτιμάται σε λιγότερα από 1.000 άτομα. Η Ελλάδα φιλοξενεί περίπου τα μισά, γεγονός που της αποδίδει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση του είδους. Αν και η υπεραλίευση, η ρύπανση και η απώλεια ενδιαιτημάτων παραμένουν απειλές, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η ανθρώπινη όχληση από σκάφη και επισκέπτες εξελίσσεται ταχύτατα στον πιο κρίσιμο παράγοντα κινδύνου.
Μέσα στο 2024 τέθηκαν σε εφαρμογή νέες πρωτοβουλίες, όπως η πανελλαδική καμπάνια ενημέρωσης «Seal Greece», αλλά και αυστηρές ζώνες απαγόρευσης πρόσβασης γύρω από νησίδες-καταφύγια, όπως η Φορμίκουλα στο Ιόνιο. Παράλληλα, η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει τη δημιουργία δύο νέων μεγάλων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών. Ωστόσο, περιβαλλοντικές οργανώσεις τονίζουν ότι χωρίς επαρκή επιτήρηση και ουσιαστική εφαρμογή των κανόνων, οι «προστατευόμενες περιοχές» κινδυνεύουν να παραμείνουν μόνο στα χαρτιά.
Στο Ιόνιο, ωστόσο, η εικόνα είναι λιγότερο καθησυχαστική. Η νησίδα Φορμίκουλα, ένας από τους σημαντικότερους βιότοπους της μεσογειακής φώκιας, βρίσκεται στην καρδιά μιας από τις πιο πολυσύχναστες περιοχές ιστιοπλοΐας της Μεσογείου. Παρότι μέχρι πρόσφατα δεν συγκαταλεγόταν στους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, η αυξανόμενη προβολή της οδήγησε σε μαζική προσέλευση σκαφών αναψυχής, με άμεσες συνέπειες για τα ζώα.
Πώς ο τουρισμός επηρεάζει τις μεσογειακές φώκιες
Ο θαλάσσιος βιολόγος Τζόαν Γκονθάλβο, από το ερευνητικό ινστιτούτο Tethys, περιγράφει μια ραγδαία αλλαγή τα τελευταία χρόνια. «Πριν από έξι ή επτά χρόνια βλέπαμε φώκιες σχεδόν καθημερινά. Συχνά εμφανίζονταν πέντε ή έξι μαζί, κοινωνικοποιούνταν, κυνηγιούνταν στο νερό», αναφέρει. Με την αύξηση των επισκεπτών, όμως, η παρουσία τους μειώθηκε αισθητά. «Αυτό που αρχικά έμοιαζε συναρπαστικό, εξελίχθηκε γρήγορα σε εφιάλτη», λέει, περιγράφοντας σκηνές με τουρίστες να καταδιώκουν τις φώκιες για φωτογραφίες ή να εισέρχονται σε σπηλιές αναπαραγωγής.
Σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις, σύμφωνα με τον ίδιο, άνθρωποι μπήκαν σε σπηλιές όπου βρίσκονταν νεογέννητα, προκαλώντας τον αποχωρισμό μητέρας και μικρού. Και στις δύο περιπτώσεις, τα μικρά χάθηκαν. Τον Αύγουστο του 2024, ο Γκονθάλβο κατέγραψε περισσότερα από 50 σκάφη γύρω από τη μικρή ακτογραμμή της νησίδας μέσα σε μία μόνο ημέρα. «Σήμερα θεωρούμε επιτυχία αν δούμε μία ή δύο φώκιες», σημειώνει.
Η πίεση αυτή έχει σοβαρές βιολογικές συνέπειες. Όπως εξηγεί ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φώκιας (MOm), Πάνος Δενδρινός, οι μητέρες εγκαταλείπουν τα μικρά τους για ώρες προκειμένου να τραφούν. Αν στο διάστημα αυτό υπάρξει ανθρώπινη παρουσία, το μικρό μπορεί να πανικοβληθεί και να εγκαταλείψει το καταφύγιό του, χωρίς να το εντοπίσει ξανά η μητέρα του.
Η επιτήρηση των βιοτόπων παραμένει ανεπαρκείς, καταγγέλλουν επιστήμονες
Παρά τις εξαγγελίες για νέες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η επιτήρηση παραμένει ανεπαρκής. Σε αντίθεση με το θαλάσσιο πάρκο της Αλοννήσου, όπου υπάρχουν φύλακες και συστηματική παρακολούθηση, στη Φορμίκουλα δεν πραγματοποιούνται τακτικές περιπολίες. Η τήρηση των περιορισμών βασίζεται συχνά στην προσωπική παρέμβαση ερευνητών που βρίσκονται στην περιοχή.
Μη κυβερνητικές οργανώσεις κάνουν λόγο εδώ και χρόνια για «πάρκα στα χαρτιά», επισημαίνοντας ότι μεγάλο μέρος των θαλάσσιων περιοχών Natura 2000 στερείται ουσιαστικού καθεστώτος προστασίας. Πρόσφατη μελέτη εννέα περιβαλλοντικών οργανώσεων έδειξε ότι μόνο ελάχιστες από αυτές διαθέτουν σαφές και μόνιμο πλαίσιο διαχείρισης.
Για τους επιστήμονες, ο χρόνος είναι κρίσιμος. «Αν δεν μπορέσουμε να προστατεύσουμε έναν τόσο μικρό αλλά ζωτικής σημασίας βιότοπο για ένα από τα πιο εμβληματικά και απειλούμενα θαλάσσια θηλαστικά της Μεσογείου, τότε οι πιθανότητες να διασώσουμε άλλα οικοσυστήματα μειώνονται δραματικά», προειδοποιεί ο Γκονθάλβο.
Με πληροφορίες από Guardian
