Τριάντα χρόνια μετά τη σύνθεσή της, η μοναδική όπερα του Ένιο Μορικόνε ανεβαίνει για πρώτη φορά στη σκηνή, κλείνοντας μια μακρά εκκρεμότητα για τον Ιταλό συνθέτη που σφράγισε τον κινηματογράφο, αλλά δεν πρόλαβε να δει έργο του να ζωντανεύει στο λυρικό θέατρο.
Το βράδυ της Παρασκευής, το Teatro San Carlo της Νάπολης παρουσιάζει την Partenope, όπερα εμπνευσμένη από τη μυθική σειρήνα που, σύμφωνα με τον θρύλο, αυτοκτόνησε όταν δεν κατάφερε να γοητεύσει τον Οδυσσέα. Το σώμα της ξεβράστηκε στις ακτές και από εκεί γεννήθηκε, μέσα στους αιώνες, η πόλη της Νάπολης.
Όταν ο Μορικόνε έγραψε την Partenope το 1995, ήταν ήδη γνωστός παγκοσμίως ως ο δημιουργός του εμβληματικού θέματος του Ο καλός, ο κακός και ο άσχημος και των μεγάλων κινηματογραφικών μουσικών κόσμων ταινιών όπως Οι Αδιάφθοροι και Κάποτε στην Αμερική. Παρ’ όλα αυτά, η είσοδός του στον κόσμο της όπερας δεν ήρθε ποτέ όσο ζούσε.
Παρότι τιμήθηκε με Όσκαρ για το σύνολο της προσφοράς του το 2007, η Partenope έμεινε για δεκαετίες στα συρτάρια. Ο Μορικόνε πέθανε χωρίς να ακούσει το έργο του σε λυρική σκηνή.
Ένιο Μορικόνε: «Το εξέλαβε ως σημάδι της μοίρας ότι δεν θα έκανε ποτέ το ντεμπούτο του στην όπερα»
«Στο τέλος το εξέλαβε ως σημάδι της μοίρας ότι δεν θα έκανε ποτέ το ντεμπούτο του στην όπερα», λέει ο Αλεσάντρο ντε Ρόζα, στενός συνεργάτης του και συν-συγγραφέας της αυτοβιογραφίας του. «Αν ζούσε σήμερα, είμαι βέβαιος ότι θα είχε ριχτεί στη δουλειά με την ορχήστρα και τον σκηνοθέτη ακούραστα, σαν παιδί».
Χωρίς τη δική του καθοδήγηση, η σκηνοθέτις Βανέσα Μπίκροφτ και ο μαέστρος Ρικάρντο Φρίτσα χρειάστηκε να προσεγγίσουν το έργο μέσα από την ίδια τη μουσική του. «Θα ήταν υπέροχο να μπορούσαμε να τον ρωτήσουμε για τις επιλογές του», λέει ο Φρίτσα. «Αντ’ αυτού, προσπαθήσαμε να τις κατανοήσουμε από ό,τι μας άφησε».
Το ενδιαφέρον του κοινού ήταν εμφανές ήδη από την ανοιχτή πρόβα της Πέμπτης. Τα δωρεάν εισιτήρια εξαντλήθηκαν μέσα σε λίγες ώρες, με τους Ναπολιτάνους να γεμίζουν το ιστορικό θέατρο εν αναμονή μιας πρεμιέρας που άργησε τρεις δεκαετίες.
Ο Φρίτσα εξηγεί ότι ο Μορικόνε επέλεξε μια ανορθόδοξη ορχήστρα, αποφεύγοντας τα βιολιά και δίνοντας έμφαση σε φλάουτα, άρπες και κόρνα, όργανα που παραπέμπουν στον κόσμο της ελληνικής μυθολογίας. Παράλληλα, η παρτιτούρα ενσωματώνει σύγχρονους ήχους και έντονα κρουστά, με αναφορές στη ναπολιτάνικη παράδοση, όπως τα ντέφια και το putipù, χαρακτηριστικό τριβόμενο τύμπανο της τοπικής λαϊκής μουσικής.
Ο μύθος της Παρθενόπης
Η μορφή της Παρθενόπης είναι άρρηκτα δεμένη με την ταυτότητα της Νάπολης. Σύμφωνα με την παράδοση, η φωνή της συμβολίζει το ανθεκτικό πνεύμα της πόλης, ενώ ο πρώτος ελληνικός οικισμός στην περιοχή πήρε το όνομά της. Η σειρήνα απεικονίζεται σε μνημεία όπως η Fontana della Sirena και αποτελεί γνώριμο στοιχείο της τοπικής μυθολογίας, που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά στις κοινότητες γύρω από τον κόλπο, στη σκιά του Βεζούβιου.
Η διαδρομή της όπερας θυμίζει, σε έναν βαθμό, τη σύγχρονη πορεία της ίδιας της Νάπολης. Για δεκαετίες παραμελημένη και υποτιμημένη, η πόλη γνωρίζει τα τελευταία χρόνια μια περίοδο αναγνώρισης .Η UNESCO ενέταξε την τέχνη της ναπολιτάνικης πίτσας στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά. Διεθνή μέσα κατατάσσουν τη Νάπολη στους κορυφαίους προορισμούς, ενώ τα μυθιστορήματα της Έλενα Φερράντε γνώρισαν παγκόσμια απήχηση και μεταφέρθηκαν στην τηλεόραση. Την εικόνα της αναγέννησης συμπλήρωσε η ποδοσφαιρική ομάδα της πόλης, που κατέκτησε το πρωτάθλημα το 2023 για πρώτη φορά μετά την εποχή του Μαραντόνα και επανέλαβε τον θρίαμβο φέτος.
Η Partenope εντάσσεται και στους εορτασμούς για τα 2.500 χρόνια από την ίδρυση της Νάπολης, κορυφώνοντας ένα έτος αφιερωμένο στην ιστορία και την πολιτιστική της ταυτότητα. Στην όπερα του Μορικόνε, η ηρωίδα αρνείται να παρηγορηθεί με την υπόσχεση της αιώνιας ζωής ως άστρο και ζητά από τους θεούς να απλώσει τα φτερά της πάνω από τον κόλπο, εκεί όπου θα γεννηθεί μια αθάνατη πόλη.
Η παράσταση επιχειρεί να γεφυρώσει τον αρχαίο μύθο με τη σύγχρονη ταυτότητα της πόλης. Τον ρόλο της Παρθενόπης ενσαρκώνουν ταυτόχρονα δύο σοπράνο, επιλογή που αναδεικνύει τη διπλή της υπόσταση, ως σώμα και ως σύμβολο.
Πώς η Παρθενόπη του Μορικόνε «χάθηκε» στον χρόνο
Ο Μορικόνε είχε συνθέσει την όπερα σε μία πράξη, χωρίς αμοιβή, για ένα μικρό φεστιβάλ στο Ποζιτάνο, νότια της Νάπολης, σε λιμπρέτο των Γκουίντο Μπαρμπιέρι και Σάντρο Καπελέτο. Το φεστιβάλ, ωστόσο, χρεοκόπησε και το έργο μπήκε στο αρχείο πριν προλάβει να παρουσιαστεί.
Ακολούθησαν προσπάθειες αναβίωσης, μεταξύ τους και μια συνεργασία με το Teatro Massimo του Παλέρμο στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Το εγχείρημα εγκαταλείφθηκε όταν δεν κατέστη δυνατή η εξεύρεση σκηνοθέτη.
«Εκείνα τα χρόνια τον βασάνιζε το γεγονός ότι δεν τον αποδέχονταν ως συνθέτη “απόλυτης μουσικής”», λέει ο Μπαρμπιέρι. «Τον είχαν ταυτίσει αποκλειστικά με τις κινηματογραφικές του επιτυχίες». Ο Καπελέτο θυμάται ότι σε συζήτησή τους το 2017, τρία χρόνια πριν από τον θάνατό του, ο Μορικόνε έδειχνε πλέον συμφιλιωμένος με τη διαδρομή του.
Η Παρθενόπη έχει εμπνεύσει επανειλημμένα την όπερα, από έργα του Χαίντελ και του Βιβάλντι τον 18ο αιώνα έως την κινηματογραφική εκδοχή του Πάολο Σορεντίνο το 2024. Το έργο του Μορικόνε έρχεται τώρα να προστεθεί σε αυτή τη διαδρομή.
«Ήταν μεγάλη εμπειρία να ακούς τη μουσική του Μορικόνε, που είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής της όπερας», λέει ο 26χρονος φοιτητής κινηματογράφου Τζοβάνι Καπουάνο μετά την πρόβα. «Το πνεύμα του είναι εδώ και μας έχει γοητεύσει».
Με πληροφορίες από Associated Press
