Explainer: Ποια ακριβώς είναι τα ψέματα του Βρετανικού Μουσείου για τα γλυπτά του Παρθενώνα;

Explainer: Τι ψέματα προβάλλει πάλι το Βρετανικό Μουσείο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα και ποια είναι η αλήθεια; Facebook Twitter
0

― Μα καλά, τι αστειότητες ισχυρίζεται πάλι το Βρετανικό Μουσείο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα; 

Υπεύθυνοι του Μουσείου υποστηρίζουν πως κάποια από τα Γλυπτά δήθεν «ανασύρθηκαν από τα συντρίμμια» γύρω από το μνημείο και δεν αφαιρέθηκαν με βίαιους τρόπους.

― Και τι ισχύει; 

Το ακριβώς αντίθετο φυσικά. Πρόκειται για κλοπή με ιστορικά ντοκουμέντα που αναφέρουν ξεκάθαρα ότι τα γλυπτά αφαιρέθηκαν από τον ναό με τη χρήση πριονιών μαρμάρου, σε πλήρη γνώση του Λόρδου Έλγιν.

― Αυτός τι μέρος του λόγου ήταν; 

Ο 7ος κόμης του Έλγιν, κατά κόσμον Τόμας Μπρους, «διασταυρώθηκε» με τις ελληνικές αρχαιότητες το 1799, όταν διορίστηκε πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη στην Κωνσταντινούπολη.

― Και πότε άρχισε να κλέβει;

Σχεδόν αμέσως! Μόλις έχει παντρευτεί τη Μαίρη Νίσμπετ και της έχει υποσχεθεί ως γαμήλιο δώρο μια «υπέροχη έπαυλη.» Εντυπωσιάστηκε τόσο από την ελληνική τέχνη που προσέλαβε τον αρχιτέκτονα Thomas Harrison για να σχεδιάσει ένα αρχοντικό, το Broom Hall, σε κλασικό ελληνικό ύφος. Αλλά δεν έμεινε στα αντίγραφα και από το 1799 μέχρι το 1803 αφαιρούσε αρχαιότητες που μετέφερε το 1806 στη Βρετανία. 

― Μα πώς τα κατάφερε και τις πήρε; 

Εκμεταλλεύτηκε την οθωμανική ηγεμονία στην ελληνική επικράτεια και απέσπασε ένα φιρμάνι από τον Οθωμανό Σουλτάνο, που επέτρεψε την αποκαθήλωσή αρχαιοτήτων από τον Παρθενώνα με σκοπό, τάχα, «τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε σχέδια.» Και την αντιγραφή τους.  

― Αλλά εν τέλει «βούτηξε» τα αυθεντικά

Ακριβώς.

― Τι συνέβη στα γλυπτά;

Μέσα από ένα σωρό περιπέτειες, κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου το 1816. Και το 1936, τοποθετήθηκαν στην έκθεση Duveen που δημιουργήθηκε για αυτά ακριβώς τα γλυπτά.

― Υπάρχουν άλλες πηγές για τη βίαιη αφαίρεσή τους;

Εννοείται- και μάλιστα αδιάσειστες! Η χρήση πριονιών κι άλλων εργαλείων επιβεβαιώνεται και από την αλληλογραφία που είχε ο Βρετανός διπλωμάτης με τον Ιταλό Τζοβάνι Μπατίστα Λουζιέρι.

― Αυτός ποιος είναι; 

Ένας ζωγράφος, στον οποίο ο λόρδος είχε αναθέσει την αφαίρεση των αρχαιοτήτων το 1801. Σε μία επιστολή, ο Λουζιέρι παρακαλεί τον Έλγιν να στείλει στην Αθήνα 12 πριόνια μαρμάρου διαφόρων μεγεθών «το συντομότερο δυνατόν». Σίγουρα τα πριόνια δεν προορίζονταν για «πεσμένες» αρχαιότητες....

― Τι γλυπτά εκλάπησαν;

Η συλλογή περιλαμβάνει γλυπτά από τα αετώματα και τις μετόπες που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων, καθώς και την ζωφόρο του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού του ναού σε όλο τους το μήκος.

― Χοντρικά, για τι μεγέθη μιλάμε;

Πάνω από τα μισά σωζόμενα γλυπτά «έκαναν φτερά». Και είχε σωθεί μόνο ένα τμήμα τους: 75 μέτρα από τα αρχικά 160 μέτρα, 15 μετόπες από τις 92, και 17 τμηματικές μορφές από τα αετώματα.

― Έκλεψε κι άλλες αρχαιότητες ο Έλγιν;

Δυστυχώς ναι. Πήρε αντικείμενα από το Ερέχθειο, τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης.

― Γιατί τέτοιος «αρχαιοελληνικός πυρετός»;

Δύο δεκαετίες πριν την ελληνική επανάσταση, η Ελλάδα είχε γίνει «μόδα» και λεηλατήθηκε αγρίως από περιηγητές, λόρδους και ιδαλγούς της κλασικής αρχαιότητας. Ήταν τότε που δημιουργήθηκαν οι μεγάλες συλλογές της Ευρώπης, ο πυρήνας των μεγάλων Δυτικών Μουσείων.

― Το αφήγημα ποιο ήταν;

Πως οι μεγάλοι πολιτισμοί που είχαν δημιουργήσει αυτά τα αριστουργήματα είχαν πλέον εξαφανιστεί και οι «φτωχοί» και «άξεστοι», δήθεν, λαοί που κατοικούσαν στις περιοχές αυτές, δεν μπορούσαν ούτε να εκτιμήσουν την αξία των θησαυρών αυτών, ούτε να τους διαφυλάξουν. Πρώτοι στόχοι έγιναν τα πιο διάσημα μνημεία. Μια καθαρά «αποικιοκρατική» αρπαγή.

― Και ο Έλγιν χρησιμοποίησε ως άλλοθι την δημιουργία πιστών αντιγράφων;

Μπορεί και να ξεκίνησε με όντως αγαθούς σκοπούς που όμως γρήγορα πήγαν περίπατο. Γρήγορα επιδίωξε να στολίσει το νεόκτιστο μέγαρό του με ελληνικές αρχαιότητες. Ήθελε, λέει, να δωρίσει στις τέχνες και τον πολιτισμό πιστά αντίγραφα των αριστουργημάτων της κλασικής τέχνης. Στην αρχή το έκανε με δικά του έξοδα. Τότε έφερε και τον ζωγράφο Λουζιέρι και μια ομάδα ειδικευμένων φορμαδόρων, κατασκευαστών γύψινων εκμαγείων δηλαδή.

― Εκμεταλλεύθηκε και τον διπλωματικό του ρόλο φαντάζομαι...

Όσο ΔΕΝ φαντάζεσαι! Εξασφάλισε ειδική άδεια ώστε οι απεσταλμένοι του να μπορούν να εργαστούν στην απαγορευμένη, τότε, Ακρόπολη. Και όταν η Αγγλία μετετράπη, αιφνίδια, σε κύριο προστάτη και εγγυητή της οθωμανικής ακεραιότητας, ο Έλγιν απέσπασε από τον Σουλτάνο Σελίμ τον Γ' ένα δεύτερο φιρμάνι, το οποίο έφερε στην Αθήνα ο δρ. Φίλιπ Χαντ, φιλόλογος καί ιερέας της βρετανικής πρεσβείας, τον Αύγουστο του 1801.

― Τι προέβλεπε το φιρμάνι αυτό; 

Επέτρεπε στους απεσταλμένους του Έλγιν να στήσουν ικριώματα γύρω από τα μνημεία της Ακροπόλεως, να κάνουν ότι είδους ανασκαφή ήθελαν και να αποσπάσουν μάρμαρα με ανάγλυφα ή επιγραφές.

― Ήταν λοιπόν ανεξέλεγκτοι όλοι αυτοί;
Ακριβώς. Η καλλιτεχνική ομάδα δεν άργησε να μετατραπεί σε συμμορία που βλέποντας την τεράστια ευκαιρία κέρδους, επιδόθηκε σε μοναδικούς βανδαλισμούς.

― Τι πήραν;

Αφαιρέθηκαν βιαίως τμήματα από τα εναέτια, τις μετόπες και τη ζωφόρο του Παρθενώνα, λεηλατήθηκε ο γλυπτός διάκοσμος του ναού της Απτέρου Νίκης, αποσπάστηκαν αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά από τα Προπύλαια και το Ερέχθειο. Από τον Παρθενώνα μόνο άρπαξαν 56 πλάκες της ζωφόρου, 15 μετόπες και 17 εναέτιες μορφές.

― Και έκλεψαν μόνο αρχαιότητες από τον Ιερό Βράχο;

Όχι βέβαια. Η Αττική, η Πελοπόννησος και οι Κυκλάδες λεηλατήθηκαν. Αποσπάστηκαν πολύτιμα μάρμαρα - φατνώματα από το Θησείο, από το θέατρο του Διονύσου ένα κολοσσιαίο άγαλμα του θεού, αρχιτεκτονικά μέλη από την Πνύκα και τις Μυκήνες και από τη Δήλο ένας βωμός.

― Μα καλά δεν υπήρξαν αντιδράσεις;

Ο γραμματέας του Έλγιν, Ουίλλιαμ Χάμιλτον προέβαλε ως δικαιολογίες της λεηλασίας τις φθορές που προκαλούσαν στα μνημεία οι Τούρκοι και ο φόβος πως οι Γάλλοι θα επενέβαιναν στην Ελλάδα και θα προέβαιναν σε αντίστοιχες ενέργειες.

― Δηλαδή «να προλάβουμε να τα κλέψουμε εμείς, πριν τα καταστρέψουν οι άλλοι»...

Μιλάμε για πλιάτσικο κανονικό. Ένα δωρικό κιονόκρανο από τα Προπύλαια τεμαχίστηκε προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεταφορά του· οι μαρμάρινες ανάγλυφες πλάκες λεπτύνθηκάν με τό πριόνι ώστε να μειωθεί το βάρος τους , άλλα γλυπτά καταστράφηκαν κατά την αποκόλληση - τόσο «πεσμένα» ήταν.... 

― Την ξενιτεμένη Καρυάτιδα πώς την αφαίρεσαν; 

Έβαλαν στην θέση της ένα πλίνθινο υποστήριγμα. Μαρτυρία του Φορμπέν από το 1817, εξιστορεί ότι κάποιος είχε χαράξει πάνω στον πλίνθινο στύλο “Opus Elgin’’ και πάνω στη διπλανή Καρυάτιδα “Opus Phidiae”.

― Πώς μετέφεραν όλους αυτούς τους θησαυρούς;

Η αποστολή των μαρμάρων στην Αγγλία αποδείχθηκε αρκετά δύσκολη υπόθεση. Το ιδιόκτητο πλοίο του Έλγιν, ο Μέντωρ, φορτωμένο εκμαγεία και γλυπτά από τους ναούς της Ακροπόλέως βυθίστηκε, στα ανοιχτά των Κυθήρων το 1802. Οι αποστολές συνεχίστηκαν εντούτοις συστηματικά, παρά το γεγονός ότι πολλές από αυτές κατέληξαν λεία των Γάλλων. Εν τω μεταξύ, το 1803 λήγει η πρεσβεία του Έλγιν. Κατά την επιστροφή του στην Αγγλία συλλαμβάνεται από τουςΓάλλους οι οποίοι τον κρατούν αιχμάλωτο στο Μελέν, κοντά στο Παρίσι έως το 1806. Την ίδια τύχη μοιράζεται και ο δρ. Χαντ.

― Οι χαμένες, βυθισμένες αρχαιότητες τι απέγιναν;

Μετά την αποφυλάκισή του, ο Έλγιν κατορθώνει να συγκεντρώσει ξανά τη συλλογή του, που είχε «απλωθεί» σε διάφορα γαλλικά λιμάνια. Καταφέρνει ακόμη να ανελκύσει τις αρχαιότητες από το ναυάγιο του Μέντορα.

― Και πότε καταλήγουν στο Βρετανικό Μουσείο;

Μετά από πολλές αμφισβητήσεις και διαπραγματεύσεις, ο Έλγιν πουλά τη συλλογή του στο Μουσείο, το 1816, έναντι 35.000 λιρών.

― Κέρδισε χρήματα;

Ούτε καν. Αυτά ήταν τα μισά από όσα υπολογίζεται πως είχε ξοδέψει.

― Δεν επεδίωξε να κλέψει κι άλλα;

Στο μυαλό του μέσα είσαι. Ο Λουζιέρι παρέμεινε στην Αθήνα μαζεύοντας αρχαιότητες για λογαριασμό τόσο δικό του, όσο και του. Το 1812 αποστέλλει στον Έλγιν άλλα 80 κιβώτια με αρχαιότητες, και ενδεχομένως άλλες, το 1818. 

― Τελικά για τι θησαυρό μιλάμε;

Τα «λάφυρα» του λόρδου Έλγιν από την Ακρόπολη, τις Μυκήνες την Αίγινα, την Ελευσίνα, τους Δελφούς, τη Νεμέα και την Τίρυνθα γέμιζαν δεκάδες κιβώτια.

― Συντηρήθηκαν σωστά;

Όχι. Τα πρώτα κιβώτια έφτασαν στο Λονδίνο το 1804, όπου παρέμειναν σε αποθήκες, εκτεθειμένα στην υγρασία, καθώς ο Έλγιν κρατήθηκε αιχμάλωτος στη Γαλλία, όταν παραβιάστηκε η Συνθήκη της Αμιένης. Κατάφερε επιστρέψει το 1806, οικονομικά κατεστραμμένος. Γλυπτά καταλήγουν στην καρβουναποθήκη του σπιτιού του και εκτίθενται κάτω από άθλιες συνθήκες. Ο ζωγράφος B. Haydon, που επισκέφτηκε τα Γλυπτά το 1807, αναφέρει: «Μπήκαμε σε έναν υγρό, βρόμικο χώρο, όπου κείτονταν τα μάρμαρα σε απόσταση τέτοια που όχι μόνο μπορούσαμε να τα δούμε αλλά και να τα πιάσουμε».

― Η βρετανική κυβέρνηση πώς αντέδρασε σε όλα αυτά;

Τα πορίσματα μιας εξεταστικής επιτροπής τέθηκαν υπόψη του Βρετανικού Κοινοβουλίου και η αγορά των γλυπτών εν τέλει αποφασίστηκε με ψήφους 82 υπέρ και 30 κατά. Υπήρξαν και εκείνοι που μίλησαν για κατάχρηση εξουσίας εκ μέρους του Έλγιν, και ορισμένοι υποστήριξαν την επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα.

― Ο πνευματικός κόσμος; Η πολιτισμένη αφρόκρεμα;
Εκτός Κοινοβουλίου, πολλοί ήταν εκείνοι που κατηγόρησαν τον Έλγιν ως αρχαιοκάπηλο και βάνδαλο – ανάμεσά τους ο Σατωβριάνδος, οι περιηγητές Έντουαρντ Ντόντγουελ, Φρειδερίκος Ντάγκλας και Έντουαρντ Ντάνιελ Κλαρκ, ο ποιητής Οράτιος Σμιθ και ο σερ Τζον Χόμπχαουζ.

― Μα καλά, δεν βούιξε ο τόπος για την αδικία;

Υπερίσχυσε η λογική του συμφέροντος και όχι του δικαίου. Άλλωστε αυτή η πρακτική είπαμε ότι ήταν στο «πνεύμα» της αποικιοκρατικής εποχής. Παρόλο που σύγχρονοι του λόρδου Έλγιν κατέγραψαν την κλοπή – ένας Ιρλανδός περιηγητής, ένας Άγγλος πολιτικός, ένας ιστορικός ζωγράφος, ένας φίλος του λόρδου Βύρωνα και η ίδια -η δαιμόνια- σύζυγός του.

― Υπάρχουν περιγραφές;

Διάβασε μόνος σου το παρακάτω απόσπασμα και κρίνε: «Κατά την πρώτη μου περιοδεία στην Ελλάδα είχα την τραυματική εμπειρία που είναι αδύνατον να εκφραστεί με λόγια, να είμαι παρών όταν απογύμνωναν τον Παρθενώνα από τα καλύτερα γλυπτά του και όταν πετούσαν στο έδαφος μερικά από τα αρχιτεκτονικά του μέλη. Είδα να κατεβάζουν αρκετές μετόπες από τη νοτιοανατολική άκρη του ναού. Ήταν στερεωμένες ανάμεσα στα τρίγλυφα, σαν σε εσοχή, και για να τις σηκώσουν ήταν αναγκαίο να γκρεμίσουν το μεγαλόπρεπο γείσο που τις κάλυπτε. Την ίδια τύχη είχε και η νοτιοανατολική γωνία του αετώματος∙ κι αντί για τη γραφική ομορφιά και την άριστη συντήρηση που είχε όταν τον πρωτοείδα, έχει τώρα συγκριτικά περιπέσει σε μια κατάσταση φθοράς και εγκατάλειψης.»

― Και η Ελλάδα τι απαντά, επισήμως, στα τελευταία ψέματα του Βρετανικού Μουσείου;

Το υπουργείο Πολιτισμού χαρακτηρίζει ανιστόρητους και αστείους τους ισχυρισμούς. Η Αθήνα απαιτεί την επανένωση των Γλυπτών γιατί αφενός εκλάπησαν, αφετέρου αποτελούν μία οργανική και αναπόσπαστη ενότητα με τον Παρθενώνα.

Πολιτισμός
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

«Φάρμα»: Τα ζώα «ζωντανεύουν» μέσα από τη Νεοελληνική Γλυπτική στην Εθνική Γλυπτοθήκη

Πολιτισμός / «Φάρμα»: Τα ζώα της συλλογής της Εθνικής Γλυπτοθήκης αποκτούν μόνιμη έκθεση

Ένα πιο σπάνιο, αλλά πολύ ενδιαφέρον θέμα της Γλυπτικής, όχι μόνο μέσα από την ιδιαίτερη προσέγγιση, αλλά και μέσα από το ύφος του κάθε καλλιτέχνη, άλλοτε έντονα ρεαλιστικό και άλλοτε λιτό και αφαιρετικό, από τη δεκαετία του 1940 έως και τη δεκαετία του 1970.
ΕΛΠΙΔΑ ΜΟΥΡΚΑΚΟΥ
Η Τζούλια Ρόμπερτς, ο αγγελικός Κιάνου Ριβς και ο δαιμονικός Ίθαν Χοκ από αύριο στους κινηματογράφους

Πολιτισμός / Η Τζούλια Ρόμπερτς, ο αγγελικός Κιάνου Ριβς και ο δαιμονικός Ίθαν Χοκ από αύριο στους κινηματογράφους

Η προκλητική δημιουργία του Λούκα Γκουντανίνο «After the Hunt», ο Χρυσός Φοίνικας του Παναχί, το «Good Fortune», το «Black Phone 2» και 4 ακόμα ταινίες στο κινηματογραφικό πρόγραμμα της εβδομάδας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Εβδομάδα μόδας στο Ριάντ: «Καρφιά» από την εγγονή της Vivienne Westwood για τη συμμετοχή του οίκου

Πολιτισμός / Εβδομάδα μόδας στο Ριάντ: «Καρφιά» από την εγγονή της Vivienne Westwood για τη συμμετοχή του οίκου

Ο οίκος Vivienne Westwood υπερασπίστηκε την παρουσία του στη Σαουδική Αραβία, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για «ευκαιρία πολιτισμικού διαλόγου και αμοιβαίας κατανόησης»
LIFO NEWSROOM
«Τιτανικός»: Πώς ένα τρέιλερ τεσσάρων λεπτών βοήθησε την ταινία να γίνει ένα από τα μεγαλύτερα blockbusters

Πολιτισμός / «Τιτανικός»: Πώς ένα τρέιλερ τεσσάρων λεπτών βοήθησε την ταινία να γίνει ένα από τα μεγαλύτερα blockbusters

«Τα διακυβεύματα ήταν τεράστια. Όλοι ήμασταν σε ένταση. Είχαμε ξοδέψει πέντε χρόνια και 200 εκατομμύρια δολάρια» - Ο παραγωγός του «Τιτανικού» γράφει για την εποχή δημιουργίας της ταινίας που «έσπασε» ταμεία και απέσπασε 11 βραβεία Όσκαρ
LIFO NEWSROOM
Πορτρέτο της Μαρίας Αντουανέτας πιστεύεται πως απεικονίζει την αδερφή της

Πολιτισμός / Πορτρέτο της Μαρίας Αντουανέτας πιστεύεται πως απεικονίζει την αδελφή της

«Αν και αυτά τα εντυπωσιακά πορτρέτα έχουν εκτεθεί πολλές φορές τα τελευταία 250 χρόνια, θα είναι πραγματικά ξεχωριστό να βλέπουμε επιτέλους τη Μαρία Αντουανέτα όπως ήταν πραγματικά, και όχι να τη συγχέουμε με την αδελφή της», δήλωσε ο διευθυντής του Μουσείου Τέχνης και Ιστορίας στη Γενεύη
LIFO NEWSROOM
Μουσείο Βίλα Γκέτι: Παρουσίαση για την παραγωγή αρώματος στην Πύλο στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού

Πολιτισμός / Μια αρχαιολόγος έχει βρει πώς μύριζαν τα αρώματα στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Θα μιλήσει για αυτό σε μια διάλεξη

Η εκδήλωση αυτή θα πραγματοποιηθεί στο Μουσείο - Βίλα Γκέτυ και αποτελεί μέρος της περιοδικής έκθεσης «The Kingdom of Pylos», την πρώτη μεγάλη έκθεση στη Βόρεια Αμερική αφιερωμένη στον Μυκηναϊκό πολιτισμό.
LIFO NEWSROOM
Ο Γούντι Άλεν θυμάται τη Νταϊάν Κίτον

Πολιτισμός / Ο Γούντι Άλεν αποχαιρετά τη Νταϊάν Κίτον

«Με την πάροδο του χρόνου έκανα ταινίες για ένα μόνο κοινό, τη Νταϊάν Κίτον. Δεν διάβασα ποτέ καμία κριτική για τη δουλειά μου και με ενδιέφερε μόνο η γνώμη της Κίτον», γράφει ο Άλεν σε κείμενό του, αφιερωμένο στην Αμερικανίδα ηθοποιό
LIFO NEWSROOM