Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Αυτοπροσωπογραφία, 1930

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο

0

Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τον θάνατο του Γιανούλη Χαλεπά (1851-1938), εμβληματικής μορφής στον χώρο της νεοελληνικής γλυπτικής, δημιουργού της διάσημης Κοιμωμένης στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Η επέτειος προσφέρει στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) την ευκαιρία να συνεργαστεί με την Εθνική Πινακοθήκη-Μουοείο Αλεξάνδρου Σούτσου.

Για την έκθεση, με τίτλο «Γιανούλης Χαλεπάς: επιστροφή στον Πύργο», στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (18.7-30.9), πρωτότυπα έργα του καλλιτέχνη σε γύψο αλλά και σχέδια, από τις πλούσιες συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, ταξιδεύουν για πρώτη φορά στην Τήνο.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς στον Πύργο Τήνου, 1929. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Ταυτόχρονα, εξέχουσα θέση κατέχουν τριάντα πέντε αδημοσίευτα σχέδια με μολύβι του Χαλεπά, τα οποία αποτέλεσαν το έναυσμα για την έκθεση, όταν τα εμπιστεύτηκαν στο ΠΙΟΠ ο Νικόλαος και η Κατερίνα Δούκα. Αυθεντικές φωτογραφίες από το αρχείο του Κωνσταντίνου Π. Καλαϊτζίδη, που επίσης παρουσιάζονται στο κοινό για πρώτη φορά, εμπλουτίζουν την έκθεση.

 

Ο Γιανούλης φιλοτέχνησε σημαντικό μέρος του έργου του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, μετά την έξοδό του από το ψυχιατρείο της Κέρκυρας και πριν από την εγκατάστασή του στην Αθήνα.

 

Η επιλογή έχει μιαν αδιαμφισβήτητη μοναδικότητα: αφενός τοποθετεί τα έργα του Χαλεπά στον «φυσικό» τους χώρο, στην πατρίδα του, στον Πύργο της Τήνου, αφετέρου τα ενώνει με έργα ομότεχνων συγχωριανών του αλλά και με τεκμήρια του πατέρα του, Ιωάννη Χαλεπά. Ο Γιανούλης φιλοτέχνησε σημαντικό μέρος του έργου του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του, μετά την έξοδό του από το ψυχιατρείο της Κέρκυρας και πριν από την εγκατάστασή του στην Αθήνα.

― Από το σημείωμα της διευθύντριας του ΠΙΟΠ κ. Σοφίας Στάικου στον κατάλογο της έκθεσης

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Στο εργαστήριο της οδού Δαφνομήλη. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Ο νόστος του Γιαννούλη Χαλεπά

Η εικόνα ιου Πανούλη Χαλεπά ανακαλεί στη μνήμη μου συνειρμικά τη μορφή ενός άλλου «αγίου», του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Είναι συγκαιρινοί, αλλά οι δρόμοι τους δεν τέμνονται. Οι λιγοστές φωτογραφίες που έχουμε και από τους δυο εμφανίζουν δυο σεβάσμιους γενειοφόρους γέροντες με βλέμμα στραμμένο προς τα μέσα, που προδίδει ωστόσο διαφορετική θέα για τον καθένα. Η εσωστρέφεια του σκιαθίτη καλόγερου είναι ενδοσκοπικά γαλήνια στοχαστική. Το βλέμμα του Χαλεπά, αντίθετα προδίδει την αγωνία του ανθρώπου που αντικρίζει τα προσωπικά του φαντάσματα, τους εφιάλτες του. Και οι δυο «λάξεψαν» το έργο τους σε μια «ύλη» που θα μπορούσε να ακυρώσει a priori κάθε πρωτοτυπία, κάθε δημιουργική πνοή: ο ένας, ο γλύπτης, στο ψυχρό ύφος του ακαδημαϊκού νεοκλασικισμού, ο άλλος, ο λογοτέχνης, στην ακαδημαϊκή γλώσσα της καθαρεύουσας. Και οι δυο κατάφεραν, όχι μόνο να υπερβούν τα εμπόδια και τους περιορισμούς του ύφους και της γλώσσας, αλλά και να αποδείξουν ότι ο αληθινός δημιουργός μπορεί να εμφυσήσει ζωή σ' ένα εκφραστικό όργανο που έμοιαζε νεκρό και απολιθωμένο από καιρό.

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Ερμής καθιστός», 1930 (;)
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Μπροστά στο έργο του «Οιδίπους και Σφιγξ»


Ο Γιανούλης Χαλεπάς, υπερβαίνοντας τις αντιρρήσεις του πατέρα του, ο οποίος, αξιοποιώντας την παράδοση των Τηνίων, είχε δημιουργήσει μια κερδώα επιχείρηση μαρμαροτεχνίας, μπόρεσε να πραγματοποιήσει λαμπρές σπουδές. Αρχικά στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας, με δάσκαλο τον εξαίρετο νεοκλασικό γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, και αργότερα στην Ακαδημία του Μονάχου, όπου συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία του Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου, πλάι στον επίσης κλασικιστή γλύπτη Max Ritter von Widnmann.

Ο Γιανούλης Χαλεπάς ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις καλλιτεχνών που δεν ξεκινούν τη δημιουργία τους με πρωτόλεια έργα. Από την πρώτη στιγμή η τέχνη του παρουσιάζει απροσδόκητη ωριμότητα. Τα έργα που έχουν διασωθεί ακέραια από την πρώιμη περίοδο της δημιουργίας του είναι τέλεια από τεχνική άποψη, ενώ παράλληλα διαθέτουν εκείνη την άρρητη και ασύλληπτη πνοή που ξεχωρίζει το αριστούργημα από το απλώς άρτιο έργο. Εκείνο ακριβώς το στοιχείο που δικαιώνει τον ισχυρισμό ότι «η τέχνη είναι η μεταφυσική της τεχνουργίας».

Ένας νέος, είκοσι τεσσάρων ετών, είναι ο δημιουργός του έξοχου και πολυβραβευμένου συμπλέγματος με θέμα τον Σάτυρο που παίζει με τον Έρωτα (1875).

Το ανάγλυφο της Φιλοστοργίας (1875), άλλο πρώιμο αριστούργημα του γλύπτη, μαρτυρεί βαθιά γνώση της φειδιακής γλυπτικής. Το τρίτο αριστούργημα του Χαλεπά από αυτή την πρώιμη περίοδο είναι η θρυλική και πολυφίλητη Κοιμωμένη (1877), επιτύμβιο άγαλμα που γαληνεύει ακόμη τον ύπνο της νεαρής Σοφίας Αφεντάκη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Το αλάνθαστο ένστικτο του λαού αναγνώρισε στην Κοιμωμένη μια κορυφαία στιγμή της ιστορίας της ελληνικής γλυπτικής. Ο δαιμονικός Σάτυρος, έργο με διεισδυτική ψυχολογία στην έκφραση, ανήκει επίσης στα πρώιμα αριστουργήματα του γλύπτη.

(...)

Ο Χαλεπάς. όπως είναι σήμερα γενικά αποδεκτό από την κριτική, έχει εξασφαλίσει με το ώριμο έργο του περίοπτη θέση στην ιστορία του ελληνικού μοντερνισμού. Αυτή την αναγνώριση δεν την οφείλει τόσο στην ανατρεπτική διαχείριση του παραδοσιακού θεματικού ρεπερτορίου, όσο στην πλαστική αντίληψη της φόρμας, που είναι «αρχαΐζουσα», νεωτερική και «μοντέρνα». Φαίνεται πως η απόσταση που χωρίζει τον τέλειο νεοκλασικό γλύπτη του Σάτυρου και της Κοιμωμένης από τα τολμηρά γυμνάσματα της αλγεινής ωριμότητάς του δεν εξισώνεται με το απόλυτο κενό. Η φρενοβλάβεια, η μοναξιά, η σιωπή, «ο πόνος που είναι άνδρας», όπως έλεγε, λειτούργησαν σαν μυστικό εργαστήρι απ' όπου αναδύθηκε ένας αναγεννημένος, ένας άλλος Χαλεπάς.

― Από το σημείωμα της κ. Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα, Διευθύντριας της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλέξανδρου Σούτσου 

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Δίπλα στο γλυπτό του «Η Γενοβέφα και οι Δήμιοί της», Τήνος, 1930 (Αρχείο Κ.Π.Καλαϊτζίδη)
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Ερμής, Πήγασος και Αφροδίτη», 1933
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
«Η σκέψη», 1933

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς επιστρέφει στο χωριό του, στην Τήνο Facebook Twitter
Ο Χαλεπάς ανάμεσα σε χορεύτριες, στην οικία της οδού Δαφνομήλη. (Αρχείο Κ.Π. Καλαϊτζίδη)

Εικαστικά
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Χάρις Επαμεινώνδα: Η γλώσσα μου δεν είναι οι λέξεις

Εικαστικά / Χάρις Επαμεινώνδα: «Η γλώσσα μου δεν είναι οι λέξεις»

Η βραβευμένη με Αργυρό Λέοντα Κύπρια εικαστικός συνθέτει έναν κόσμο θραυσμάτων, αποκομμάτων της εσωτερικότητας, με ελλειπτικές εικόνες, τον οποίο μας προκαλεί να ανακατασκευάσουμε μέσα από τη σταδιακή του αποκάλυψη.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
 Μαρία Λοϊζίδου και Πέτρος Μώρης στη 13η Μπιενάλε του Λίβερπουλ

Εικαστικά / Μαρία Λοϊζίδου και Πέτρος Μώρης στη 13η Μπιενάλε του Λίβερπουλ

Οι δύο καλλιτέχνες με καταγωγή από Κύπρο και Ελλάδα αντίστοιχα, παρουσιάζουν νέα έργα τους σε μια από τις σημαντικότερες εικαστικές διοργανώσεις της Βρετανίας που φιλοξενεί 30 καλλιτέχνες και συλλογικότητες, με αναθέσεις και θεματικές που έχουν να κάνουν με τη γεωγραφία και τις αξίες που διαπερνούν την πόλη αυτή: καταγωγή και μνήμη.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μια έκθεση για την πολύχρωμη, πολύπλοκη Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Εικαστικά / Μια έκθεση για την πολύχρωμη και πολύπλοκη Αθήνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ο Τόνι Μιλάκης καταγράφει μια πόλη που η πραγματικότητα προσφέρει τις καλύτερες ζωγραφικές λύσεις, που ακόμη και το πιο ευφάνταστο μυαλό ενός καλλιτέχνη δεν μπορεί να τις επινοήσει.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
CHECK Ο Ζαν Φρανσουά Μιλέ και η ατέρμονη γοητεία της φύσης και των εργατών της γης

Εικαστικά / Ζαν Φρανσουά Μιλέ: ο ζωγράφος που ο Βαν Γκογκ αποκαλούσε «πρωτοπόρο»

«Όσο το σκέφτομαι, τόσο περισσότερο νομίζω ότι ο Μιλέ πίστευε σε κάτι ανώτερο» έγραφε ο Βαν Γκογκ για τον «ζωγράφο των χωρικών» αλλά και έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του γαλλικού ρεαλισμού. Η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου τον τιμά με μια μεγάλη έκθεση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το Μοναστήρι του Καρόλου: Το μουσείο του «κομμωτή των σταρ»

Εικαστικά / Κάρολος: O «κομμωτής των σταρ» έχει πλέον δικό του μουσείο στα Χανιά

Το «Μοναστήρι του Καρόλου», ένα ενετικό κτίσμα του 1583 και κατοικία του αυτοδίδακτου δημιουργού από το 1991, έχει μετατραπεί σε ένα μοναδικό καταφύγιο όπου συνυπάρχουν η ιστορία της κομμωτικής, έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών μαζί με μνήμες της Μαρίας Κάλλας, της Μπριζίτ Μπαρντό αλλά και της Μαντάμ Ορτάνς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιγάντιοι φαλλοί, το σεξ ως ζωτική δύναμη: Τα «ερωτικά» του Takis αναστατώνουν ακόμα

Εικαστικά / Γιγάντιοι φαλλοί, το σεξ ως ζωτική δύναμη: Τα «ερωτικά» του Takis αναστατώνουν ακόμα

«Τα έργα του αποθεώνουν την ικανότητα του έρωτα να μας αποσπά από την ιδέα του θανάτου». Και έχουμε την ευκαιρία να τα δούμε στην αναδρομική έκθεση του Ιδρύματος Γουλανδρή στην Άνδρο, και στην Αθήνα. Όλα σχεδόν, εκτός από το πιο γνωστό του, το οποίο οι επιμελητές απέρριψαν ως «κραυγαλέο»...
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Το Fondation Louis Vuitton υποδέχεται 270 έργα του Gerhard Richter σε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση

Εικαστικά / Gerhard Richter: «Τώρα που δεν απέμειναν ιερείς ή φιλόσοφοι, οι καλλιτέχνες είναι οι σημαντικότεροι άνθρωποι στον κόσμο»

270 έργα ενός από τους σημαντικότερους εν ζωή ζωγράφους θα εκτεθούν το φθινόπωρο στο Fondation Louis Vuitton σε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια αθέατη ως τώρα πλευρά της Φρίντα Κάλο στη Θεσσαλονίκη

Εικαστικά / Μια αθέατη ως τώρα πλευρά της Φρίντα Κάλο στη Θεσσαλονίκη

Μια διεθνής έκθεση με 241 φωτογραφίες, που μέχρι πρόσφατα δεν είχαν δει το φως δημοσιότητας και αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές της ζωής της πιο διάσημης ζωγράφου του 20ού αιώνα, κάνει στάση το φθινόπωρο στη συμπρωτεύουσα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Έκθεση αφισών στην Ύδρα μιας Ελλάδας ανόθευτης και ταπεινής

Εικαστικά / Πώς διαφήμιζε η Ελλάδα τον εαυτό της στο εξωτερικό από το ’30 έως το ’60;

Μια σειρά αφισών του ΕΟΤ, σε μια έκθεση που φιλοξενείται στην οικία Λαζάρου Κουντουριώτη, αποκαλύπτει τις πρώτες απόπειρες και τα αρχικά βήματα του ελληνικού τουρισμού, με την υπογραφή σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Νίκος Τρανός: «Η τέχνη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό» 

Εικαστικά / Νίκος Τρανός: «Η τέχνη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό» 

Έχει βοσκήσει πρόβατα, έχει πουλήσει κουλούρια και έχει δουλέψει στην οικοδομή, μέχρι που αποφάσισε ότι το μόνο που ήθελε να γίνει είναι καλλιτέχνης. Τελικά, εξελίχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους και διεθνώς αναγνωρισμένους Έλληνες δημιουργούς. Ο πρώην πρύτανης της ΑΣΚΤ είναι άνθρωπος από σπάνια πάστα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Οι πρώτοι ομοφυλόφιλοι» και η γέννηση μιας νέας ταυτότητας

Εικαστικά / «Οι πρώτοι ομοφυλόφιλοι» και η γέννηση μιας νέας ταυτότητας

Μια μεγάλη έκθεση στο Σικάγο εξετάζει την γκέι ταυτότητα ως ιστορικό φαινόμενο μέσα από 300 έργα που δημιουργήθηκαν κυρίως στην περίοδο μεταξύ του 1869, όταν δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά η λέξη «ομοφυλόφιλος», και του 1939
THE LIFO TEAM
Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Εικαστικά / Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Σε μια σειρά έργων που παρουσιάζει το θαύμα της ανθοφορίας των λουλουδιών και των φυτών, μια από τις πιο αξιοσέβαστες καλλιτέχνιδες της Σουηδίας στρέφεται σε έναν κόσμο ομορφιάς, γαλήνης και ισορροπίας για να αποκαλύψει αλήθειες για την ανθρώπινη κατάσταση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ