Οι πενήντα αποχρώσεις του ροζ: ας μιλήσουμε, επιτέλους, για τη γυναικεία λογοτεχνία!

Οι πενήντα αποχρώσεις του ροζ: ας μιλήσουμε, επιτέλους, για τη γυναικεία λογοτεχνία! Facebook Twitter
Η δραματική ενατένιση του κόσμου δεσπόζει στις αδιέξοδες, ως επί το πλείστον, ιστορίες που περιγράφονται στα βιβλία γυναικείας λογοτεχνίας στην Ελλάδα καθώς όλες έχουν να κρύψουν ή έρχονται αντιμέτωπες με μια τραγωδία, με κάτι ανείπωτο και οδυνηρό.
4

«Ενώ οι άνδρες ασχολούνται με το ποδόσφαιρο ή την μπίρα ή κάτι άλλο, αυτές οι γυναίκες μας σκέφτονται. Εστιάζουν την προσοχή τους πάνω μας, μας μελετούν και αποφασίζουν τι θα κάνουν: να μας δεχτούν, να μας δώσουν μια κλοτσιά, να μας ανταλλάξουν με κάτι καλύτερο ή απλώς να μας σκοτώσουν» είναι οι σαφείς και σοφότατες κουβέντες του Τσαρλς Μπουκόφσκι στο σχετικό του πόνημα Γυναίκες.

Ένας άνδρας που ασυνείδητα επισήμανε την παράδοξη, μόνιμη ανάγκη της γυναικείας αφήγησης να στοιχειώνεται από τη φασματική ή πραγματική παρουσία του άνδρα. Από την εποχή της Τζέιν Όστεν, κατά την οποία οι αναγνώστριες ταυτίζονταν με τις αγωνίες των ανύπαντρων ηρωίδων, έως σήμερα, η ανδρική αντίδραση δεν έπαψε να τροφοδοτεί τη γυναικεία φαντασία.

Βέβαια, οι εποχές άλλαξαν και σταδιακά τα ρομαντικά αναγνώσματα, τα Άρλεκιν των προηγούμενων δεκαετιών με τα ροζ εξώφυλλα και τα ωραία ηλιοβασιλέματα, μετεξελίχθηκαν σε καταγραφές χειραφετημένων αντιδράσεων, σε ένα ποπ μεταφεμινιστικό εγχείρημα.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το chick lit, δηλαδή το σύγχρονο εύπεπτο γυναικείο ανάγνωσμα, να συνιστά το αντίπαλο δέος στις παλιές ρομαντικές αφηγήσεις και να προσπαθεί, για πρώτη φορά, να αναδείξει την εικόνα μιας γυναίκας που μπορούσε τουλάχιστον να αυτοσαρκάζεται: αν το Περηφάνια και Προκατάληψη της Τζέιν Όστεν φάνηκε να επικεντρώνει στην ιστορία των ανύπαντρων δεσποινίδων της οικογένειας Μπένετ και του κυρίου Ντάρσι, το Ημερολόγιο της Μπρίτζετ Τζόουνς είχε ως ηρωίδα μια ευτραφή παραλλαγή της διάσημης δεσποινίδας, η οποία κατάφερνε, στο πλαίσιο της παρωδίας, να θέλγει ταυτόχρονα διαφορετικές εκδοχές του κυρίου Ντάρσι (όχι τυχαία αυτό ακριβώς είναι το όνομα του μοιραίου πρωταγωνιστή).

Παρά τη χιουμοριστική νότα, όμως, το γυναίκα-αναζητεί-άνδρα παρέμεινε το βασικό πλαίσιο μιας αφήγησης που άλλοτε πιο εμμονικά και άλλοτε πιο σαρκαστικά αγνόησε περίτρανα τις διεκδικήσεις μιας Ελέν Σιξού ή μιας Τζούντιθ Μπάτλερ. Η ηρωίδα που υποτάσσεται στην αρχή της ανδρικής επιβολής και του «μεγάλου Α», όπως θα έλεγε ο Λακάν, καταργώντας την ίδια την αρχή της επιθυμίας, εξηγεί με σαφήνεια την ανδροκεντρική τάξη της γυναικείας λογοτεχνίας.

Η γυναικεία φωνή σιώπησε και τα ιδρωμένα σεντόνια των ηρωίδων της Τζάκι Κόλινς αντικαταστάθηκαν από τα ποτισμένα στα δάκρυα μαντίλια της απόλυτα παραδομένης Αναστάζια.

Η αυταξία, η αυτενέργεια, ακόμα και η βροντερή κραυγή της μανιακής δράσης και η συμβολική νοηματοδότηση του φύλου (Μήδεια, ηρωίδες της Μάργκαρετ Άτγουντ) δεν μπορούσαν να χωρέσουν στην αστραφτερή εικόνα που ήθελε τη γυναίκα λαμπερή-fabulous, όπως ακουγόταν διαρκώς στο «Sex and the City» – φαινομενικά ανεξάρτητη και θανάσιμα μόνη.

Χάρη στην κοινωνική ανέλιξη που επέτρεψε στις γυναίκες να κατέχουν διευθυντικές θέσεις και να δεσπόζουν στην κορυφή της επαγγελματικής κλίμακας, τα γυναικεία αφηγήματα απέκτησαν πιο χιουμοριστικό και ευχάριστο χαρακτήρα, αλλά μόνο φαινομενικά.

Έτσι, η μεταστροφή του chick lit σε κάτι πιο διασκεδαστικό τη δεκαετία του '90 –βλέπε βιβλία της Σόφι Κίνσελα που ποτέ δεν πούλησαν στην Ελλάδα– επέβαλαν ένα πιο μετα-φεμινιστικό πρότυπο, καθώς η εκάστοτε ηρωίδα μπορούσε πια να ορίζει όπως ήθελε τη θηλυκότητά της και να επιλέγει όχι μόνο τον εραστή αλλά και το μέγεθος του προφυλακτικού.

Το ίδιο συνέβη και με συγκεκριμένα αστυνομικά μυθιστορήματα που άρχισαν πρώτη φορά να διαβάζονται από γυναίκες: χαρακτηριστικά είναι τα βιβλία της Τζίλιαν Φλιν (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο), τα αφηγήματα των Νίκι Φρεντς (εκδόσεις Διόπτρα) και της Πόλα Χόκινς (εκδόσεις Ψυχογιός) που δεσπόζουν στην κορυφή των μπεστ-σέλερ.

Όλα αυτά ανατράπηκαν ύστερα από την απρόσμενη, απόλυτη επιτυχία του Πενήντα αποχρώσεις του γκρι (εκδόσεις Πατάκη): όλες οι προσπάθειες αυτονόμησης της γυναικείας φωνής σίγασαν μπροστά στη σαδιστική επιβολή του πλούσιου πρωταγωνιστή που μπορούσε να εξαγοράσει τη γυναικεία επιθυμία με πλούσια δώρα.

Η γυναικεία φωνή σιώπησε και τα ιδρωμένα σεντόνια των ηρωίδων της Τζάκι Κόλινς αντικαταστάθηκαν από τα ποτισμένα στα δάκρυα μαντίλια της απόλυτα παραδομένης Αναστάζια. Το ποπ πάρτι και η ανεμελιά του chick lit τελείωσαν εδώ, αναγκάζοντας τη νεαρή ηρωίδα των Πενήντα Αποχρώσεων να κλειστεί μια για πάντα στην οικογενειακή κάμαρα ως παντοτινή δούλα και αιώνια υποταγμένη.

Ωστόσο, όλα αυτά είναι ξένα προς τα ελληνικά βιβλία γυναικείας λογοτεχνίας που αποτελούν μια εντελώς ειδική κατηγορία από μόνα τους.

Άμεσα συνυφασμένα με την ελληνική ιδιοσυγκρασία και ταυτότητα, τα αντίστοιχα αναγνώσματα που βρίσκονται στην κορυφή των ευπώλητων στη χώρα μας καμία σχέση δεν έχουν με τις ηρωίδες του chick lit: οι γυναίκες πρωταγωνίστριες εδώ δεν αγαπάνε τα μοδάτα κοκτέιλ, δεν πειραματίζονται με διαφορετικούς εραστές, παρά μόνο αν είναι καταραμένες, και αποδεικνύονται εργασιομανείς μονάχα επειδή έχουν χτυπηθεί από κάποιο τραύμα.

Η δραματική ενατένιση του κόσμου δεσπόζει στις αδιέξοδες, ως επί το πλείστον, ιστορίες που περιγράφονται στα βιβλία γυναικείας λογοτεχνίας στην Ελλάδα καθώς όλες έχουν να κρύψουν ή έρχονται αντιμέτωπες με μια τραγωδία, με κάτι ανείπωτο και οδυνηρό.

Η γυναικεία σεξουαλικότητα, εν προκειμένω, διέπεται από έναν χαρακτήρα ενοχής, εφόσον δεν αναδεικνύει την αρχή της επιθυμίας αλλά επιβάλλει την κοινωνική αποκατάσταση. Ο γάμος παραμένει το βασικό αιτούμενο, όπως και η επιβράβευση της γυναίκας από τον στενό και ευρύτερο περίγυρό της (κυρίως την πεθερά).

Η βασική ανάγκη της γυναίκας να ορίζει αυτόνομα το δικό της σώμα είτε απουσιάζει είτε έχει δραματική κατάληξη: προφανώς ο μεσογειακός χαρακτήρας επιβάλλει τους δικού του τραγικούς κανόνες στη γυναικεία επιθυμία και αφήγηση.

Γι' αυτό και στα περισσότερα βιβλία της Λένας Μαντά, φέρ' ειπείν στο τελευταίο της Γράμμα από Χρυσό, κυριαρχεί η οικογενειακή αφήγηση, η λαϊκή ιστορία, το μυστικό που περνάει από γενιά σε γενιά και ορίζει τη δράση των επιγόνων. Τα ονόματα έχουν και εδώ σημασία, καθώς φέρνουν στον νου είτε νοσταλγικές αναφορές (Σμαράγδα ή Χρυσαφένια), είτε πιο λουστραρισμένες επικαλύψεις του απωθημένου παρελθόντος, όπως η απόγονος και κληρονόμος Φένια. Η Ιστορία παίζει επίσης κυρίαρχο ρόλο.

Εν προκειμένω, το βιβλίο ξεκινά από την Κωνσταντινούπολη του 1910 και φτάνει στην Ελλάδα του σήμερα, με τη μορφή της Λωξάντρας να παραμένει στο χρονοντούλαπο των λαϊκών εξιστορήσεων και αναφορών. Αρκεί επίσης μια ματιά στα αφηγήματα της επίσης πετυχημένης Αλκυόνης Παπαδάκη (εκδόσεις Καλέντη) για να διαπιστώσει κανείς την αδήριτη επιβολή της εντοπιότητας ακόμα και στις πιο καθημερινές αφηγήσεις, απόδειξη πως ο μεταφεμινισμός δεν μπορεί να έχει ελληνική υπογραφή.

Η γυναικεία λογοτεχνία στην Ελλάδα είναι υπόθεση εντελώς οικογενειακή και σύμφυτη με τα αναρίθμητα κλισέ που έχουν καταγραφεί για πάντα στο συλλογικό ασυνείδητο. Όποιες προσπάθειες έγιναν για πιο χιουμοριστικές προσεγγίσεις (Παυλίνα Νάσιουτζικ ή Κατερίνα Μανανεδάκη) έμειναν στο στάδιο των εξαιρέσεων και δεν κατέγραψαν μαζική τάση, επιβεβαιώνοντας απλώς τον κανόνα.


Όπως γράφει και η Εύα Στάμου στο βιβλίο της Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας (εκδόσεις Gutenberg): «Κάθε εποχή χαρακτηρίζεται από τη λογοτεχνία της. Η δική μας ορίζεται από την παραλογοτεχνία της. Λογοτεχνικά κείμενα υψηλής ποιότητας εμφανίζονται διαρκώς, αδυνατούν όμως ν' αναχαιτίσουν τη λαίλαπα της μαζικής παραγωγής κειμένων χαμηλών προδιαγραφών. Αρκετοί από εμάς εύχονται την άνοδο της καλής λογοτεχνίας στις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού. Τα ευχολόγια όμως είναι τα "βαρβιτουρικά" της σκέψης. Αν επιθυμούμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά ένα φαινόμενο, θα πρέπει πρώτα να το κατανοήσουμε».

Το ίδιο τόνιζε και η Ρέα Γαλανάκη σε ένα κρίσιμο κεφάλαιο στο Από τη ζωή στη λογοτεχνία (εκδόσεις Καστανιώτης), όπως και άλλες αξιόλογες συγγραφείς που έμειναν μακριά από τις ροζ διαστρωματώσεις της αφήγησης. Και είναι μεγάλο στοίχημα για κάθε γυναίκα συγγραφέα να μην υποκύψει στις άγραφες επιταγές του ροζ, αφού στατιστικά στοιχεία μιλούν από μόνα τους, με τα συγκεκριμένα βιβλία να έχουν ήδη κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος των πωλήσεων (το 65% του γυναικείου αναγνωστικού κοινού!).

Ωστόσο, η αντιπαράθεση καλής και κακής λογοτεχνίας, καλών και χαμηλότερων προσδοκιών αφηγημάτων, δεν ξέρουμε αν ταιριάζει με ένα φαινόμενο που ξεφεύγει από τέτοιου είδους κατηγοριοποιήσεις, αφού ποτέ κανένα ανάλογο ανάγνωσμα που απευθυνόταν στο γυναικείο κοινό δεν μπορούσε να υποταχθεί στους αυστηρούς κανόνες της λογοτεχνίας αλλά ούτε και να συγκριθεί με κάτι τόσο ανόμοιό του.

Επιπλέον, τα όποια υποκατάστατα τύπου Ιζαμπέλ Αλιέντε που επικαλύπτουν με δόσεις λογοτεχνικότητας τις ανάγκες για γυναικείες εξιστορήσεις απλώς υπερτονίζουν το τεράστιο χάσμα που χωρίζει τις δύο πλευρές.

Άραγε, ποια αναγνώστρια που θα διάβαζε Κρασναχορκάι, προτίμησε, αντ' αυτού, τη Λένα Μαντά; Είναι τουλάχιστον φαρισαϊκό να αναλύεις τα γυναικεία αναγνώσματα με όρους της κλασικής μυθοπλασίας – σαν να προσπαθείς να δεις τον Μόμπι Ντικ με τα μάτια των ναυτικών ή τους κανόνες της ναυτικής ορολογίας.

Όσο για τη δικαιωματική χρήση της λεγόμενης παραλογοτεχνίας, μοιάζει με έναν όρο εντελώς ακατάλληλο, αφού χρησιμοποιείται από τα πάνω και πολλές φορές για να περιγράψει αφηγήματα υψηλής ποιότητας, όπως τα αστυνομικά.

Συμπερασματικά μιλώντας, κανένα γυναικείο αφήγημα δεν έβλαψε ποτέ τη λογοτεχνία και βιβλία όπως το Ορλάντο δεν χρειάζονται τη φεμινιστική προσέγγιση για να δικαιωθούν, είναι αριστουργήματα από μόνα τους. Τα κορίτσια ας διαβάσουν ό,τι θέλουν, αρκεί να αρχίσουν από κάπου, και ας διεκδικήσουν με κάποιον τρόπο το δικαίωμα της ανάγνωσης.

Κάτι περισσότερο ήξερε η Βιρτζίνια Γουλφ όταν έγραφε στο Ένα δικό σου δωμάτιο πως «καμία γυναίκα δεν θα μπορούσε να περπατήσει μέχρι το Λονδίνο, να σταθεί στην πόρτα ενός θεάτρου ή να υποχρεώσει τον εαυτό της να σταθεί μπροστά σε ηθοποιούς-διευθυντές χωρίς να έχει εγκληματήσει κατά του εαυτού της».

Μόνο μια γυναίκα ξέρει την αλήθεια των άλλων ή του εαυτού της, το ίδιο τότε όπως και σήμερα, και ας είναι επιτέλους ελεύθερη να διαβάσει όποιο βιβλίο θέλει.

Βιβλίο
4

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Το Πίσω Ράφι / Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος ήταν πάντα με τη μεριά της ζωής

Ο Έλληνας σκηνοθέτης μάζεψε από «το καλάθι των αχρήστων» όλες τις εμπειρίες του κι έφτιαξε την αυτοβιογραφία του, μια ζωντανή αφήγηση γεμάτη ιστορίες, συναντήσεις, αποφθέγματα και κρίσεις, λογοτεχνικές και σινεφίλ αναφορές.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: η ιστορία του underground περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

Βιβλίο / «Ανοιχτή Πόλη»: Ένα από τα πιο επιδραστικά εναλλακτικά έντυπα της Ελλάδας

Οι δημιουργοί του Κώστας Μανδηλάς και Βλάσσης Ρασσιάς, καταγράφουν την πορεία του στο βιβλίο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ: Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει το διήγημα «Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ» της Πατρίσια Χάισμιθ

Lifo Videos / Η Ράνια Οικονομίδου διαβάζει ένα διήγημα της Πατρίσια Χάισμιθ

«Η μεγαλύτερη λεία του Μινγκ»: Μια ιστορία έρωτα, αγάπης, αφοσίωσης, ανταγωνισμού, μίσους και φόνου μεταξύ ενός ζευγαριού και ενός σιαμέζικου γάτου, ένα μυστηριώδες διήγημα της δημιουργού των πιο σαγηνευτικών αντιηρώων.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Βιβλίο / Οι μικρές αριστουργηματικές σειρές των εκδοτών

Ολοένα περισσότερο διευρύνεται η τάση έκδοσης κλασικών και σπάνιων κειμένων σε μικρό μέγεθος που τοποθετούνται δίπλα στο ταμείο και συνιστούν την προσπάθεια ενός εκδοτικού οίκου να φέρει σπουδαία έργα στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Βιβλίο / I love Dick: Eίναι το βιβλίο της Κρις Κράους το πιο τολμηρό του αιώνα μας;

Η θεωρητικός, εικαστικός, κριτικός, συγγραφέας και εκδότρια Κρις Κράους μπορεί να μην άλλαξε τα δεδομένα στον αγγλόφωνο κόσμο εκδίδοντας τα βιβλία των Γάλλων θεωρητικών αλλά προκάλεσε άπειρες συζητήσεις με το πρωτότυπο φεμινιστικό βιβλίο της.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Βιβλίο / Η αρχή της ηδονής: Μια σουρεαλιστική, σέξι ιστορία στην καλοκαιρινή Ανάφη 

Ένα τολμηρό καλλιτεχνικό project έγινε η αφορμή για να κάνει ο εικαστικός René Habermacher ένα ταξίδι στη θάλασσα με πλήρωμα έξι ναύτες κι έναν καπετάνιο, απαθανατίζοντας μια σουρεαλιστική εμπειρία που κατέληξε σε ναυάγιο. Το βιβλίο «The Pleasure Principle» καταγράφει αυτό το ταξίδι μέσα από φωτογραφίες του René, κείμενα και εικαστικά έργα, σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκδοση.
M. HULOT
Νίκος Μάντης «Το χιόνι του καλοκαιριού»

Το πίσω ράφι / Για τις απουσίες που μας κάνουν αργούς στα αισθήματα

Καλοκαίρι στην Πελοπόννησο, στη σκιά της δεκαετίας του ’80: ένα πληγωμένο παιδί, μια μητέρα που επιστρέφει αλλαγμένη και μυστικά που βαραίνουν τη σιωπή των ενηλίκων - αυτά ξετυλίγει ο Νίκος Α. Μαντής στο πρώτο του μυθιστόρημα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Νέα βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος του χρόνου, και κάποιες επανεκδόσεις

Fall Preview 2025 / 13 βιβλία που περιμένουμε ως το τέλος της χρονιάς

Ο πάντα επίκαιρος Καβάφης, νέα, σύγχρονα και παλιότερα ονόματα της λογοτεχνικής σκηνής και κάποιες ξεχωριστές επανεκδόσεις που δικαίως θα διεκδικήσουν χώρο στη βιβλιοθήκη όλων, βιβλιόφιλων και μη.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Εμανουέλ Καρέρ «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα»

Το πίσω ράφι / Ένα επτασφράγιστο μυστικό που προκάλεσε αμηχανία και πάταγο

Προκλητικός, ωμός, συχνά σοκαριστικός, ο Εμανουέλ Καρέρ εξερευνά στο «Ένα ρωσικό μυθιστόρημα» το οικογενειακό του παρελθόν, φέρνοντας σε δύσκολη θέση ακόμα και τα πιο κοντινά του πρόσωπα.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

σχόλια

3 σχόλια
Η γυναικεία λογοτεχνία είναι το αντίστοιχο των αντρικών ταινιών (Βαν Νταμ, Σιγκάλ, Τσακ Νόρις κτλ);Κρίνοντας από τα πονήματα της κας Γαλανάκη κάτι τέτοιο καταλαβαίνω... Με λίγο glitter κουλτούρας έτσι για να πιάσουμε και όσους μπορούν να διαβάσουν και κάτι πάνω από Δημουλιδου.Ας μου πει κάποιος αν η Μήδεια ή η Άλκηστις και οι Τρωάδες είναι γυναικεία ή αντρική λογοτεχνία.
Οι πιό ενδιαφέρουσες κυρίες είναι εκείνες για τις οποίες ο άνδρας ΔΕΝ είναι το κέντρο του συμπαντός τους,και η ζωή τους ,δεν νοηματοδοτείται από τη μητρότητα και το γάμο.Τουλάχιστον αυτό ισχύει για μένα.Οσο για την λεγόμενη γυναικεία λογοτεχνία ,να σας πω την αμαρτία μου,όσες σοβαρές,ψαγμένες,συνειδητοποιημένες ,και φιλοσοφημένες γυναίκες γνωρίζω,δεν την έχουν σε καμμία υπόληψη.
Νομίζω ότι το μεγαλυτερο προβλημα στην γυναικεια λογοτεχνία είναι ο ανα την εποχη διδακτισμος προς την γυναίκα. Αν προσεξουμε π.χ. τον Μπεκετ στο Περιμενοντας τον Γκοντο, δεν είναι διδαχη προς τον αντρα αν και οι ηρωες είναι αντρες αλλα προς τον Ανθρωπο, ποσα βιβλια με γυναίκες πρωταγωνιστριες εχουν γραφτει με σκοπο τον Ανθρωπο και όχι την γυναίκα; Η Αντιγόνη είναι ενα τετοιο εργο.Βαλτε όσες γυναικες συγραφεις, όσες γυναίκες πρωταγωνιστριες θελετε (τα ιδια ισχυουν και για τους Λοατ και για την macho λογοτεχνια) εαν ο αποδεκτης είναι οτιδηποτε αλλο περα απο τον Ανθρωπο θα πεσει στην παγίδα του διδακτισμου, απλα αναλογα με τα ηθη της καθε εποχης αλλαζει η εξεταστεα υλη όχι η διδαχη αυτη καθ'αυτη. Τωρα γιατί υπάρχει αυτη η ανισση ατιμετώπιση; οι προφανεις λογοι.
Eνδιαφέρον το παράδειγμα της Αντιγόνης επειδή αν δούμε στενά την έννοια του τραγικού ήρωα (αυτός που από λάθος κρίση συγκρούεται με την μοίρα και τους θεούς, συνήθως από πάθος προς το καθήκον ή λόγω της αλαζονείας του μεγαλείου του) τότε ο πραγματικός πρωταγωνιστής της τραγωδίας "Αντιγόνη" είναι ο...Κρέων. :)