Η Gen Ζ στην Ελλάδα ενηλικιώθηκε μέσα σε μια αλληλουχία κρίσεων που μετέτρεψαν την αβεβαιότητα σε κανονικότητα. Ο Βασίλης Τσούτσης ανήκει σε εκείνους τους νέους που σήμερα προσπαθούν να βρουν τη θέση τους στην αγορά εργασίας. Σπουδάζει Οικονομικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Μακεδονίας και το τελευταίο διάστημα κάνει την πρακτική του άσκηση στην Τράπεζα της Ελλάδος, μια εμπειρία που, έστω προσωρινά, του προσέφερε την αίσθηση της συμμετοχής.
Στην αρχή υπήρχε ενθουσιασμός. Ένα καλοδουλεμένο βιογραφικό, συνοδευτικές επιστολές που μιλούσαν για «κίνητρο» και «διάθεση για μάθηση», και μια συστηματική αναζήτηση αγγελιών που υπόσχονταν entry-level θέσεις. Στην πράξη, όμως, αποδείχθηκε ότι αυτές οι θέσεις ήταν κάτι διαφορετικό: υπήρχαν απαιτήσεις για δύο χρόνια προϋπηρεσίας, μεταπτυχιακό τίτλο και δεξιότητες που αποκτάς μόνο αν έχεις ήδη εργαστεί. Ο Βασίλης διάβαζε τις αγγελίες ξανά και ξανά, σχεδόν σαν να περίμενε ότι οι απαιτήσεις θα άλλαζαν αν τις κοιτούσε αρκετά προσεκτικά. Κάπου εκεί άρχισαν να καταφθάνουν και τα απαντητικά email – πάντα ευγενικά, πάντα απρόσωπα. «Δυστυχώς…».
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η Gen Ζ είναι μορφωμένη, εξοικειωμένη με την τεχνολογία και πρόθυμη να προσπαθήσει. Την ίδια στιγμή, όμως, παραμένει εγκλωβισμένη σε μια αγορά εργασίας στην οποία κυριαρχούν η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια. Οι εργοδότες συχνά υποστηρίζουν ότι οι νέοι σήμερα «δεν αντέχουν», «δεν μένουν», «δεν θέλουν να δεσμεύονται». Ο Βασίλης, ωστόσο, αναρωτιέται αν έχει τεθεί ποτέ το ερώτημα από την άλλη πλευρά: πώς μπορεί κανείς να δεσμευτεί σε μια εργασία που δεν προσφέρει σταθερότητα, έναν μισθό που να επιτρέπει αξιοπρεπή διαβίωση ή, έστω, την αίσθηση ότι το αύριο θα είναι καλύτερο από το σήμερα. Το ερώτημα, τελικά, δεν αφορά τόσο τις φιλοδοξίες ή τις αντοχές των νέων, όσο τους όρους υπό τους οποίους καλούνται να ξεκινήσουν.
Αν μιλήσεις με τους περισσότερους ανθρώπους της γενιάς αυτής, θα σου πουν ότι η είσοδος στην ενήλικη ζωή δεν συνοδεύτηκε από το τελετουργικό της σταθερότητας που γνώριζαν οι προηγούμενοι.
Ο Βασίλης συνεχίζει να στέλνει βιογραφικά. Εξακολουθεί να γράφει για κοινωνικά ζητήματα και για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η νέα γενιά. Και δηλώνει: «Όλοι λίγο-πολύ έχουμε νιώσει το βάρος της πρώτης απογοήτευσης στην αναζήτηση εργασίας μετά τις σπουδές. Αυτή η απογοήτευση δεν πηγάζει μόνο από τις προσωπικές μας προσδοκίες αλλά κυρίως από τις ίδιες τις απαιτήσεις της αγοράς. Πιο συγκεκριμένα, στην ελληνική αγορά εργασίας οι περισσότερες θέσεις που χαρακτηρίζονται “entry-level” απαιτούν προϋπηρεσία, συχνά μεταπτυχιακό και δεξιότητες που μόνο έμπειροι επαγγελματίες κατέχουν. Όμως, πώς αποκτάς άραγε εμπειρία, αν κανείς δεν σου δίνει την πρώτη ευκαιρία; Πώς επενδύεις σε μεταπτυχιακά, όταν η πρώτη σου δουλειά –αν είσαι τυχερός να βρεις– καλύπτει μετά βίας τα βασικά; Δεν είναι τυχαίο που χιλιάδες νέοι στρέφονται σε άσχετες δουλειές, αναζητούν καλύτερες ευκαιρίες στο εξωτερικό και γεμίζουν με ανασφάλειες για το μέλλον που κάποτε τόσο προσδοκούσαν», περιγράφει στη συζήτησή μας.
Πρόκειται απλώς για επαγγελματική ανασφάλεια ή για μια συνθήκη που δυσκολεύει ακόμη και τον πιο βασικό σχεδιασμό για το μέλλον; Ποιο είναι, τελικά, το βίωμα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι οι άνθρωποι της ηλικίας του; Και τι συμβαίνει τη στιγμή που ολοκληρώνονται οι σπουδές; Ο Βασίλης εξηγεί: «Τελειώνοντας το πανεπιστήμιο, λοιπόν, ξεκινάει ένας φαύλος κύκλος από αμέτρητες αιτήσεις, άλλες τόσες απορρίψεις και στο τέλος τα πλέον προβλέψιμα email: “Δυστυχώς αποφασίσαμε να προχωρήσουμε με άλλον υποψήφιο” ή “Λόγω μεγάλου ανταγωνισμού επιλέξαμε κάποιον άλλον”. Φράσεις τυπικές, ψυχρές, που σβήνουν κάθε ίχνος ελπίδας από τη ζωή ενός νέου που κάνει τα πρώτα του βήματα. Πόσο μάλλον όταν μέσα σε όλα αυτά προσπαθείς να στήσεις μια ζωή από το μηδέν, με τόσα νέα δεδομένα και υποχρεώσεις να σε πιέζουν. Αυτά βιώνω εγώ και μαζί μου πολλοί νέοι άνθρωποι που προσπαθούν να βρουν τον δρόμο τους».
Αν μιλήσεις με τους περισσότερους ανθρώπους της γενιάς αυτής, θα σου πουν ότι η είσοδος στην ενήλικη ζωή δεν συνοδεύτηκε από το τελετουργικό της σταθερότητας που γνώριζαν οι προηγούμενοι. Αντί γι’ αυτό, βρέθηκαν σε μια διαρκή άσκηση προσαρμογής, σε κρίσεις που διαδέχονταν η μία την άλλη, σε προσωρινές δουλειές, σε μια πραγματικότητα στην οποία το μέλλον μοιάζει περισσότερο με σενάριο υπό συνεχή διαπραγμάτευση παρά με υπόσχεση. Δεν είναι τυχαίο, όπως συχνά επισημαίνουν οι ίδιοι, ότι πρόκειται για την πρώτη γενιά που μίλησε ανοιχτά για την ψυχική υγεία, όχι όμως από επιλογή, αλλά επειδή η αβεβαιότητα μετατράπηκε σε καθημερινή εμπειρία.
Στο σημείο αυτό ο Βασίλης επισημαίνει: «Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε μια πιο ανοιχτή προσέγγιση, με πρακτικές και ευκαιρίες για νέους, αξιοπρεπείς μισθούς και καλύτερες συνθήκες. Ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο, που θα τους διευκολύνει να ενταχθούν στην αγορά εργασίας, εξασφαλίζοντας παράλληλα μια ουσιαστική διασύνδεση μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων. Μόνο έτσι θα καταφέρει η χώρα μας να διατηρήσει αυτό το ανθρώπινο κεφάλαιο που τόσο έχει ανάγκη. Δεν νομίζω πως είμαι ο μόνος που νιώθει ότι η αγορά μάς θέλει έμπειρους προτού καν μας αφήσει να ξεκινήσουμε. Κι όμως, αυτό που ζητάμε δεν είναι κάτι τρελό – απλώς μια ευκαιρία».
Πριν από λίγες ημέρες, το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), σε συνεργασία με την εταιρεία ALCO, έδωσε στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα της πανελλαδικής έρευνας «Νέοι και Εργασία 2025», αποτυπώνοντας τη στάση της Generation Z –νέων έως 29 ετών– απέναντι στην εργασία, την εκπαίδευση και το μέλλον. Τα ευρήματα σκιαγραφούν μια γενιά που δυσκολεύεται να αποκτήσει οικονομική αυτονομία και σταθερό σημείο αναφοράς: μόλις το 20% των νέων εργαζόμενων ζουν μόνοι τους, ενώ για το 38% η εργασία δεν σχετίζεται με το αντικείμενο σπουδών ή κατάρτισής τους. Παράλληλα, το 62% δηλώνει ότι η εργασία επηρεάζει αρνητικά την προσωπική του ζωή, με τη θετική ισορροπία ζωής και εργασίας να καταγράφεται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, μόλις στο 21%.
Πέρα από τους δείκτες επισφάλειας, η έρευνα αναδεικνύει και μια βαθύτερη αξιακή μετατόπιση. Όπως σημειώνεται, η Generation Z εισάγει ένα νέο παράδειγμα εργασίας, δίνοντας έμφαση στην αυθεντικότητα, τη δημιουργικότητα και τη συναισθηματική ισορροπία. Η εργασία παύει να αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως μέσο επιβίωσης και μετατρέπεται σε χώρο αυτοπροσδιορισμού – υπό όρους, ωστόσο, που η ελληνική αγορά δυσκολεύεται να προσφέρει. Αυτό αποτυπώνεται και στις προσδοκίες για το μέλλον: το 72% των νέων εργαζόμενων δηλώνει ότι δεν διαβλέπει επαγγελματικές προοπτικές στη χώρα, μόλις το 9% εμφανίζεται ικανοποιημένο από αυτές, ενώ σχεδόν οι μισοί (46%) εκφράζουν ενδιαφέρον να εργαστούν στο εξωτερικό. Δεν προκαλεί έκπληξη ότι το 79% θεωρεί πως η γενιά των γονιών του έζησε καλύτερες εργασιακές και κοινωνικές συνθήκες. Συνολικά, η έρευνα αποτυπώνει μια νέα κοινωνική πραγματικότητα: μια γενιά μορφωμένη, ευαίσθητη και αξιακά ώριμη, που όμως καλείται να σχεδιάσει τη ζωή της μέσα σε ένα περιβάλλον χαμηλών προσδοκιών και δομικής αβεβαιότητας.
Ο Χρήστος Γούλας, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, εξηγεί στη συνομιλία μας ότι το χάσμα ανάμεσα στους εργοδότες και τη Gen Ζ δεν αποτελεί απλώς μια διαφωνία στις προσδοκίες, αλλά έναν από τους βασικούς άξονες πάνω στους οποίους αναδιαμορφώνεται σήμερα η εργασιακή πραγματικότητα. «Για τη γενιά που γεννήθηκε στα τέλη του ’90 και στις αρχές του 2000, η είσοδος στον κόσμο της εργασίας δεν είναι μια απλή μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Είναι ένα βήμα μέσα σε ένα περιβάλλον που μοιάζει ασταθές, συχνά απρόβλεπτο, και σε αρκετές περιπτώσεις απογοητευτικό. Η Gen Ζ μεγάλωσε μέσα σε διαδοχικές κρίσεις και σήμερα συναντά μια αγορά εργασίας που δυσκολεύεται να της προσφέρει αυτό που παλαιότερα θεωρούνταν αυτονόητο: ένα σταθερό σημείο αναφοράς για να μπορεί κανείς να σχεδιάσει τη ζωή του. Οι δυσκολίες στην πορεία τους στην αγορά εργασίας δεν οφείλονται σε μία μόνο αιτία, ωστόσο ένας βασικός λόγος είναι το παραγωγικό μοντέλο που δεν προσαρμόστηκε ποτέ στις ανάγκες της εποχής. Η ελληνική οικονομία παραμένει προσανατολισμένη σε κλάδους χαμηλής προστιθέμενης αξίας, με επιχειρήσεις που συχνά δεν επενδύουν στο ανθρώπινο δυναμικό τους, ούτε δημιουργούν μονοπάτια εξέλιξης. Το αποτέλεσμα είναι μια καθημερινότητα στην οποία έχει εισχωρήσει η επισφάλεια: συμβάσεις μικρής διάρκειας, μισθοί που δεν καλύπτουν το κόστος ζωής, δύσκολα ωράρια και αδυναμία οικονομικής αυτονόμησης. Έτσι, η εργασία, αντί να αποτελεί μέσο δημιουργικότητας και κινητικότητας, γίνεται πηγή άγχους και ανασφάλειας», υποστηρίζει.
Και συνεχίζει: «Την ίδια στιγμή, έχει διαμορφωθεί ένα βαθύ χάσμα προσδοκιών ανάμεσα στους νέους και στους εργοδότες. Πολλοί εργοδότες θεωρούν ότι η Gen Ζ “δεν μένει”, “δεν αντέχει την πίεση”, “δεν δεσμεύεται”. Οι νέοι, όμως, αντίθετα, βλέπουν μια αγορά εργασίας που δεν ανταποκρίνεται στις βασικές τους ανάγκες για αξιοπρεπή αμοιβή, σταθερότητα, επαγγελματική ανάπτυξη και σεβασμό. Δεν απορρίπτουν την εργασία: απορρίπτουν την κακή εργασία. Δεν απορρίπτουν την προσπάθεια: απορρίπτουν την αίσθηση ότι η προσπάθεια δεν έχει αντίκρισμα. Αυτό που ζητούν δεν είναι υπερβολικό: έναν ρόλο με νόημα, έναν μισθό που επιτρέπει να ζήσεις και μια στοιχειώδη προοπτική για το μέλλον».
Μπορούν να εφαρμοστούν πολιτικές; Κι αν ναι, ποιες είναι αυτές; Ο κ. Γούλας αναφέρει: «Η υπέρβαση του αδιεξόδου απαιτεί πολιτικές που αντιμετωπίζουν τα βαθύτερα προβλήματα. Χρειάζεται μια σοβαρή στρατηγική αναβάθμισης δεξιοτήτων και ουσιαστικής σύνδεσης κατάρτισης και εργασίας, ώστε οι νέοι να έχουν πραγματικές ευκαιρίες σε παραγωγικούς κλάδους που εξελίσσονται. Παράλληλα, απαιτείται στήριξη της αυτόνομης ζωής των νέων (βλέπε: προσιτή κατοικία, καλύτεροι μισθοί, σταθερότερες σχέσεις εργασίας) καθώς χωρίς αυτά οποιαδήποτε μεταρρύθμιση παραμένει θεωρητική. Εξίσου σημαντική είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης εντός της αγοράς εργασίας με δικαιώματα και ανάκτηση της θεσμικής ισχύος και του εύρους κάλυψης των συλλογικών συμβάσεων. Παράλληλα, θα μπορούσαν να δοθούν πρόσθετα κίνητρα στις επιχειρήσεις που επενδύουν στους ανθρώπους τους, αναγνωρίζοντας έτσι ότι η ποιότητα της εργασίας δεν είναι κόστος αλλά στοιχείο ανταγωνιστικότητας. Η Γενιά Ζ δεν διεκδικεί κανένα εξωφρενικό προνόμιο! Διεκδικεί το αυτονόητο: την ευκαιρία να χτίσει μια κανονική ζωή. Τα προβλήματα ένταξης που αντιμετωπίζει δεν είναι αποκλειστικά δικά της αλλά και αποτέλεσμα ενός παρωχημένου συστήματος που αργεί να αλλάξει. Αν θέλουμε πραγματικά να στηρίξουμε τη νέα γενιά, ας ξεκινήσουμε υποστηρίζοντας την ουσιαστική μετάβαση των νέων σε θέσεις εργασίας που προσφέρουν πραγματική προοπτική, σε ένα παραγωγικό σύστημα που μπορεί να τις δημιουργήσει».
