Ο«Κωνσταντίνος» του Παναγιώτη Ευαγγελίδη είναι από τα βιβλία-θρύλους της ελληνικής κουίρ λογοτεχνία, εξαφανισμένο εδώ και είκοσι οκτώ χρόνια. Κυκλοφόρησε το 1997 από τις εκδόσεις Καστανιώτη, εξαντλήθηκε και δεν επανατυπώθηκε ποτέ, παραμένοντας μία από τις μεγαλύτερες λογοτεχνικές αδικίες στα ελληνικά εκδοτικά χρονικά. Με αφορμή την επανακυκλοφορία του από τις εκδόσεις Γεννήτρια, ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης μιλάει για πρώτη φορά για το βιβλίο – που στην εποχή του έλαβε μόνο μία διθυραμβική κριτική και δεν απασχόλησε ποτέ κανέναν, τουλάχιστον δημόσια.
Ο «Κωνσταντίνος» είναι μια ρεαλιστική ματιά στη σκληρή πραγματικότητα των ’90s: το AIDS θερίζει μια «χαρούμενη παρέα», ενώ ανθίζει ένας ανομολόγητος έρωτας, του Κωστή για τον Κωνσταντίνο, που είναι το βασικό μοτίβο του βιβλίου. Γύρω από αυτόν αναπτύσσεται αριστοτεχνικά «ένα τολμηρό στην αφήγησή του, αλλά καλοδουλεμένο μυθιστόρημα», πολυσύνθετο, πολυσήμαντο και απολαυστικό στην ανάγνωσή του. Ο Κωστής γνωρίζει τυχαία τον Κωνσταντίνο στο Πεδίον του Άρεως, τόπο σύντομης συνεύρεσης για τους γκέι άντρες της εποχής, τον ερωτεύεται και τον συναντάει μερικές φορές ακόμα μέσα σε τρία χρόνια, μέχρι να τον χάσει εντελώς (και να μάθει ότι πέθανε από AIDS).
Ο Κωνσταντίνος είναι κάτι άπιαστο και απροσδιόριστο για τον Κωστή, ξέρει ελάχιστα γι’ αυτόν, δεν μαθαίνει ποτέ αν ο έρωτας ήταν αμοιβαίος και προσπαθεί, έστω εκ των υστέρων, να ανακαλύψει ποιος ήταν στ' αλήθεια και να ανασυστήσει την προσωπικότητά του, αναζητώντας φίλους και εραστές του που του ήταν εντελώς άγνωστοι. Η πιο μεγάλη αρετή του βιβλίου είναι η γλώσσα, οι μακροσκελείς προτάσεις που περιγράφουν έναν κόσμο με απόλυτη ειλικρίνεια και ρεαλισμό, με τρόπο που θυμίζει μεγάλους σύγχρονους Αμερικανούς συγγραφείς· η καταγραφή της γκέι Αθήνας από τις αρχές μέχρι τα μέσα των ’90s, που σήμερα αποτελεί ντοκουμέντο μιας εποχής και έχει διαφορετική αξία. Η συζήτηση ξεκίνησε με την ερώτηση πώς, έπειτα από είκοσι οκτώ χρόνια, αποφάσισε να επανακυκλοφορήσει το «χαμένο» βιβλίο.
«Με τίποτα δεν θα μπορούσε να γραφτεί σήμερα ένα βιβλίο για εκείνη την εποχή. Κι εγώ, αν το έγραφα σήμερα, θα έγραφα κάτι σημερινό, «χτύπησε το κινητό» και «μπήκα στο Grindr». Έτσι κι αλλιώς, όμως, είναι ένα μυθιστόρημα για κάποιον που χάνεται και ο άλλος δεν ξέρει πού να τον βρει, γιατί τότε δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα, social, δεν υπήρχε τίποτα».
«Πριν από πέντε-έξι χρόνια χτυπάει το τηλέφωνο, το σηκώνω και ακούω να μου λέει κάποιος “λέγομαι Παναγιώτης Κεχαγιάς, διάβασα το βιβλίο σου, το «Κωνσταντίνος», μου άρεσε πάρα πολύ και έχω την επιθυμία να σε γνωρίσω, είμαι κι εγώ συγγραφέας”. Τον κάλεσα στο σπίτι μου και όταν ήρθε μού είπε “είμαστε κάποιοι φίλοι που μας αρέσει πολύ η αμερικανική λογοτεχνία, ο Πίντσον, ο Ντελίλο και ο ΜακΚάρθι, κάτι σαν μυστική σέχτα, η οποία μεταξύ άλλων σκοπών έχει και την αποκατάσταση λογοτεχνικών αδικιών, γι’ αυτό θέλω να σε γνωρίσω, επειδή θεωρούμε ότι ο «Κωνσταντίνος» είναι μία από αυτές τις αδικίες”. Μου άρεσε πολύ αυτή η φράση, η “αποκατάσταση λογοτεχνικών αδικιών”, κι έτσι ξεκίνησε η γνωριμία μας. Από τότε βλεπόμασταν αραιά και πού, και μια μέρα, όταν παιζόταν η ταινία μου πέρσι στο Τριανόν και τον κάλεσα, μου λέει στο φουαγιέ “κάνω εκδοτικό οίκο και θέλω να σου πω ότι θα βγάλω τον “Κωνσταντίνος”».
— Θυμάσαι πώς ήσουν όταν έγραφες τον «Κωνσταντίνο»;
Πού να θυμάμαι; Ήταν τριάντα χρόνια πριν. Τον «Κωνσταντίνο» ξεκίνησα να τον γράφω με βαριά ερωτική απογοήτευση, αλλά μάλλον είναι λάθος έκφραση και δεν ισχύει αυτό, γιατί δεν είχαμε σχέση, ήταν ένας άνθρωπος που είχα δει σποραδικά δέκα-δεκαπέντε φορές.
— Άρα είναι αληθινή η ιστορία που περιγράφεις;
Το έναυσμα. Ο «Κωνσταντίνος» έχει μέσα πρόσωπα και ιστορίες που είναι τελείως φανταστικά, αλλά σίγουρα είμαι βιωματικός συγγραφέας, αυτό που οι Γάλλοι λένε roman à clé, γράφω για πράγματα που έχουν σχέση με τη ζωή μου. Προτιμώ να μην τα εφευρίσκω τελείως, οπότε ξεκινάνε πάντα από κάποια ιστορία της ζωής μου.
— Θα μου πεις ποιος από τους ήρωες του βιβλίου είσαι;
Ο Κωστής, αλλά δανείζομαι στοιχεία και από δυο-τρία άλλα άτομα. Ήθελα να περιγράψω αυτά που επιθυμούσα να μου είχαν συμβεί και να δημιουργήσω έναν χαρακτήρα, όπως και τον δεύτερο Κωνσταντίνο, που είναι κι αυτός πραγματικός, για τον οποίο δεν ήξερα όμως τίποτα. Βέβαια, αυτή είναι και η ιστορία του βιβλίου, ότι προσπαθεί ο Κωστής να «δημιουργήσει» τον Κωνσταντίνο από τα λίγα στοιχεία που του έχει δώσει, τα περισσότερα από τα οποία είναι ψεύτικα. Κι επειδή με ρώτησες πώς ήμουν, ήμουν μάλλον πιο δυστυχισμένος απ' ό,τι είμαι τώρα, ήμουν πιο μελαγχολικός ως άνθρωπος, πιο απελπισμένος. Ήταν χαρακτηριστικό της νιότης αυτό, έτσι τουλάχιστον το έζησα εγώ, όσο πιο μικρός ήμουνα, τόσο πιο απελπισμένος.
— Είχες βγάλει ένα βιβλίο ήδη στον Καστανιώτη, «Το χέρι κάτω απ' το ρούχο». Τι σου είπε ο εκδοτικός όταν πήγες τον «Κωνσταντίνο»;
Ο Θανάσης Καστανιώτης με αποκαλούσε τον «πιο αντιεμπορικό τους συγγραφέα», γιατί ήμουν ο πιο ανύπαρκτος. Μια φορά με είχε καλέσει σε μια λογοτεχνική βραδιά που ήταν η Ζυράννα Ζατέλη και ο Κωστής Παπαγιώργης, οκτώ άτομα συνολικά, και όταν άνοιξε η πόρτα και τους είδα είχα αισθανθεί δέος. Μου λέει τότε ο Καστανιώτης: «Παναγιώτη, θέλω να σου γνωρίσω τον Κωστή Παπαγιώργη, γιατί σε αυτόν οφείλεις την έκδοση του βιβλίου σου. Είναι ένας από τους αναγνώστες μας, και αυτός τον διάβασε και το πρότεινε». Πολλά χρόνια αργότερα γίναμε και φίλοι με τον Κωστή Παπαγιώργη, γιατί μέναμε δίπλα και πήγαινα στο σπίτι τους. Τον «Κωνσταντίνο» δεν μου αποκάλυψε ποτέ ποιος τον διάβασε, εξακολουθεί να υπάρχει ένα λογοτεχνικό μυστήριο. Τέλος πάντων, του πήγα το δεύτερο βιβλίο και ύστερα από κάμποσο καιρό με παίρνει τηλέφωνο και μου λέει: «Παναγιώτη, μας ενδιαφέρει, αλλά ο αναγνώστης μας σου γράφει αυτό το γράμμα». Και έλαβα ένα χειρόγραφο γράμμα το οποίο μου έδινε κάποιου είδους συμβουλές, μου έκανε editing σε μια σελίδα, με τρομερά ωραίο γραφικό χαρακτήρα, ανθρώπου ο οποίος έβαζε υπογεγραμμένες και δάσυνε το ρω και, μεταξύ άλλων, έγραφε, με έναν τόνο απολογητικό, μια παράγραφο που αφορούσε τις σεξουαλικές σκηνές: «Δεν σας το γράφω ούτε από πουριτανισμό ούτε από συντηρητισμό, εξάλλου δεν διακρίνεται ο οίκος του κυρίου Καστανιώτη από κάτι τέτοιο, αλλά από λογοτεχνική άποψη: η μεγάλη επανάληψη των ερωτικών σκηνών πιθανώς να αδυνατίζει το κείμενο». Εγώ εκνευρίστηκα πολύ απ’ αυτό, γιατί η σχέση που περιέγραφα σε αυτό το μυθιστόρημα ήταν στηριγμένη σε ερωτικές συνευρέσεις. Με αυτόν τον τρόπο είχα γράψει το βιβλίο.
«Τοπ ή μπότομ; Ή side;», «Πόσο τον έχεις; Στείλε φωτο». Στη δεκαετία
του ’90 δεν υπήρχε το προφίλ, που αν δεν σου αρέσει ο άλλος γυρίζεις τη σελίδα. Σήμερα υπάρχει ένα cruelty, είναι μια κουλτούρα σεξουαλικής σκληρότητας.
— Πρέπει να αναφέρω ότι το βιβλίο είναι πολύ προσεκτικά γραμμένο, με μια εξαιρετική λογοτεχνική γλώσσα και δεν έχει καθόλου χυδαίες λέξεις. Αυτό που έχεις κάνει είναι αξιοθαύμαστο και είναι από τα μεγάλα πλεονεκτήματα του βιβλίου.
Ήθελα ακριβώς να πετύχω αυτό το πράγμα, να περιγράψω και τη διείσδυση και την καύλα χωρίς να ειπωθούν αυτές οι λέξεις, ποτέ. Κάποιοι μου είπαν ότι η Ζυράννα ήταν η αναγνώστρια, αυτή δασύνει το ρω, αλλά εμένα με εκνεύρισε πολύ αυτή η παρατήρηση, το ότι δεν κατάλαβαν ότι οι σεξουαλικές περιγραφές ήταν η ραχοκοκαλιά του βιβλίου, γι’ αυτό είναι σε πολλές ιστορίες. Οι δύο Κωνσταντίνοι δεν ανταλλάσσουν ούτε ερωτικές επιστολές, ούτε ρομαντικές στιγμές, ο ένας προσπαθεί να «διαβάσει» τον άλλο μέσα από τις ερωτικές συνευρέσεις. Οπότε, από αντίδραση, κάθομαι και αντί να διορθώσω και να μικρύνω τις ερωτικές τους σκηνές, γράφω τη σκηνή του πάρκου, που μέχρι τότε δεν υπήρχε, δεκαπέντε σελίδες ενός οργίου, μια τελείως φανταστική σκηνή, μιας πρωτοχρονιάτικης βραδιάς στο Πεδίον του Άρεως. Δίνω το βιβλίο στον Καστανιώτη και μου τηλεφωνούν να μου πουν ότι θα βγει και ότι θέλει να με δει ο Θανάσης. Πάω λοιπόν στον Θανάση και μου λέει: «Παναγιώτη, ένας απ’ τους λόγους που το βγάζω αυτό το βιβλίο είναι ο γιος μου» – τότε ήταν δώδεκα, το πολύ δεκαπέντε χρονών. «Τι εννοείς», του λέω, «Θανάση;». «Θέλω το παιδί μου να μάθει μερικά facts of life όχι από τις εφημερίδες και με χυδαίο λόγο, αλλά με έναν λόγο σωστά αρθρωμένο, ωραίο και λογοτεχνικό». Έτσι το έβγαλε το βιβλίο, και τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Το εξώφυλλο έγινε από δυο φωτογραφίες μου.
— Τι αντιδράσεις είχε το βιβλίο; Γράφτηκαν κριτικές;
Είχε γραφτεί μια μεγάλη κριτική στο «Διαβάζω» από τον Δημήτρη Τσατσούλη, η οποία ήταν διθυραμβική, αλλά δεν ξαναγράφτηκε ποτέ τίποτα γι' αυτό το βιβλίο. Έγραφε ότι «είναι ο αντιήρωας της σύγχρονης λογοτεχνίας μας» και για Μπέκετ και Ντοστογιέφσκι, ήταν πολύ γενναιόδωρη κριτική. Καλά σχόλια άκουσα ξανά έπειτα από πολλά χρόνια από τον Παναγιώτη Κεχαγιά. Το βιβλίο έκανε μία έκδοση, εξαντλήθηκε και μετά άρχισαν άνθρωποι να μου το ζητάνε, αλλά έπαψα να υπάρχω για τον εκδοτικό. Έστειλα στον Καστανιώτη το επόμενο και το αρνήθηκε. Υποθέτω ότι με έβαλε σε μια λίστα του μη εμπορικού, κι επίσης είχε αρχίσει να παρέρχεται και η χρυσή εποχή του εκδοτικού, τότε που έβγαζε 500 τίτλους τον χρόνο, που σημαίνει κάνα-δυο βιβλία την ημέρα! Το τρίτο βιβλίο μου το έβγαλα στον Κέδρο και το τέταρτο στον Πολύχρωμο Πλανήτη.
— Δεν υπήρχε ο όρος κουίρ το 1997 για να τοποθετήσει κανείς το βιβλίο. Υπήρχαν εκείνη την εποχή συγγραφείς που έγραφαν κουίρ βιβλία;
Δεν ξέρω. Προχθές ήμουν σε ένα πάνελ στο Γκαίτε μαζί με τον Θεόδωρο Γρηγοριάδη και τον παρουσίασαν ως «τον συγγραφέα που έχει βγάλει το πρώτο κουίρ βιβλίο», το «Παρτάλι», και εγώ δεν μίλησα, αλλά το «Παρτάλι» βγήκε μετά τον «Κωνσταντίνο». Πιθανόν δεν υπήρχε κουίρ λογοτεχνία πέρα από αυτά τότε. Βέβαια, το βιβλίο μου δεν είχε αναγνωριστεί, δεν έγινε ποτέ κουβέντα γι' αυτό, ούτε αυτή η μοναδική κριτική του «Διαβάζω» δημιούργησε κάποιο θόρυβο. Αν είχε γίνει κάποιος θόρυβος, θα μπορούσα να σου δώσω μια απάντηση, αλλά επειδή δεν ειπώθηκε τίποτα, δεν έχω να πω κάτι. Μάλιστα, κάποιος από το Βερολίνο ενδιαφέρθηκε να το κάνει ταινία, έγραψε στον Καστανιώτη, αλλά δεν του απάντησαν ποτέ.
— Πέρα από τη λογοτεχνική αξία του, το βιβλίο καταγράφει και μια εποχή που οι νεότερες γενιές δεν τη γνωρίζουν, τώρα είναι εντελώς διαφορετικά τα πράγματα στην Αθήνα.
Αν το έγραφα τώρα το βιβλίο, δεν θα είχε καμία σχέση με αυτό που έβγαλα, θα ήταν ένα άλλο βιβλίο. Η λογοτεχνία του τηλεφώνου είναι άγνωστη στα νέα παιδιά, που περιμένεις την γκόμενα, τον γκόμενο να τηλεφωνήσει.
— Ούτε το πάρκο και ο δρόμος υπάρχουν για τη νέα γενιά, έχει αλλάξει ο τρόπος που ψάχνουν σεξουαλικό σύντροφο.
Τώρα που το ξανακοίταγα για να κάνουμε κάποιες διορθώσεις, αναρωτιόμουν αν θα ενδιαφέρει κανέναν νεότερο αυτός ο κόσμος που περιγράφω.
— Περιγράφει μια ολόκληρη εποχή, που είναι εντελώς διαφορετικό σύμπαν για κάποιον γκέι.
Με τίποτα δεν θα μπορούσε να γραφτεί σήμερα ένα βιβλίο για εκείνη την εποχή. Κι εγώ αν το έγραφα σήμερα, θα έγραφα κάτι σημερινό, «χτύπησε το κινητό» και «μπήκα στο Grindr». Έτσι κι αλλιώς, όμως, είναι ένα μυθιστόρημα για κάποιον που χάνεται και ο άλλος δεν ξέρει πού να τον βρει, γιατί τότε δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα, social, τότε δεν υπήρχε τίποτα.
— Πες μου για τον Άγγελο του τέλους.
Ο Άγγελος είναι ένας ήρωας που επινόησα, δεν υπήρχε, και όλη αυτή η κατάσταση είναι επινοημένη από μένα, ότι ήταν ο τελευταίος εραστής του Κωνσταντίνου· είναι ένας ήρωας γραμμένος μόνο για το μυθιστόρημα. Και το τέλος που υπάρχει στον επίλογο, ότι ενώ τα διηγείται όλα αυτά ο Κωστής μπαίνει σε ένα ταξί και ψωνίζεται με τον ταξιτζή και τον βάζει να τον πάει στη γειτονιά που γεννήθηκε και του λέει «θέλω να σου δείξω πού μεγάλωσα», ήταν κάτι που δεν είχε σκεφτεί να κάνει με τον Κωνσταντίνο. Δηλαδή αυτοί οι δύο άνθρωποι δεν γνωρίστηκαν ποτέ πραγματικά και δεν πέρασαν σε ένα άλλο επίπεδο επικοινωνίας. Και ξαφνικά το λέει σε έναν ταξιτζή, ο οποίος τον πάει από το Περιστέρι στην Αθήνα, με τον οποίο παίζει φλερτ. Θεωρώ τρομερό το κομμάτι του νεκροταφείου, που το έβγαλα εντελώς από το μυαλό μου και όλη αυτή την ιστορία με το προφυλακτικό, το οποίο δεν ξέρω πώς παίζει τώρα και αν το χρησιμοποιούν. Πολλοί που ψάχνουν σε application είναι on PrEP.
— Η σημερινή κουίρ λογοτεχνία έχει συνδεθεί περισσότερο με το δικαιωματικό κι έχει αλλάξει και η γλώσσα, που είναι πιο ωμή.
Είναι το «πρέπει» των καιρών. Το βιβλίο αυτό δεν έχει τίποτα τέτοιο μέσα, και μάλιστα, τώρα που το διόρθωνα, σε κάνα δυο σημεία σκέφτηκα ότι θα με κρεμάσουν, γιατί έχει πράγματα που δεν λέγονται σήμερα. Ο Κεχαγιάς όμως βρήκε την αντίδρασή μου υπερβολική και τα αφήσαμε όπως είναι. Αυτολογοκρίθηκα λίγο, ακριβώς γιατί το διάβασα μέσα από το σήμερα, παρότι δεν είναι καθόλου πρόστυχο.
— Πόσος καιρός χρειάστηκε για να ολοκληρώσεις τον «Κωνσταντίνο»;
Καταρχάς, γράφτηκε στο χέρι, έχω διασώσει τα τετράδια, και θυμάμαι ότι γράφτηκε τμηματικά. Ξεκίνησε ενώ υπήρχε η ιστορία, εξελισσόταν, οπότε δεν ήξερα τι θα γίνει, αν θα γραφτεί το τέλος, γιατί εγώ το ζούσα πολύ έντονα όλο αυτό. Μετά το εγκατέλειψα για αρκετό διάστημα, πιθανώς για δυο-τρία χρόνια, διότι, όπως και στο βιβλίο, εξαφανίστηκε το αντικείμενο του ενδιαφέροντός μου, αυτός ο άνθρωπος, και δεν είχα τροφοδοσία. Έμαθα, όχι ακριβώς με τον τρόπο του βιβλίου, αλλά από κάποιους ανθρώπους, τι έγινε στη συνέχεια, ότι αυτός πέθανε, ότι είχε AIDS, οπότε γράφτηκε άλλη μία ενότητα κάτω απ' το βάρος της αποκάλυψης αυτής, η οποία με τάραξε, ότι όλα ήταν ένα ψέμα, και ότι δεν ήταν γιατρός, αλλά ένας παραμυθατζής. Είναι μια αποκάλυψη που ο ήρωας την υποδέχεται σαν ένα μυστήριο, υπάρχει μια μυθοποίηση εκεί από τη μεριά του, ένα μεγαλείο σε αυτά τα ψέματα γιατί είναι υπό τη σκιά του θανάτου: ο ίδιος ξέρει ότι είναι καταδικασμένος και έχει δημιουργήσει μια πραγματικότητα. Ωστόσο δεν μου ήταν ξεκάθαρο αν ήθελα να ενοποιηθεί όλο αυτό και να γίνει μέρος του βιβλίου. Πέρασε όμως πάλι λίγος καιρός και άρχισα να το σκέφτομαι, πώς θα μπορούσε να γίνει, και πλέον μπήκε ο συγγραφέας σε αυτή την τρίτη φάση. Και το μυθιστόρημα άρχισε να δουλεύεται. Δηλαδή μπήκε ο Άγγελος του τέλους, μπήκε ο ταξιτζής, μπήκαν κάνα δυο ιστορίες από πιο νωρίς.
— Ο Παναγιώτης υπήρχε;
Ο Παναγιώτης είναι ο φίλος μου ο Παύλος, ένας απ' τους φίλους που έχω χάσει από AIDS. Τους έχασα όλους, δηλαδή οι εξαιρέσεις επιβεβαίωσαν τον κανόνα. Έχουν αλλάξει τα πάντα από τότε. Και στο τελευταίο μου βιβλίο, που είναι το βιβλίο του AIDS, ακόμα και σ' αυτό, που είναι γραμμένο πριν από δεκαπέντε χρόνια, είναι διαφορετικά τα πράγματα. Την τρίτη φορά που έπιασα το κείμενο ήταν ξέροντας ότι θέλω να κάνω ένα βιβλίο. Αυτή ήταν και η μεγαλύτερη περίοδος, και οι αλλαγές ήταν συντριπτικές, γιατί ξαναγράφτηκε το βιβλίο. Πρόσθεσα και τη σκηνή του πάρκου που είναι σούπερ σεξουαλική.
Εγώ, που είμαι παλιός, δεν δέχομαι να μην πω «καλημέρα», να μη ρωτήσω «πώς σε λένε;» «γιατί είσαι εδώ;», «ψάχνεις μόνο σεξ;» – γιατί μπορεί να μην ψάχνει μόνο σεξ...
— Μου έχει κάνει εντύπωση που ο Κωνσταντίνος έλεγε «κάναμε διάφορα», δεν περιγράφει ποτέ την πράξη.
Θεωρώ ότι ήταν μια έκφραση της εποχής, «κάναμε διάφορα», δηλαδή έτσι ανέφεραν ό,τι γινόταν, ναι, δεν λέγανε λεπτομέρειες. Έχει αλλάξει και η γλώσσα εντελώς, έχει δίκιο ο Κεχαγιάς που λέει ότι είναι ένας άλλος κόσμος.
— Τώρα κατευθείαν πρέπει να ορίσεις τον ρόλο, στο πρώτο μήνυμα.
«Τοπ ή μπότομ; Ή side;», «Πόσο τον έχεις; Στείλε φωτό». Στη δεκαετία του ’90 δεν υπήρχε το προφίλ, που αν δεν σου αρέσει ο άλλος γυρίζεις τη σελίδα. Σήμερα υπάρχει ένα cruelty, μια κουλτούρα σεξουαλικής σκληρότητας. Οι καινούργιοι θα σου πούνε ότι δεν είναι σκληρότητα, είναι πρακτικό, ρεαλιστικό, όμως όλο αυτό έχει διαλύσει πάρα πολύ κόσμο. Αμέσως ζητάνε φωτογραφίες, δεν είναι αυτό cruelty; Εγώ, που είμαι παλιός, δεν δέχομαι να μην πω «καλημέρα», να μη ρωτήσω «πώς σε λένε;» «γιατί είσαι εδώ;», «ψάχνεις μόνο σεξ;» – γιατί μπορεί να μην ψάχνει μόνο σεξ...
— Πάντως, και στο βιβλίο οι ήρωες δεν λένε πολλά πράγματα μεταξύ τους, δεν ξέρει ο ένας σχεδόν τίποτα για τον άλλο. Από αυτή την άποψη δεν έχουν αλλάξει και πολλά.
Τίποτα δεν ξέρουν. Αυτό ήταν κουλτούρα πάρκου, υπήρχαν άνθρωποι που συναντιούνταν μόνο στο πάρκο. Στο βιβλίο μου πάνε στο σπίτι, παρ' όλα αυτά ο Κωνσταντίνος διατηρεί μια μυστικοπάθεια. Και ό,τι πει θα είναι ψέματα τα περισσότερα. Ή θα διαστρεβλώσει την πραγματικότητα με φροϊδικούς τρόπους, θα πει την αλήθεια του με τρόπο που δεν θα την πει. Γιατί αν πει την αλήθεια, ο άλλος θα τον πετάξει έξω απ’ το σπίτι του. Γιατί είναι οροθετικός, κάνει σεξ απροφύλακτο – είναι σύνθετος χαρακτήρας ο Κωνσταντίνος. Εγώ, όμως, δεν κάνω ανάλυση τέτοιου τύπου, αυτό πρέπει να το ανασυστήσει ο αναγνώστης.
— Η κυρία Μαρία που μιλάει για τον έρωτα είναι ένα πολύ ωραίο πρόσωπο: «Ο έρωτας είναι μια σκιά που πέφτει σαν μαχαίρι ανάμεσα σ’ εμάς και στον κόσμο, ένα μαχαίρι που κόβει τις γέφυρες, κι εμάς αυτό μας δίνει ευχαρίστηση ή το αγνοούμε μες στη δίνη του δοσίματος, αυτού που εμείς έχουμε βαφτίσει τέλειο δόσιμο, αυτό για το οποίο είμαστε τόσο περήφανοι. Ο έρωτας μάς εξαϋλώνει και μας κάνει αόρατους για τον κόσμο, μας αποσπά από τον έρωτα προς τον εαυτό μας, αναβιώνει παλιές πληγές, μια παλιά μάχη, τη μάχη της αξιοπρέπειας και μιας ευχαρίστησης τυφλής».
Είναι φανταστικό πρόσωπο η κυρία Μαρία, την έχω εμπνευστεί από μία γειτόνισσά μου στα Εξάρχεια, που έμενε μόνη της από πάνω μου και ήταν η εκκεντρική της πολυκατοικίας, έλεγε διάφορα όταν σε συναντούσε, αλλά καμία σχέση με αυτά που γράφω. Oπτικά την αντέγραψα. Ήταν μια μητρική φιγούρα που ταυτόχρονα δεν ήταν και η νιανιά μητέρα. Και υπάρχει και μια πατρική φιγούρα, ο κύριος Νικηφόρος. Κι αυτοί είναι επινοημένοι χαρακτήρες, αλλά έχουν ίσως και κάποιο πρότυπο, ενώ ο Άγγελος δεν έχει καν. Με πάθιασε πολύ ο Άγγελος. Είναι ένας λαϊκός τύπος, γι' αυτό ο Κωνσταντίνος αισθάνεται πολύ καλύτερα μαζί του και αποκτούν ερωτική σχέση, ενώ δεν αισθάνεται άνετα με τον ψαγμένο και διανοούμενο Κωστή, γιατί δεν ξέρει πώς να παίξει μπάλα – με τον άλλο ξέρει. Με τον Άγγελο έχει το πάνω χέρι. Ουσιαστικά το βιβλίο είναι το πορτρέτο του Κωνσταντίνου, και ο αρχικός τίτλος του βιβλίου ήταν «Η χαρούμενη παρέα», γιατί κάποια στιγμή ο Κωστής απομαγνητοφωνεί μια κασέτα που του έχει δώσει ο Κωνσταντίνος, την οποία έχει γράψει ο ίδιος από ένα τους τηλεφώνημα. Έχει κάνει ένα κόλπο και το έχει μαγνητοφωνήσει, και ειρωνικά του λέει: «Πρέπει να σε αφήσω, μου χτυπάνε, είναι μια χαρούμενη παρέα που περιμένει να πάμε εκδρομή». Που προφανώς είναι ψέμα.
— Το AIDS θέριζε εκείνη την εποχή που ξεκίνησες να γράφεις το βιβλίο και σε αυτή την παρέα έχουν κολλήσει ο ένας τον άλλον...
Στις αρχές του ’90,που έχει αρχίζει να γράφεται το βιβλίο, παρότι εκδόθηκε το 1997, δεν έχει βγει ούτε η τρισθεραπεία, νομίζω βγαίνει μεσούντων των ’90s, εξού και ο Κωνσταντίνος είναι απελπισμένος, όπως μαθαίνουμε αργότερα, γιατί θα πεθάνει. Πεθαίνει κι ο Παναγιώτης, και είναι πολύ άρρωστος και ο Κυριάκος – αυτός είναι εμπνευσμένος από έναν φίλο μου που πέθανε, ήθελα να βάλω και δυο-τρεις ανθρώπους ως φόρο τιμής, κι ας μην το ήξερε κανένας άλλος. Γι’ αυτό και το βιβλίο είναι αφιερωμένο στους ανθρώπους που πέθαναν, «στη μνήμη του Παναγιώτη και των άλλων φίλων». Στην πραγματικότητα, οι δύο Κωνσταντίνοι του βιβλίου ήταν Παναγιώτηδες και ο Παναγιώτης ήταν ο Παύλος. Όταν έφτανα στο τέλος της συγγραφής του βιβλίου, είπα από μέσα μου «τι είναι για σένα αυτό το βιβλίο;». Είναι ότι το σεξ εκφράζει την ψυχή, και είναι ένα ψυχολογικό μυθιστόρημα. Ένας από τους σκοπούς του βιβλίου ήταν να μην υπάρχουν χυδαίες περιγραφές, ένας άλλος ήταν να καταλαβαίνουμε τις πτυχές των ψυχών των ηρώων μέσα από το σεξ και την καύλα τους – το σεξ είναι σκιαγράφημα ψυχής για την απογοήτευση και τον δισταγμό. Έτσι έζησα εγώ το σεξ ως παιδί των ’70s και των ’80s και μετά, το AIDS ήταν η μοίρα του γκέι αυτών των δεκαετιών, που ήθελε να ζήσει το σεξ και μέσα από αυτό να ζήσει τον ρομαντικό έρωτα, το συναίσθημα... Και αυτό θέλει να πει το βιβλίο, μεταξύ πολλών άλλων, ότι το σεξ είναι μια γλώσσα.
