Λίγο πριν ξεκινήσει στο Παρίσι το Ευρωπαϊκό Συνέδριο AIDS (EACS 2025), δύο κορυφαίοι Έλληνες γιατροί που δραστηριοποιούνται στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης του HIV φωτίζουν τις κρίσιμες προκλήσεις που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει η χώρα: την καθυστερημένη διάγνωση, τα εμπόδια για τους μετανάστες, τις ελλείψεις στην πρόληψη και την αργοπορημένη εφαρμογή του PrEP, της προληπτικής αγωγής έναντι του HIV.
Οι Δρ. Γιώτα Λουρίδα, επιμελήτρια εσωτερικής παθολογίας και λοιμωξιολόγος στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», και Δρ. Κωνσταντίνος Πρωτόπαπας, ειδικός παθολόγος και HIV clinician στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν», εκπροσωπούν την Ελλάδα στο συνέδριο, μεταφέροντας την εμπειρία των ελληνικών νοσοκομείων.
HIV και μετανάστευση
Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν πως το 38,4% των 650 νέων διαγνώσεων HIV το 2024 αφορούν άτομα μη ελληνικής καταγωγής, κυρίως από την υποσαχάρια Αφρική και την Κεντρική/Ανατολική Ευρώπη. Από αυτούς, 55% διαγιγνώσκονται καθυστερημένα, όταν η λοίμωξη έχει ήδη προκαλέσει ανοσοκαταστολή ή κλινικά συμπτώματα.
Η σύνδεση των μεταναστών με τις εξειδικευμένες υπηρεσίες HIV καθυστερεί, ιδιαίτερα στα νησιά και στα κέντρα υποδοχής προσφύγων. Η έλλειψη διερμηνείας, κοινωνικής στήριξης και ψυχολογικής βοήθειας δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την πρόσβαση στο σύστημα υγείας.
Η Ελλάδα παραδοσιακά παρέχει δωρεάν αντιρετροϊκή θεραπεία ακόμη και σε άτομα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Ωστόσο, πολλοί χάνουν την πρόσβασή τους στο σύστημα υγείας όταν απορρίπτεται το αίτημα ασύλου τους — γεγονός που περιορίζει τη δυνατότητα ολοκληρωμένης φροντίδας, αφού οι γιατροί μπορούν να συνταγογραφήσουν μόνο αντιρετροϊκά, όχι όμως θεραπείες για συνοδά προβλήματα. Οι πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές για σύλληψη και απέλαση απορριφθέντων αιτούντων ασύλου επιδεινώνουν το πρόβλημα.
Επιπλέον, πολλοί μετανάστες που λαμβάνουν θεραπεία στην Ελλάδα φεύγουν χωρίς προειδοποίηση ή ιατρικό φάκελο, καθώς επιδιώκουν να εγκατασταθούν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
PrEP: Καθυστέρηση και περιορισμένη πρόσβαση
Αν και η προληπτική θεραπεία PrEP εγκρίθηκε από τη Βουλή το 2022, ξεκίνησε να διατίθεται μόλις στις 19 Μαΐου 2025. Η πρόσβαση παραμένει δύσκολη, καθώς χορηγείται αποκλειστικά από 24 δημόσια φαρμακεία νοσοκομείων — τα 17 εκ των οποίων βρίσκονται στην Αθήνα. Οι κάτοικοι της περιφέρειας και των νησιών, όπως και όσοι δεν διαθέτουν ελληνικό ΑΜΚΑ, μένουν πρακτικά εκτός συστήματος.
Παρότι η PrEP είναι δωρεάν και ανώνυμη, η ενημέρωση παραμένει περιορισμένη. Περίπου 700 άτομα ξεκίνησαν θεραπεία στους πρώτους 4,5 μήνες, κυρίως άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες στην Αθήνα. Η χρήση της παραμένει χαμηλή σε εργαζόμενους του σεξ και χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. Το στίγμα και η έλλειψη ενημέρωσης των γιατρών εκτός ειδικών μονάδων αποτελούν τα βασικά εμπόδια.
Καθυστερημένες διαγνώσεις και χαμένες ευκαιρίες
Περισσότεροι από τους μισούς νέους διαγνωσμένους (53,7%) στην Ελλάδα είναι late presenters, ποσοστό αντίστοιχο με της υπόλοιπης Ευρώπης.
Η μελέτη MORFEAS (2019–2021) σε πάνω από 500 ασθενείς έδειξε ότι 52,3% είχαν χάσει ευκαιρίες έγκαιρης διάγνωσης, παρότι είχαν προηγούμενη επαφή με το σύστημα υγείας. Το 59% προσήλθε καθυστερημένα, παρά τις προειδοποιητικές ενδείξεις. Το πρόβλημα συνδέεται με το στίγμα, το σύστημα “opt-in testing” (ο έλεγχος γίνεται μόνο με αίτημα του ασθενούς), και την εσφαλμένη αντίληψη ότι ο HIV αφορά αποκλειστικά μετανάστες ή άνδρες που έχουν σεξουαλικές σχέσεις με άνδρες.
Σύμφωνα με έρευνα του ECDC, το στίγμα εξακολουθεί να αποτελεί μεγάλο εμπόδιο στη φροντίδα HIV σε όλη την Ευρώπη — και η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση.
Πολλοί επαγγελματίες υγείας εξακολουθούν να μην γνωρίζουν βασικές αρχές όπως το U=U (Undetectable = Untransmittable), την PrEP και την PEP, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά τη σχέση εμπιστοσύνης με τους ασθενείς. Παράλληλα, δημοσκόπηση που θα παρουσιαστεί στο EACS 2025 δείχνει ότι η ελληνική κοινή γνώμη παραμένει ελάχιστα ενημερωμένη για τον HIV και συνεχίζει να αναπαράγει μύθους γύρω από τη μετάδοσή του.
«Η καταπολέμηση του στίγματος απαιτεί συνεχή εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, πανελλαδικές καμπάνιες ενημέρωσης και ένταξη της επιστημονικής γνώσης στη δημόσια συζήτηση», τονίζει ο Δρ. Κωνσταντίνος Πρωτόπαπας. «Χωρίς αυτά, τα οφέλη των βιοϊατρικών προόδων θα μείνουν ανεκμετάλλευτα».
Το φετινό συνέδριο διεξάγεται στη σκιά παγκόσμιων περικοπών χρηματοδότησης για τον HIV, με μειώσεις από οργανισμούς όπως οι USAID και PEPFAR.
Σύμφωνα με UNAIDS (2025), οι περικοπές αυτές μπορεί να αντιστρέψουν δεκαετίες προόδου, ενώ πρόσφατο μαθηματικό μοντέλο εκτιμά ότι μια μείωση 24% στη διεθνή βοήθεια θα οδηγήσει έως το 2030 σε έως και 10,7 εκατομμύρια νέες μολύνσεις και σχεδόν 3 εκατομμύρια επιπλέον θανάτους παγκοσμίως.
Η Δρ. Γιώτα Λουρίδα προειδοποιεί: «Η Ελλάδα θα βρεθεί αντιμέτωπη με υψηλότερα ποσοστά μόλυνσης, ειδικά μεταξύ μεταναστών που φτάνουν στη χώρα χωρίς διάγνωση ή θεραπεία. Οι περικοπές πλήττουν και τις ελληνικές ΜΚΟ που εργάζονται με ευάλωτες ομάδες — αυτό είναι ένα επερχόμενο κύμα που θα μας αγγίξει όλους».
