ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΤΕΦΑΝ συναντηθήκαμε ένα μεσημέρι στο Άλσος Λογγίνου στο Μετς. Είναι διαχειριστής της Cut it Right, μιας ομάδας με δυναμική παρουσία στα social media, που έχει εξελιχθεί σε ένα ζωντανό διαδραστικό δίκτυο πολιτών οι οποίοι παρακολουθούν καθημερινά το αστικό πράσινο και παρεμβαίνουν όπου βλέπουν ότι η φροντίδα του λείπει.
Περπατάμε μέχρι το σημείο από το οποίο πριν από λίγες μέρες ένα μέλος της ομάδας, η Νατ Χαρατσή-Αρβανιτογιάννη, είχε μοιραστεί μια ανάρτηση: «Τρία κυπαρίσσια ακριβοπληρωμένα φυτεύτηκαν χωρίς το αυτόματο πότισμα του Άλσους Λογγίνου, πόσο να ζήσουν στο κράτος ύβρεως της ζωής;». Η ανάρτηση, που συνοδευόταν από μια φωτογραφία με τα τρία ξεραμένα κυπαρίσσια, είχε δημοσιευτεί πρόσφατα. Όταν φτάσαμε όμως στο σημείο, διαπιστώσαμε ότι τα δέντρα είχαν κοπεί: «Πώς θα μπορούσαν να επιβιώσουν σε τόσο υψηλές θερμοκρασίες χωρίς πότισμα; Τι άλλο να πούμε; Η εικόνα μπροστά μας αποτυπώνει με ακρίβεια αυτό που συμβαίνει. Δυστυχώς τόσο δυσάρεστες καταστάσεις συναντάμε και σε άλλες γειτονιές της Αθήνας και σε πολλούς ακόμη δήμους της Αττικής», λέει ο Δ. Στέφαν.
Μια ομάδα πολιτών με 20.500 «φωτορεπόρτερ»
Αυτό το άτυπο παρατηρητήριο του αστικού πρασίνου της Αθήνας έχει πια 20.500 μέλη και σίγουρα προκαλεί πονοκέφαλο στις δημοτικές υπηρεσίες, καθώς σε καθημερινή βάση αναδεικνύει ξεχασμένες και παραμελημένες νησίδες πρασίνου, όχι μόνο στις γειτονιές αλλά και στους πιο κεντρικούς δρόμους της πόλης, από τους οποίους περνάμε καθημερινά. Σημεία που οι περισσότεροι έχουμε μάθει να αγνοούμε, γιατί απλώς συνηθίσαμε την εγκατάλειψη. Το παρατηρητήριο αυτό όμως είναι ζωντανό και διαδραστικό: κάθε φωτογραφία που ανεβαίνει γίνεται αφορμή για σχόλια, για ανταλλαγή εμπειριών, για προτάσεις και παρεμβάσεις. Άλλοτε οδηγεί σε ατομικές πράξεις φροντίδας, άλλοτε σε δημόσια πίεση προς τον δήμο. Κάθε ανάρτηση γίνεται αφετηρία για δράση, αφού ένας ζωντανός μηχανισμός καθημερινής παρακολούθησης του αστικού πρασίνου είναι μονίμως σε εγρήγορση.
Η διαχείριση του αστικού πρασίνου δεν μπορεί να περιορίζεται σε αριθμούς φυτεύσεων και επικοινωνιακές εξαγγελίες. Απαιτείται μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, σταθερή φροντίδα και συντονισμός με γνώμονα τη βιωσιμότητα
Πολίτες από κάθε γειτονιά παρακολουθούν με συνέπεια και ενδιαφέρον και καταγράφουν συστηματικά εικόνες εγκατάλειψης: ξεραμένα δέντρα, πρόχειρες φυτεύσεις, λάθος κλαδέματα, σημεία που μαρτυρούν αμέλεια ή έλλειψη φροντίδας. Οι αναρτήσεις τους δεν γίνονται μόνο τεκμήρια διαμαρτυρίας αλλά και διάσωσης: σε πρόσφατη ανάρτηση, μία φωτογραφία από τα Πατήσια δείχνει ένα φρεσκοφυτεμένο δέντρο να έχει γείρει εντελώς, ακουμπώντας πάνω σε τοίχο πολυκατοικίας. Η ανάρτηση συνοψίζει το πρόβλημα: «Σημερινή φωτογραφία. Ώρα 10, το δέντρο το έχουν βάλει να ακουμπά στον τοίχο. Κρίμα... Με τον καύσωνα θα ξεραθεί», γράφει η Kyriaki Feretou, μέλος της ομάδας. Κάτω από την ανάρτηση γράφτηκαν δεκάδες σχόλια και τα περισσότερα εστίασαν στη γρήγορη επέμβαση και τη διάσωση του δέντρου. «Πείτε μας διεύθυνση, να πάμε να βάλουμε στύλο αύριο και να ρίξουμε νεράκι», έγραψε η Λία Κούρτη, ένα μέλος της ομάδας. Ο Παναγιώτης Τσάγκος, άλλο μέλος της ομάδας, έγραψε: «Στην Ορφανίδου πότισε κάποιο μέλος τα νεοφυτεμένα δέντρα και τα έσωσε. Εγώ τα καθάρισα αφού τα εντόπισα και έκανα λεκάνη γύρω γύρω για να συγκρατεί νερό. Κάνουμε πράξεις και δίνουμε λύσεις».
Ο Δημήτρης Στέφαν μάς λέει με δύο λόγια αυτό που κάνουν τα χιλιάδες μέλη καθημερινά: «Δεν είναι απλώς παρατηρητές. Είναι πολίτες που δρουν. Αυτό που κάνουν έχει νόημα και είναι πολύ σημαντικό. Προσπαθούμε να κινητοποιήσουμε τα αντανακλαστικά της κοινότητας, όχι μόνο μέσα από καταγγελίες. Και η αλήθεια είναι ότι δεν πρόκειται καν για καταγγελίες αλλά για παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην ευρωστία, τη συντήρηση και την αύξηση του αστικού πρασίνου, με όρους ουσιαστικής και πραγματικής βιωσιμότητας, από τους ίδιους τους πολίτες που νοιάζονται και παρατηρούν με ευαισθησία και ανιδιοτέλεια τον δημόσιο χώρο».
Το πνεύμα αυτό είναι ξεκάθαρο και στις παρεμβάσεις των ίδιων των μελών, οι οποίες καταγράφονται στις αναρτήσεις τους που αποτυπώνουν την πραγματικότητα των πεζοδρομίων και των πάρκων της πόλης. Σε πρόσφατη ανάρτηση, η Κριστίν Τουμά περιγράφει πως σε πάρκο στο Κουκάκι «γέμιζαν τα βυτία δύο φορτηγά από νερό του πάρκου... οι μπλούζες έγραφαν Κηποθέαση, τους ρώτησαν γιατί δεν ποτίζουν και τι απάντησαν... ήρθαν να ποτίσουν μόνο 5 δέντρα που φύτεψε η εταιρεία τους, όχι τα υπόλοιπα... κάθε εταιρεία εργολάβων ποτίζει μόνο τα δέντρα που φυτεύει, αλλά νερό παίρνουν από το Δημόσιο».
Σε άλλη ανάρτηση, άλλο μέλος της ομάδας, η Anastasia G. Poulopoulou, συγκρίνει την πρακτική στην Ελλάδα με όσα είδε στην Αλβανία. «Εκεί, τα δέντρα στηρίζονται με ειδικές υποστηρικτικές κατασκευές για να μεγαλώσουν όρθια. Εδώ, αν δεν πάνε καλά, τα πετσοκόβουμε. Μήπως να μαθαίναμε και κάτι καινούργιο;», γράφει χαρακτηριστικά.
Καθημερινά δεκάδες αναρτήσεις μεταφέρουν την εικόνα της κατάστασης του πρασίνου στην πόλη: «Τα νεοφυτεμένα δέντρα του Δ.Α. για άλλη μια φορά ξεραίνονται το ένα μετά το άλλο. Εδώ στη Λεωφ. Συγγρού δυο ξεραμένα νεοφυτεμένα πλατανάκια κόστους 675 ευρώ το ένα», αναφέρει κάποιο μέλος σε ανάρτησή του.
Το πρόβλημα υπάρχει ακόμα και στους μεγάλους δρόμους της πόλης. Σε εκτενή ανάρτηση, μέλος της ομάδας κατέγραψε με λεπτομέρεια την κατάσταση στη Βασιλέως Κωνσταντίνου. Στην ενδιαφέρουσα ανάρτηση του Lampros Seklis αναφέρεται: «Θα ήθελα να απευθύνω μια ερώτηση σε όποιον εδώ μέσα έχει κάποια θέση στον δήμο Αθηναίων και μπορεί να απαντήσει. Είναι τουλάχιστον 3 χρόνια τώρα (οπότε δεν είναι μόνο θέμα της τωρινής δημοτικής αρχής) που παρατηρώ το κομμάτι της Βασ. Κωνσταντίνου από το Πάρκο Ριζάρη μέχρι και την Ερατοσθένους. Τα πεζοδρόμια σε αυτά τα 500 μέτρα του δρόμου (στην άνοδο και στην κάθοδο), πέρα από την τριτοκοσμική τους κατάσταση, έχουν και αρκετές δενδροδόχους, στις οποίες υπήρχαν κάποιες μουριές. Αυτές προφανώς πέθαναν από το γνωστό σκουλήκι που τις κατέστρεψε σε όλο τον δήμο. Έχουν απομείνει κάποια δέντρα σε ημιθανή κατάσταση, αλλά υπάρχουν 44 κενές δενδροδόχοι στην κάθοδο και άλλες 39 στην άνοδο της Βασ. Κωνσταντίνου, που στέκουν εδώ και χρόνια άδειες, χωρίς δέντρα. Υπάρχουν δηλαδή 83 θέσεις για μεγάλα δέντρα που θα μπορούσαν να φυτευτούν (και φυσικά όχι πάλι μουριές ή τίποτα κακομοίρες πικροδάφνες) και να ανατάξουν την εικόνα ενός δρόμου από τον οποίο περνούν κάθε μέρα χιλιάδες Αθηναίοι πολίτες και εκατοντάδες τουρίστες.
Πέρα από το γεγονός βέβαια ότι επάνω σε αυτά τα δυο πεζοδρόμια βρίσκονται μια σειρά από σημαντικά κτίρια και ιδρύματα, όπως το Ωδείο και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Αντί λοιπόν να διαφημίζουν κάποιοι τις φυτεύσεις με κάτι μίζερα φυτάκια στους αθηναϊκούς λόφους, γιατί δεν πάνε να βάλουν 83 εύρωστα και μεγάλα δέντρα (όπως πλατάνια, λικιδάμβαρες, κουτσουπιές, αριές, γιακαράντες, ακακίες, προύνους) σε αυτά τα παραμελημένα πεζοδρόμια και να φανεί άμεσα το αισθητικό και πρακτικό αποτέλεσμα σε ένα κομμάτι δρόμου τόσο σημαντικό για την εικόνα της πόλης; Δεν βλέπει κανείς τόσα χρόνια αυτήν τη μίζερη εικόνα;».
Ένα προσωπικό σοκ
Ξερά δενδρύλλια σε Πατήσια, Κουκάκι, Μετς, Συγγρού, Άνω Κυψέλη, αποτυχημένες μεταφυτεύσεις, άδεια πεζοδρόμια με κομμένα δέντρα. Οι φωτογραφίες είναι εκατοντάδες. Ο Δ. Στέφαν μας εξηγεί ότι τόσο ο κεντρικός δήμος όσο και άλλοι δήμοι στην Αττική «προχωρούν πολλές φορές σε φυτεύσεις χωρίς επαρκή σχεδιασμό για τη φροντίδα και τη μακροχρόνια επιβίωση των νέων δέντρων. Δεν είναι οι λίγες οι περιπτώσεις που γίνονται φυτεύσεις σε λάθος εποχή. Πολλές φορές μέσα στον Ιούλιο ή τον Αύγουστο. Για λόγους επικοινωνίας. Για να φανεί ότι κάτι γίνεται. Αλλά το δύσκολο ξεκινάει μετά. Η συντήρηση. Το πότισμα. Το ότι πρέπει να παρακολουθήσεις αν το δενδρύλλιο μπορεί να γίνει δέντρο», αναφέρει.
Ο Δ. Στέφαν παρακινήθηκε να δημιουργήσει μια πρωτοβουλία «από τα κάτω» για τη διάσωση και την ανάπτυξη του αστικού πρασίνου όταν τρία δέντρα που υπήρχαν επί δεκαετίες έξω από το σπίτι του κλαδεύτηκαν άτσαλα. «Ήταν τρεις αγριοφιστικιές, οι οποίες, ούτως ή άλλως, δεν πρέπει να κλαδεύονται. Ήρθαν και τις έκοψαν στη μέση, τις διχοτόμησαν. Ήταν δέντρα πολλών χρόνων, τα οποία είχα συνδέσει με την παιδική μου ηλικία. Όταν είδα τι έκαναν στα δέντρα, αισθάνθηκα ψυχικά απογυμνωμένος», λέει.
Το σοκ αυτό όμως τον παρακίνησε να δράσει. Άρχισε να αναζητά απαντήσεις: παρακολούθησε σεμινάρια, διάβασε, μίλησε με γεωπόνους και ειδικούς, μπήκε σε έναν κύκλο μάθησης και αναζήτησης. Ήθελε να καταλάβει τι σημαίνει σωστή διαχείριση πρασίνου και να διαδώσει τη γνώση αυτή. «Ήθελα να μάθω. Και να το μάθουμε μαζί με άλλους. Όχι για να κάνουμε καταγγελίες, αλλά για να μεταδώσουμε γνώση. Η πόλη δεν είναι φτιαγμένη μόνο από μπετόν. Είναι ένα οικοσύστημα. Αν μάθουμε να βλέπουμε το πράσινο όχι ως διακοσμητικό αλλά ως μέρος του οικοσυστήματος της πόλης, θα το αγαπήσουμε, θα το προστατέψουμε. Αν η πόλη δεν είναι βιώσιμη για το δέντρο, δεν είναι ούτε για μας. Το καταλάβαμε αυτό και την περίοδο της πανδημίας, όταν ο κόσμος αναζήτησε απεγνωσμένα το πράσινο για να σταθεί, να πάρει ανάσα, να νιώσει ασφάλεια έξω από το σπίτι του. Εκεί φάνηκε πόσο πολύτιμα είναι τα δέντρα. Και αυτή η φροντίδα δεν γίνεται με επικοινωνιακές κινήσεις. Πρέπει να υπάρχει ένα σοβαρό σχέδιο», λέει.
Σήμερα στα μέλη της ομάδας περιλαμβάνονται γεωπόνοι, αρχιτέκτονες τοπίου και χιλιάδες ακόμη που μοιράζονται την ίδια ευαισθησία και τον ίδιο προβληματισμό. «Η ανάγκη για ουσιαστική παρέμβαση από τις δημοτικές αρχές καθίσταται πλέον επιτακτική. Η διαχείριση του αστικού πρασίνου δεν μπορεί να περιορίζεται σε αριθμούς φυτεύσεων και επικοινωνιακές εξαγγελίες. Απαιτείται μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, σταθερή φροντίδα και συντονισμός με γνώμονα τη βιωσιμότητα», μας εξηγεί ο Δ. Στέφαν. Και προσθέτει: «Το ερώτημα πλέον απευθύνεται στον δήμο Αθηναίων: υπάρχει σχέδιο μακροχρόνιας συντήρησης των φυτεύσεων ή επαναλαμβάνεται ο ίδιος κύκλος φύτευσης και εγκατάλειψης;».
Στο μεταξύ, όπως υποστηρίζει, «παραμένουν συχνές οι παρεμβάσεις που γίνονται χωρίς σαφή στρατηγική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα κλαδέματα που δεν ακολουθούν επιστημονικά κριτήρια φροντίδας αλλά εξυπηρετούν πιεστικά αιτήματα δημοτών. Ανησυχίες για ποντίκια, κατσαρίδες ή φύλλα που φτάνουν στα μπαλκόνια οδηγούν συχνά τη δημοτική αρχή σε πρόχειρες παρεμβάσεις, περισσότερο για να ικανοποιήσει φοβίες και προσδοκίες, παρά για να ενισχύσει την υγεία και την ανθεκτικότητα του πρασίνου. Μια διαχείριση με σαφώς ψηφοθηρικά χαρακτηριστικά, που λειτουργεί σε βάρος της ποιότητας του δημόσιου χώρου».
Ωστόσο, όπως τονίζει, «απέναντι σε αυτή την προσέγγιση, πολλοί πολίτες συνεχίζουν να δρουν με συνέπεια και αφοσίωση. Είναι πάρα πολλοί οι δημότες που ποτίζουν τα δέντρα μόνοι τους. Τα έχουν πάρει επ’ ώμου. Πηγαίνουν σε σημεία στα οποία βλέπουν ότι δεν υπάρχει φροντίδα και φροντίζουν οι ίδιοι για το νερό. Το κάνουν χωρίς να τους το έχει ζητήσει κανείς και θα συνεχίσουν».
