ΟΙ ΝΕΡΑΤΖΙΕΣ, από τα πιο χαρακτηριστικά δέντρα του αθηναϊκού αστικού τοπίου, απειλούνται. Σε κάποιες γειτονιές της πόλης η φυλλωσιά τους έχει ήδη χάσει το ζωηρό πράσινο χρώμα της. Τα φύλλα τους έχουν μαυρίσει, αφού τα δέντρα έχουν προσβληθεί από ένα ξενόφερτο έντομο.
Για την καταπολέμηση του εντόμου αυτού, το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο έχει εισάγει τον φυσικό του εχθρό από την Ιαπωνία και το Βιετνάμ, επειδή το έντομο-εισβολέας δεν έχει εχθρούς στην Ελλάδα. Μέσω της βιολογικής καταπολέμησης, όπως λέγεται η συγκεκριμένη μέθοδος, ο φυσικός εχθρός, που στην προκειμένη περίπτωση θα μπορούσε να πει κανείς εκλαϊκευμένα ότι είναι μικρές σφήκες, θα περιορίσει τον πληθυσμό του επιβλαβούς εντόμου το οποίο προσβάλλει τις νεραντζιές.
Στην Αθήνα υπάρχουν περισσότερες από 30 χιλιάδες νεραντζιές, από τον 19ο αιώνα, τότε που η βασίλισσα Αμαλία τις έφερε στην πόλη μαζί με εκατοντάδες άλλα είδη φυτών και χάρη στην αντοχή τους στην ξηρασία, τη ρύπανση, αλλά και τον λεπτό κορμό τους που δεν καταλαμβάνει πολύ χώρο στα στενά πεζοδρόμια της πόλης, εδραιώθηκαν στο αθηναϊκό τοπίο.
Οι μαύρες νεραντζιές
Όταν μάθαμε για τις νεραντζιές που μαυρίζουν και αργοπεθαίνουν στις γειτονιές της Αθήνας απευθυνθήκαμε στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο. Ο δρ Αντώνης Τσαγκαράκης, επίκουρος καθηγητής Γεωργικής και Παραγωγικής Εντομολογίας του Εργαστηρίου Σηροτροφίας και Μελισσοκομίας του ΓΠΑ, μόλις είδε τις φωτογραφίες που του στείλαμε μάς εξήγησε από τι έχουν προσβληθεί τα δέντρα: «Το μαύρισμα των φύλλων της νεραντζιάς αλλά και άλλων εσπεριδοειδών οφείλεται σε ένα έντομο. Το συγκεκριμένο έντομο ανήκει στους λεγόμενους αλευρώδεις και είναι ο Αλευρόκανθος σπινίφερος (Aleurocanthus spiniferus), κοινώς γνωστός ως μαύρος ή ακανθώδης αλευρώδης», λέει, τεκμηριώνοντας επιστημονικά την αιτία της ασθένειας που έχει προσβάλει τις νεραντζιές.
Υποστηρίζει ότι μέχρι να δράσει ο φυσικός εχθρός του εντόμου «θα βοηθούσε πολύ από την πλευρά του δήμου, για να ανακουφιστεί το πρόβλημα, να κλαδεύονται οι νεραντζιές στο εσωτερικό τους.
Μας εξηγεί ότι «πρόκειται για έντομο το οποίο τρέφεται με τους χυμούς των εσπεριδοειδών και κατά τη διάρκεια της διατροφής του αφενός απομυζά τον φυτικό χυμό, δηλαδή αδυνατίζει το δέντρο, αφετέρου παράγει μελιτώματα. Δηλαδή βγάζει μια γλυκιά ουσία η οποία παραμένει πάνω στα φύλλα, πέφτει στους καρπούς και πάνω σ’ αυτήν τη γλυκιά ουσία βρίσκουν υπόστρωμα και αναπτύσσονται κάποιοι μαύροι μύκητες, οι λεγόμενοι μύκητες της καπνιάς. Αυτοί αδυνατίζουν περαιτέρω το δέντρο, καθώς μειώνουν τη φωτοσυνθετική ικανότητά του», υποστηρίζει. Αυτά τα μελιτώματα, όπως αναφέρει, «προσελκύουν μυρμήγκια, τα οποία δρουν ως προστάτες αυτού του εντόμου, το προστατεύουν δηλαδή από διάφορους φυσικούς του εχθρούς, τις πασχαλίτσες και διάφορα αρπακτικά έντομα. Με τον τρόπο αυτό έρχεται το δέντρο και μαυρίζει και δημιουργείται αυτό το πολύ μεγάλο πρόβλημα».
Ο δρ Τσαγκαράκης υποστηρίζει ότι η επέλαση του εντόμου «δεν αποτελεί έλλειψη φροντίδας των δέντρων. Είναι θέμα εισβολής ενός καινούργιου εχθρού σε ένα οικοσύστημα στο οποίο δεν υπάρχουν ακόμη οι φυσικοί του εχθροί. Άρα αυτό το έντομο βρήκε πεδίο, εξαπλώθηκε και τώρα αυτό που περιμένουμε και μπορεί να γίνει είναι να δράσουν κάποιοι φυσικοί εχθροί, για να προσπαθήσουν σιγά σιγά να το ελέγξουν», λέει.
Μας εξηγεί ότι «στο αστικό περιβάλλον οι ψεκασμοί είναι απαγορευτικοί. Σε γεωργικές περιοχές υπάρχουν κάποια εντομοκτόνα με τα οποία γίνεται ψεκασμός, προκειμένου να θανατωθεί το συγκεκριμένο έντομο». Υποστηρίζει ότι μέχρι να δράσει ο φυσικός εχθρός του εντόμου «θα βοηθούσε πολύ από την πλευρά του δήμου, για να ανακουφιστεί το πρόβλημα, να κλαδεύονται οι νεραντζιές στο εσωτερικό τους. Να γίνεται αραίωση του φυλλώματος, γιατί η ηλιακή έκθεση και ο καλός αερισμός μειώνει τις βέλτιστες θέσεις στις οποίες έρχεται αυτό το έντομο και εξαπλώνεται», προσθέτει.
Οι σφήκες από την Ιαπωνία και το Βιετνάμ
Με την ανεύρεση των φυσικών εχθρών του εντόμου που προσβάλλει τις νεραντζιές, για τους οποίους μας μιλάει ο επ. καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, ασχολείται το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο.
Ο δρ Παναγιώτης Μυλωνάς, γεωπόνος-εντομολόγος, γενικός διευθυντής του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, μας εξηγεί ότι «από το 2022 έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα βιολογικής καταπολέμησης του συγκεκριμένου αλευρώδους, με την εισαγωγή και την εξαπόλυση παρασιτοειδών εντόμων τα οποία φέραμε από το Βιετνάμ και την Ιαπωνία. Στην ουσία, αυτά που εισαγάγαμε από τις δύο χώρες είναι το ίδιο είδος. Απλώς φέραμε δύο διαφορετικούς πληθυσμούς για να έχουμε μεγαλύτερη γενετική ποικιλομορφία του πληθυσμού τον οποίο εξαπολύσαμε στη φύση, ούτως ώστε αυτός ο πληθυσμός να έχει περισσότερες πιθανότητες και δυνατότητες εγκατάστασης και εγκλιματισμού στις συνθήκες της χώρας μας», λέει.
Ο δρ Π. Μυλωνάς μάς εξηγεί ότι το έντομο που προσβάλλει τις νεραντζιές ανήκει στην κατηγορία των εντόμων καραντίνας. Δηλαδή έντομα επιβλαβή για τη γεωργία και τα οικοσυστήματα, για τα οποία η Ε.Ε. προβλέπει και ενεργοποιεί υποχρεωτικά μέτρα ελέγχου και καταπολέμησης: «Αρχικά εμφανίστηκε στην Κέρκυρα. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε και σε περιοχές της Δυτικής Ελλάδας και μετά στην Αθήνα. Προσβάλλει πάρα πολύ μεγάλο αριθμό φυτών, διαφορετικών ειδών, και κυρίως προκαλεί ζημιές στη χώρα μας σε εσπεριδοειδή, όπως είναι και η νεραντζιά στο αστικό περιβάλλον. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η προσβολή που υπάρχει στη Δυτική Ελλάδα, σε περιοχές της Άρτας και του Αγρινίου, σε καλλιέργειες εσπεριδοειδών. Αλλά και εντός των πόλεων και των οικιστικών ιστών, ή και σε μεμονωμένα δέντρα που υπάρχουν σε κάποιον κήπο».
Ο φυσικός εχθρός από την Ιαπωνία και το Βιετνάμ, τα ωφέλιμα έντομα, τα παρασιτοειδή, όπως τα λένε οι επιστήμονες, είναι μικρές σφήκες: «Οι μικρές αυτές σφήκες γεννάνε τα αυγά τους μέσα στο σώμα μιας νύμφης του αλευρώδους. Εκκολάπτεται η προνύμφη από το αυγό της σφήκας και αναπτύσσεται τρεφόμενη πάνω στον ξενιστή που είναι η νύμφη του αλευρώδους. Μ’ αυτόν τον τρόπο θανατώνεται ο πληθυσμός του αλευρώδους και δεν πολλαπλασιάζεται», λέει ο διευθυντής του Μπενάκειου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου.
Οι εξαπολύσεις των ωφέλιμων αυτών εντόμων ξεκίνησαν, όπως μας λέει ο δρ Π. Μυλωνάς, πέρσι την άνοιξη. Στην Αθήνα έγιναν εξαπολύσεις στον Εθνικό Κήπο και στον δήμο της Νέας Φιλαδέλφειας: «Τα πρώτα αποτελέσματα, και βάσει των δειγματοληψιών που κάναμε, δείχνουν ότι έχουμε εγκατάσταση του ωφελίμου. Αυτό είναι το πρώτο βήμα στη μέθοδο της βιολογικής καταπολέμησης και αποτελεί και το καίριο σημείο. Από εκεί και πέρα, παρακολουθούμε την εξέλιξη αυτής της εγκατάστασης. Μετά θα υπάρξει και φυσική διασπορά των ωφέλιμων εντόμων και θα μετακινηθούν και σε άλλες περιοχές», λέει.
Η βιολογική καταπολέμηση
Ο δρ Δημήτριος Παπαχρήστου, ερευνητής Εντομολογίας στην Επιστημονική Διεύθυνση Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, μας εξηγεί ότι «η διαδικασία της εξαπόλυσης έχει να κάνει με τις αρχές της κλασικής βιολογικής καταπολέμησης. Φέρνω δηλαδή ένα έντομο από την περιοχή που κατάγεται το επιβλαβές, το εγκαθιστώ στην περιοχή και σιγά σιγά φτιάχνει πληθυσμούς από μόνο του, ικανούς να περιορίσουν το φυτοφάγο, και έρχεται μία ισορροπία. Δηλαδή, δεν κάνουμε συνέχεια μαζικές εξαπολύσεις ώστε να το περιορίζουμε», λέει.
Αναφέρει ακόμη ότι ο φυσικός εχθρός του επιβλαβούς εντόμου που ήρθε από την Ιαπωνία και το Βιετνάμ «εισήχθη με ειδικές άδειες σε συνθήκες καραντίνας», ενώ «είχε αξιολογηθεί για δυσμενείς επιπτώσεις που μπορεί να έχει στο περιβάλλον ή και σε άλλα ωφέλιμα έντομα. Εφόσον περάσει όλα αυτά τα τεστ αξιολόγησης, μετά αναπαράγεται στο εργαστήριο με κάποιους αρχικούς πληθυσμούς και γίνεται η εξαπόλυσή του», λέει.
Το ερώτημα είναι αν τελικά θα σωθούν οι νεραντζιές. Τα πρώτα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, λένε οι επιστήμονες. «Αλλά χρειάζεται χρόνος και υπομονή». Σύμφωνα με τον επ. καθηγητή Αν. Τσαγκαράκη, στο παρελθόν, το 1992, είχε καταπολεμηθεί με επιτυχία ένας άλλος αλευρώδης που είχε εισβάλλει από την Ισπανία: «Αυτός ο εχθρός τότε είχε αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, πάλι με την εισαγωγή κάποιου παρασιτοειδούς, κάποιου ωφέλιμου εντόμου. Το ενήλικο αυτού του ωφέλιμου εντόμου, ένα μικρό σφηκάκι μήκους περίπου ενός χιλιοστού, γεννούσε μέσα στο σώμα του αλευρώδους. Επομένως η προνύμφη του μεγάλωνε μέσα στον αλευρώδη, τον θανάτωνε. Με τον τρόπο αυτό, σε ένα βάθος χρόνου δύο με πέντε ετών, αυτός ο εχθρός αντιμετωπίστηκε πλήρως».
Με λίγα λόγια, χρειάζεται υπομονή και χρόνος για να υπάρξουν αποτελέσματα.
