Το αστικό πράσινο στην Αθήνα δεν βρίσκεται στα καλύτερά του. Σε πολλούς δρόμους του κέντρου υπάρχουν άρρωστα δέντρα. Τα δέντρα αυτά είναι συριακοί ιβίσκοι (Hibiscus syriacus) που κανονικά θα έπρεπε να ομορφαίνουν την πόλη με τα πολύχρωμα άνθη τους.
Όμως οι ιβίσκοι που έχουν φυτευτεί στους δρόμους της Αθήνας αργοπεθαίνουν. Κάποια από αυτά τα δέντρα έχουν ξεραθεί τελείως και κάποια άλλα παρουσιάζουν μια απογοητευτική εικόνα παρακμής. Εμφανώς άρρωστα, με ατροφικά φύλλα και κλαδιά ασπρισμένα από μια λευκή μάζα σαν βαμβάκι, στέκουν σε πολλούς δρόμους του κέντρου, αφημένα σ' αυτή την κατάσταση παρακμής εδώ και πολλούς μήνες.
Οι πρώτες εικόνες των άρρωστων δέντρων
Το περασμένο διάστημα, αναγνώστες της LiFO μας έστειλαν τις πρώτες φωτογραφίες των άρρωστων δέντρων. Οι φωτογραφίες αυτές μας γέμισαν στενοχώρια και απορία για τα δέντρα που περιβάλλονται από αυτό το άσπρο κολλώδες υλικό και μας παρακίνησαν να μάθουμε γιατί αυτά τα τόσο όμορφα καλλωπιστικά φυτά αφανίζονται και τι πρέπει να γίνει για να διασωθούν.
Είναι η πρώτη του καταγραφή στην Αθήνα και μπορεί να προσβάλει και άλλα είδη φυτών, όπως για παράδειγμα τα εσπεριδοειδή. Είναι από τα είδη εντόμων τα οποία υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορούν να αναπτύξουν πολύ υψηλούς πληθυσμούς και ειδικά τους ιβίσκους μπορούν να τους ξεράνουν.
Απευθυνθήκαμε στη Νικολέτα Γ. Σουλιώτη, δασοπόνο MSc, ειδική επιστήμονα στο εργαστήριο Δασικής Παθολογίας του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων. Πρόκειται για έναν κρατικό φορέα, που υπάγεται στον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «Δήμητρα». Η Ν. Σουλιώτη ασχολείται εντατικά εδώ και χρόνια με τη μελέτη του μύκητα που αφανίζει τα πλατάνια στην Ελλάδα και θεωρήσαμε ότι ήταν μια καλή αρχή για να πιάσουμε το νήμα και να λύσουμε το μυστήριο των άρρωστων δέντρων.
Η Ν. Σουλιώτη έκανε αρχικά μια πρώτη εκτίμηση για την ασθένεια που έχει προσβάλει τα συγκεκριμένα δέντρα της πόλης, τα οποία βρίσκονται κυρίως στις περιοχές Κολωνάκι και Παγκράτι. Αφού μας είπε ότι «τα δέντρα αυτά είναι συριακοί ιβίσκοι», μας εξήγησε ότι το πρώτο συμπέρασμα που μπορεί να βγάλει είναι ότι «οι συριακοί ιβίσκοι έχουν προσβληθεί από κάποιο έντομο, το οποίο απομυζά το φυτό, προκαλώντας την εικόνα που βλέπουμε και που μπορεί να οδηγήσει μέχρι την τελική ξήρανσή τους».
Η ανάλυση των δειγμάτων από το Μπενάκειο: Γιατί πεθαίνουν οι ιβίσκοι
Επειδή όμως οι επιστήμονες δεν αρκούνται μόνο σε εκτιμήσεις, προθυμοποιήθηκε να στείλει για ανάλυση στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο ένα δείγμα που συνέλεξε η ίδια από έναν άρρωστο ιβίσκο, ζητώντας από έναν εξειδικευμένο εντομολόγο του ινστιτούτου να προχωρήσει στην ταυτοποίηση του εντόμου.
Η ίδια, μάλιστα, βρήκε πολύ ενδιαφέρον «το έναυσμα που ξεκίνησε αυτή την έρευνα για την ασθένεια των ιβίσκων της Αθήνας». Είναι πολύ θετικό, όπως μας είπε, «η παρατήρηση των πολιτών να γίνεται η αφετηρία για την αντιμετώπιση και τη διαχείριση αυτών των οργανισμών». Το δείγμα στάλθηκε από τη Ν. Σουλιώτη και η ανάλυση για την ταυτοποίηση του εντόμου έγινε από τον δρ. Δημήτριο Παπαχρήστου, ερευνητή Εντομολογίας στην Επιστημονική Διεύθυνση Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας του ινστιτούτου.
Ο δρ. Δ. Παπαχρήστου μας είπε ότι «πρόκειται για ένα κοκκοειδές που ονομάζεται Maconellicoccus hirsutus και μπορεί να ξεράνει αυτό το είδος φυτού». Επειδή από την πρώτη του κιόλας φράση μάς δημιουργούνται απορίες, τον ρωτάμε καταρχάς τι είναι αυτό το κοκκοειδές: «Είναι μία ομάδα εντόμων, πρόκειται για ένα ημίπτερο, το οποίο ακριβέστερα ονομάζεται ψευδόκοκκος», λέει.
Ο ερευνητής υποστηρίζει ότι «είναι η πρώτη του καταγραφή στην Αθήνα και μπορεί να προσβάλει και άλλα είδη φυτών, όπως για παράδειγμα τα εσπεριδοειδή. Είναι από τα είδη εντόμων τα οποία υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις μπορούν να αναπτύξουν πολύ υψηλούς πληθυσμούς και ειδικά τους ιβίσκους μπορούν να τους ξεράνουν. Ίδια περιστατικά έχουν καταγραφεί επίσης στα Χανιά αλλά και στη Ρόδο».
Αυτό το έντομο, όπως διευκρινίζει, «δεν πετάει, προφανώς μπορεί να μεταφερθεί σε κάποιες αποστάσεις με τον αέρα, αλλά ο κύριος τρόπος που μπορεί να μεταφερθεί από περιοχή σε περιοχή είναι μέσω των φυτών. Προφανώς δηλαδή έφτασε στην Αθήνα μέσω κάποιων φυτών που ήρθαν στην πόλη. Είναι ένα έντομο που υπάρχει σε άλλες χώρες, αλλά στην Ελλάδα και την Ευρώπη είναι σχετικά καινούργιο. Έχει μεγάλη διασπορά στην Ασία, την Αφρική, την Αμερική και την Αυστραλία».
Η μαύρη πασχαλίτσα που θα σώσει τους ιβίσκους
Πώς μπορούν όμως να διασωθούν τα δέντρα της πόλης από την επέλαση αυτού του εντόμου που τα απομυζά; Ο δρ. Δ. Παπαχρήστος λέει ότι αφενός, επειδή είναι καινούργιο έντομο για την Ελλάδα, δεν υπάρχουν εγκεκριμένα εντομοκτόνα και αφετέρου απαγορεύεται ο ψεκασμός με χημικά εντομοκτόνα εντός του αστικού ιστού. Υποστηρίζει, ωστόσο, ότι υπάρχει λύση, η οποία εφαρμόστηκε με επιτυχία στη Ρόδο: «Στη Ρόδο χρησιμοποίησαν ένα αρπακτικό έντομο, το Nephus includes. Έκαναν εξαπόλυση αυτού του ωφέλιμου εντόμου, το οποίο είναι στην ουσία μια μικρή πασχαλίτσα. Μια μικρή μαύρη πασχαλίτσα, που τρέφεται με κοκκοειδή. Θεωρώ, λοιπόν, ότι το αρπακτικό είναι η λύση που πρέπει να ακολουθηθεί για να περιοριστεί αυτό το πρόβλημα. Γιατί από τις φωτογραφίες που είδα το πρόβλημα είναι πολύ έντονο και έχουν ξεραθεί αρκετά δεντράκια, αλλά ακόμη δεν έχει επεκταθεί σε όλη την πόλη».
Τι έγινε στη Ρόδο, τι συμβαίνει στην Αθήνα
Πράγματι, η Ρόδος αντιμετώπισε αυτό το πρόβλημα το 2017. Οι ιβίσκοι είναι το χαρακτηριστικό φυτό του νησιού και υπήρξε κινητοποίηση για να διασωθούν. Στο ενημερωτικό σημείωμα του Σπυρίδωνα Γεραβέλη, που είναι επικεφαλής του τμήματος Μελετών, Σχεδιασμού και Συντήρησης Πρασίνου, αναφέρεται ότι ο δήμος απευθύνθηκε σε εξειδικευμένους εντομολόγους του Μπενακείου για την ταυτοποίηση του εντόμου, ζητώντας παράλληλα οδηγίες για τη βιολογική καταπολέμησή του. Η πιο πρόσφατη εξαπόλυση αρπακτικών εντόμων στο αστικό πράσινο της Ρόδου έγινε τον περασμένο Ιούλιο.
Τι γίνεται όμως στην Αθήνα; Και τι κάνει ο δήμος για να διασώσει τα δέντρα που προσβάλλονται εδώ και μήνες το ένα μετά το άλλο; Μόλις χθες ξεκίνησαν οι αυτοψίες, όπως μάθαμε, στο πρώτο δημοτικό διαμέρισμα, ενώ ακόμη από τη Διεύθυνση Πρασίνου δεν έχουν εντοπίσει γιατί γίνεται η ζημιά στα δέντρα.
Ο Δημήτριος Τσαγκαρόπουλος, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Πρασίνου και Αστικής Πανίδας του δήμου Αθηναίων, ανέφερε στη LiFO: «Γνωρίζουμε το ζήτημα, το παρακολουθούμε και θα ψάξουμε να δούμε από τι προέρχεται. Πέρα από το πρόβλημα της λειψυδρίας και της ανομβρίας, το οποίο έχει δημιουργήσει υποβάθμιση όλων των δέντρων, υπάρχουν και δευτερογενείς προσβολές, όπως αυτή, την οποία την παρακολουθούμε και θα δούμε τι δράση θα κάνουμε, καθώς, όπως είναι γνωστό, δεν μπορεί να γίνει επέμβαση, ψεκασμός δηλαδή, στον αστικό χώρο».
Αναφέραμε στον Δ. Τσαγκαρόπουλο την ταυτοποίηση που έγινε από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και τη λύση που προτείνει με την εξαπόλυση των αρπακτικών εντόμων: «Αυτές τις ημέρες διερευνούμε ποιο είναι το πρόβλημα, και θα αποφασίσουμε αν θα κάνουμε κάποια επέμβαση με κάποιο βιολογικό σκεύασμα, για το οποίο να υπάρχει άδεια επέμβασης στον αστικό χώρο. Από εκεί και πέρα, όσον αφορά τα ωφέλιμα αρπακτικά έντομα, γι' αυτά πρέπει να συνεννοηθούμε με το Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, από το οποίο συνήθως εξαπολύονται τα ωφέλιμα, όπως είχε γίνει παλαιότερα με τις νεραντζιές, στις οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, ξαναπαρουσιάστηκε πάλι σε κάποια μικρή έκταση».
Ο ίδιος υποστηρίζει ότι η βασική πηγή των προβλημάτων που έχουν ανακύψει, τόσο για τις νεραντζιές όσο και για τους ιβίσκους, όπου το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο, είναι «η κλιματική κρίση και η παρατεταμένη ανομβρία, η οποία δημιουργεί αυτό το πρόβλημα των δευτερογενών προσβολών. Δεν παίρνουν δηλαδή την απαραίτητη υγρασία, υποβαθμίζονται και γι' αυτόν τον λόγο υπάρχει αυτή η κατάσταση».
Το πρόβλημα με τους προσβεβλημένους ιβίσκους πρόκειται να αντιμετωπιστεί με καθυστέρηση, από ό,τι φαίνεται, από τον δήμο Αθηναίων.
