Στον βιομηχανικό χώρο που στέγαζε το εργοστάσιο ούζου Sans Rival, ο οποίος βρίσκεται στα Καμίνια, σε ένα θραύσμα της βιομηχανικής ιστορίας της Ελλάδας, με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του και τα σημάδια της προηγούμενης ταυτότητάς του να είναι εμφανή στον χώρο, η έκθεση «Ιανός», σε επιμέλεια Σταματίας Δημητρακοπούλου, συνενώνει το έργο των Ραλλούς Μάνου, Sagg Napoli, Ναυσικάς Πάστρα, Γρηγόρη Σεμιτέκολο και Mungo Thomson, δημιουργώντας ένα πλέγμα αναφορών διαφορετικών περιόδων από το 1960 έως σήμερα. Το εργοστάσιο, που ονομάζεται «Kαμίνος 44» και επαναχρησιμοποιήθηκε από τη Molonglo με σκοπό́ να στεγάσει διαφορετικές μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας και παραγωγής, φιλοξενεί αυτή την έκθεση από τις 10 Ιουνίου έως τις 10 Ιουλίου 2025.
Τα έργα της έκθεσης αποκαλύπτουν την οριακή κατάσταση κατά την οποία, με τις λέξεις του Mircea Eliade, ο άνθρωπος ανακαλύπτει συνειδητοποιώντας τη θέση του στο σύμπαν. Οι εικόνες τους εκφράζουν τη διέξοδο από τον κόσμο του νοήματος. Ως δέσμες από πολλαπλές σημασίες, ενεργοποιούν, μιμούνται και επαναλαμβάνουν ατέρμονα αρχέτυπα. Μέσα από το συμβολικό εκφράζουν το υπερβατικό, μέσα από το πρόσωπο προσεγγίζουν το ιερό και μέσα από την ιστορική πραγματικότητα ανοίγονται στον συνεπτυγμένο χρόνο.
Το Ελληνικό Χορόδραμα αποτέλεσε μία από τις πρώτες εκφάνσεις της πνευματικής και καλλιτεχνικής αναγέννησης των δεκαετιών του 1950 και του 1960. Συγκεντρώνοντας κορυφαίους καλλιτέχνες από διαφορετικούς τομείς, χορογράφους, μουσικούς, σκηνογράφους και εικαστικούς, η Ραλλού Μάνου θεμελίωσε ένα δυναμικό κέντρο δημιουργικότητας και συνεργασίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι η έκθεση φέρει ως τίτλο το όνομα του Ιανού, της ρωμαϊκής θεότητας της μετάβασης, του χρόνου και των ορίων, ο οποίος απεικονίζεται με δύο πρόσωπα που κοιτάζουν ταυτόχρονα προς το παρελθόν και προς το μέλλον. Το όνομά του προέρχεται από την ετρουσκική λέξη «janua», δηλαδή «θύρα», και συνδέεται με κάθε είσοδο, έξοδο, αρχή και μετάβαση. Συμβολίζει τη ροή του χρόνου και τη δυαδικότητα της ύπαρξης, αναδεικνύοντας τους μεταιχμιακούς χώρους όπου λαμβάνει χώρα η μεταμόρφωση.
«Στην έκθεση, η οριακή κατάσταση εκλαμβάνεται ως σύγχρονη συνθήκη. Μέσα από διαδικασίες που ταυτόχρονα μας διαμορφώνουν και μας υπερβαίνουν, εκδηλώνεται σε συνάρτηση με τον Άλλο, το βάθος, το κέντρο και τον χρόνο. Από την πράξη στην επανάληψη, το αυθύπαρκτο συνδιαλέγεται με το παραγόμενο, δημιουργώντας ανοίγματα που προσφέρουν πρόσβαση στην ουσιώδη πραγματικότητα» λέει η Σταματία Δημητρακοπούλου. «Τα έργα τα ενώνει η ιδέα του Ιανού, το βιωμένο παρελθόν, το αβέβαιο μέλλον και ένα παρόν μετέωρο. Όλο αυτό ως σύγχρονη συνθήκη ενώνει αυτούς τους καλλιτέχνες∙ τους ενώνει η οριακή κατάσταση του ανθρώπου σήμερα. Η επιμέλεια βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό σε παράδοξα ή μη αναμενόμενα ταιριάσματα της τέχνης και έτσι δημιουργούνται και οι αφηγήσεις και οι ιστορίες και τα νοήματα. Αυτά έχει ένας επιμελητής στα χέρια του για να αναδείξει ή να καταδείξει ιστορίες. Οπότε, σε αυτή την έκθεση, αυτό συμβαίνει: για να δεις το μέλλον χρειάζεσαι το παρελθόν. Ο Σεμιτέκολο, η Πάστρα, η Ραλλού Μάνου έχουν στιγματίσει το ελληνικό αφήγημα γύρω από τη σύγχρονη τέχνη και για μένα είναι πολύ σημαντικό για να κινηθούμε προς τα εμπρός να έχουμε ισχυρά θεμέλια, γνωρίζοντας ότι υπήρχαν αυτοί οι καλλιτέχνες και τι έχουν κάνει. Και έτσι ερχόμαστε μέχρι το σήμερα, στους σύγχρονους καλλιτέχνες που δεν προσδιορίζονται από μια ιδιότητα. Προκύπτει από αυτή την έκθεση ότι και οι πέντε αυτές προσωπικότητες έχουν πειραματιστεί με πολλά μέσα, αυτό είναι, πιστεύω, το εξαιρετικά ενδιαφέρον σε αυτόν τον διάλογο».
Από τον ρυθμό της Ραλλούς Μάνου στις αναζητήσεις του Mungo Thomson
Στην έκθεση οι φωτογραφίες των χορογραφιών της Ραλλούς Μάνου συνυπάρχουν με τα ζωγραφικά έργα του Γρηγόρη Σεμιτέκολο και τα γλυπτά της Ναυσικάς Πάστρα, φέρνοντας στο προσκήνιο τις καλλιτεχνικές πρακτικές τριών προσωπικοτήτων που καθόρισαν τη σύγχρονη δημιουργία στην Ελλάδα. Με τη σειρά τους δημιουργούν έναν αναπάντεχο διάλογο με τα έργα της 34χρονης Sagg Napoli, που συμπεριλήφθηκε από το «CURA Magazine» στους πιο επιδραστικούς ανθρώπους της γενιάς της, και του Αμερικανού Mungo Thomson που έχει συμμετάσχει στις σημαντικότερες μπιενάλε.
Συναντάμε ένα κομμάτι του αρχείου της Ραλλούς Μάνου και του Ελληνικού Χοροδράματος, με το εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό που παρατίθεται να συνοδεύεται από τα σχέδια του Γιάννη Μόραλη για τη χορογραφία της Μάνου «Έξι λαϊκές ζωγραφιές», μια άρπα-μουσικό όργανο-χελώνα φιλοτεχνημένη από τον Γιάννη Τσαρούχη για τη δημιουργία της Μάνου «Μαρσύας», τετράδια καλλιγραφίας με σημειώσεις και ένα τετράδιο ανατομίας του ανθρώπινου σώματος.
«Η Ραλλού Μάνου, μέσω του χορού της, ξαναγεννά, καθιερώνει, θα μπορούσαμε να πούμε “καθαγιάζει” το σώμα ως υπέρβαση από τις απλές ζωτικές του λειτουργίες σε εκφραστικό, οργανωμένο και αρμονικό σύνολο μέσα στον χώρο. Ο χορευτής βρίσκεται πάντα στο μέσον, στο κέντρο, απεικονίζοντας με την κίνησή του τον κόσμο του, στον οποίο προσκαλεί και άλλους να μετέχουν. Έτσι δημιουργείται μια συμμετοχή που μπορεί να εξελιχθεί σε ιερή», λέει η Σοφία Μυλωνά, ιδρυτικό μέλος της ΑΜΚΕ Ραλλού Μάνου - Δράσεις Χορού. Η χορεύτρια, χορογράφος και δασκάλα χορού, που θεωρείται σήμερα εθνικός θησαυρός, διαμόρφωσε ένα σύστημα κίνησης που χαρακτηρίζεται από εσωτερικότητα, πειθαρχημένη ελευθερία και έντονη εκφραστική δύναμη. Η θεωρία της βασίζεται σε έναν συνεχή ρυθμό, που δρα σε ψυχολογικό, σωματικό και κοινωνικό επίπεδο και εκφράζεται μέσα από τις αρχές της πτώσης και της επαναφοράς. Μέσα στο αβέβαιο τοπίο της δεκαετίας του 1950, η Ραλλού Μάνου ίδρυσε το Ελληνικό Χορόδραμα, την πρώτη ανεξάρτητη επαγγελματική ομάδα χορού στην Ελλάδα. Το Χορόδραμα αποτέλεσε μία από τις πρώτες εκφάνσεις της πνευματικής και καλλιτεχνικής αναγέννησης των δεκαετιών του 1950 και του 1960. Συγκεντρώνοντας κορυφαίους καλλιτέχνες από διαφορετικούς τομείς, χορογράφους, μουσικούς, σκηνογράφους και εικαστικούς, η Ραλλού Μάνου θεμελίωσε ένα δυναμικό κέντρο δημιουργικότητας και συνεργασίας. Μέσα από μια νέα καλλιτεχνική γλώσσα που συνδύαζε τη νεωτερικότητα με την παράδοση, το έργο της διαμόρφωσε καθοριστικά την ταυτότητα του σύγχρονου ελληνικού χορού.
Αν θέλει κάποιος να μιλήσει σήμερα για τον Γρηγόρη Σεμιτέκολο, δεν μπορεί παρά να χρησιμοποιήσει τη λέξη πρωτοπορία. Γεννημένος το 1935, μαθητής του Μόραλη, δημιούργησε ένα καλλιτεχνικό σύμπαν στο οποίο κυριαρχούν η ζωγραφική και η performance, μέσα στo οποίο ο ίδιος διερευνά το ψυχολογικό βάθος και την έκφρασή του σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Οι δράσεις του Γρηγόρη Σεμιτέκολο έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα, την Ευρώπη και την Αμερική. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η συνεργασία του με τον συνθέτη Γιάννη Χρήστου, με κορυφαίες στιγμές τα «Επίκυκλος» (1968), «Αναπαράσταση ΙΙΙ (Ο Πιανίστας)» (1969), καθώς και το «Κοσμικό Ανατομείο» (1985), ένα από τα σημαντικότερα συμμετοχικά και κοινωνικά δρώμενα που έχουν παρουσιαστεί στην Ελλάδα. Στα ζωγραφικά έργα του Γρηγόρη Σεμιτέκολο στην έκθεση απεικονίζονται αντικείμενα-σύμβολα, κτίρια, πόλεις, ορίζοντες από αρχιτεκτονικές δομές. Τα ρεαλιστικά και φουτουριστικά τοπία του μοιάζουν με τον ορίζοντα που αντικρίζει κάποιος όταν φτάσει στην κορυφή ενός απόκοσμου συναισθήματος, αντιμέτωπος με την ίδια την ύπαρξη. Εκεί, το αντικείμενο και η κατασκευή του γίνονται αφηγητές μιας σιωπηλής ανθρώπινης κατάστασης.
Η γλυπτική της, γεννημένης το 1921, Ναυσικάς Πάστρα χαρακτηρίζεται από διερεύνηση της ισορροπίας, των χωρικών σχέσεων και των εσωτερικών δομών που καθορίζουν την κίνηση. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της στη Βιέννη, ανέπτυξε μια προσέγγιση που συνδυάζει τη μαθηματική ακρίβεια με την οργανική κατανόηση της μορφής. Στο έργο της, η ανθρώπινη φιγούρα εκλαμβάνεται σαν ένα σύστημα διασταυρούμενων δυνάμεων και αξόνων ισορροπίας. Σμιλεύοντας τη μάζα χαράσσει την ίδια την κίνηση, αποκαλύπτοντας τις υποκείμενες εντάσεις που ορίζουν την ύπαρξη της ύλης στον χώρο. Στην έκθεση συναντάμε εκτός από γλυπτά της και σχέδια με μελάνι σε χαρτί.
Η Ναυσικά Πάστρα διερευνά τη διαρκή μεταβλητότητα των χωρικών σχέσεων, όπου τα γλυπτικά στοιχεία δεν είναι στατικά, αλλά βρίσκονται σε συνεχή κατάσταση μεταμόρφωσης. Τα έργα της αρθρώνουν έναν μεταιχμιακό χώρο, όπου η σταθερότητα είναι στιγμιαία και η μορφή αποτελεί διαδικασία εν εξελίξει. Όπως ο Ιανός συμβολίζει το όριο μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, έτσι και τα γλυπτά της διερευνούν τις τομές μεταξύ παρουσίας και απουσίας, υλικότητας και κενού, ακινησίας και κίνησης.
Η αθλήτρια ολυμπιακής τοξοβολίας Sagg Napoli, μια καλλιτέχνιδα με πολυδιάστατη πρακτική, στην οποία το ανθρώπινο σώμα λειτουργεί ως εργαλείο εσωτερικής εστίασης και διάρρηξης των ορίων, στην έκθεση «Ιανός» παρουσιάζει μια νέα εγκατάσταση βασισμένη στους στόχους της αγωνιστικής της περιόδου, προσκαλώντας τον θεατή σε έναν διάλογο με τις πρακτικές και τα σύμβολα του αθλήματος. Οι στόχοι εκτίθενται στον τοίχο σε διαφορετικά ύψη, αντανακλώντας τα επίπεδα σκορ. Για την έκθεση δημιούργησε μια εγκατάσταση με σημειώσεις στην επιφάνεια των στόχων, την οποία δούλεψε κατά την παραμονή της στην Αθήνα, καθώς και μεταλλικές φράσεις, που λειτουργούν ως αποσπάσματα ενός προσωπικού ημερολογίου: καταγράφουν όχι μόνο την απαιτούμενη πειθαρχία της διαδικασίας, αλλά και το φάσμα των ψυχικών και σωματικών διακυμάνσεων, της έντασης και την εύθραυστη ισορροπία που τη συνοδεύει. Η Sagg Napoli μεταμορφώνει τον στόχο της τοξοβολίας σε σύγχρονο μάνταλα. Όπως το αρχαίο σύμβολο με τους ομόκεντρους κύκλους λειτουργεί ως εργαλείο πνευματικής συγκέντρωσης και προστασίας, έτσι και ο στόχος αποκτά μια διττή λειτουργία: γίνεται ταυτόχρονα μέσο εστίασης και χώρος που περιχαρακώνει την ίδια την πράξη της στόχευσης. Η καλλιτέχνις δεν διαλογίζεται μπροστά στον στόχο, τον σημαδεύει. Με μια κίνηση που συμπυκνώνει τη συγκέντρωση και την υπέρβαση, το βέλος της διαπερνά το κέντρο του νοήματος.
Το έργο του Mungo Thomson εξετάζει την αλληλεπίδραση μεταξύ χρόνου, μνήμης και μαζικής κουλτούρας. Η σειρά βίντεο «Time Life», η οποία χωρίζεται σε κεφάλαια (volumes), διερευνά τις συνδέσεις ανάμεσα σε πολιτισμικά αρχεία, ανθρώπινη αντίληψη και τεχνολογικές διαδικασίες. Στην έκθεση προβάλλονται επτά stop-motion βίντεο υψηλής ανάλυσης, με ρυθμό οκτώ καρέ ανά δευτερόλεπτο. Το «Time Life» είναι αποτέλεσμα δεκαετούς σχολαστικής διαδικασίας, κατά την οποία φωτογραφήθηκαν χιλιάδες εικόνες από βιβλία, καταλόγους και εγχειρίδια, οι οποίες στη συνέχεια συγχρονίστηκαν με ειδικά διαμορφωμένες και πρωτότυπα συντεθειμένες μουσικές επενδύσεις. Η εμπειρία της θέασης του «Time Life» χαρακτηρίζεται από ένταση. Το έργο τοποθετεί τον θεατή στο επίκεντρο του χιασμού ανάμεσα στο υλικό και το άυλο, το αναλογικό και το στιγμιαίο, το ψηφιακό και το αιώνιο. Μέσα από τη διαδικασία της ψηφιοποίησης και της αρχειοθέτησης αποτυπώνεται μια χρονική αναδίπλωση, στην οποία πολλαπλά επίπεδα δημιουργούν ένα συμπυκνωμένο αρχείο βιωμένων εμπειριών, προβαλλόμενο στον δυναμικό χώρο του παρόντος.
Η έκθεση «Ιανός» με έργα των Ραλλούς Μάνου, Sagg Napoli, Ναυσικάς Πάστρα, Γρηγόρη Σεμιτέκολο, Mungo Thomson, σε επιμέλεια Σταματίας Δημητρακοπούλου στον χώρο «Καμίνoς 44», (Χρυσοστόμου Σμύρνης 44 στον Πειραιά) θα διαρκέσει από τις 10 Ιουνίου έως τις 10 Ιουλίου 2025, 5-9 μ.μ. ή κατόπιν ραντεβού.
