Η κυβέρνηση της Τουρκίας, η οποία ανακήρυξε το 2025 ως «Έτος της Οικογένειας», απαγορεύει τη χρήση των εννοιών «κοινωνικό φύλο», «σεξουαλικός προσανατολισμός» και LGBT.
Στις 2 Μαΐου, το Υπουργείο Οικογένειας και Κοινωνικών Υπηρεσιών απέστειλε εγκύκλιο στις διευθύνσεις και τα τμήματα που υπάγονται σε αυτό, ζητώντας να αποφεύγεται η χρήση εννοιών όπως το «κοινωνικό φύλο».
Το υπουργείο χαρακτήρισε τις έννοιες «κοινωνικό φύλο», «σεξουαλικός προσανατολισμός» και «LGBT» ως επιβλαβείς για τον θεσμό της οικογένειας και τις μελλοντικές γενιές.
Τουρκία: Τι αναφέρει η εγκύκλιος κατά των ΛΟΑΤΚΙ όρων
Στην εγκύκλιο αναφέρεται ότι αυτές οι έννοιες δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ούτε σε εθνικές και διεθνείς συναντήσεις, ούτε σε επιμορφώσεις, ούτε σε δράσεις ενημέρωσης προς το κοινό. Αναφέρεται επίσης ότι τα βασικά πολιτικά έγγραφα που συντάσσονται από διεθνείς οργανισμούς με πολυμερή συμμετοχή αξιολογούνται ως προς την «ευθυγράμμισή τους με τις πολιτικές προτεραιότητες της χώρας μας». Η Τουρκία παραμένει συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Διάκρισης κατά των Γυναικών (CEDAW), η οποία ορίζει την ισότητα των φύλων ως βασική υποχρέωση τόσο σε συνταγματικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Στην εγκύκλιο του υπουργείου αναφέρεται ότι «ορισμένες έννοιες και πολιτικές που περιλαμβάνονται σε διεθνείς συναντήσεις και έγγραφα έχουν χαρακτηριστικά που βλάπτουν τους θεσμούς του γάμου και της οικογένειας, καθώς και τις γυναίκες, τα παιδιά και τη δομή της κοινωνίας».
Το έγγραφο απεστάλη σε 81 επαρχιακές διευθύνσεις του Υπουργείου, στη Γενική Διεύθυνση για την Κατάσταση της Γυναίκας, στις Διευθύνσεις Υπηρεσιών για Άτομα με Αναπηρία και Ηλικιωμένους, για Παιδιά, καθώς και στη Διεύθυνση Ευρωπαϊκής Ένωσης και Εξωτερικών Σχέσεων. Σε αυτό, περιλαμβάνονται οι εξής δηλώσεις: «Τα τελευταία χρόνια, η έννοια του κοινωνικού φύλου (gender και gender identity) έχει αρχίσει να αντικαθιστά τον όρο “φύλο” (sex) που αναφέρεται στη γυναίκα και τον άνδρα. Διαπιστώνεται ότι η εν λόγω έννοια χρησιμοποιείται σε διεθνές επίπεδο με τρόπους που ξεπερνούν το βιολογικό φύλο, ενσωματώνοντας θέματα που μπορεί να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην κοινωνική ζωή. Οι έννοιες αυτές χρησιμοποιούνται από φορείς που υποστηρίζουν ότι το φύλο είναι κοινωνική κατασκευή, ότι μπορεί να καθοριστεί με δήλωση του ατόμου και ότι υπάρχουν μεταβλητές ταυτότητες φύλου πέρα από τα δύο φύλα, υποβαθμίζοντας ή αγνοώντας τις βιολογικές διαφορές και ανάγκες των δύο φύλων.» Στην ίδια εγκύκλιο αναφέρεται ότι ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κήρυξε το 2025 ως Έτος της Οικογένειας, και ότι το υπουργείο εργάζεται από κοινού με δημόσιους φορείς, πανεπιστήμια και μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Το έγγραφο συνεχίζει: «Κατά τις εργασίες που θα διεξάγονται από τις υπηρεσίες μας σε συνεργασία με εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς, ΜΚΟ και άλλους εταίρους, είναι αναγκαίο να διαμορφωθεί κοινή στάση απέναντι στις έννοιες και τις πολιτικές όπως: κοινωνικό φύλο, ταυτότητα κοινωνικού φύλου, LGBT, SOGIESC (σεξουαλικός προσανατολισμός, ταυτότητα φύλου, εκφράσεις φύλου και χαρακτηριστικά φύλου), ολιστική σεξουαλική εκπαίδευση. Πρέπει να αποφευχθεί η χρήση αυτών των εννοιών και εφαρμογών, οι οποίες βλάπτουν τον θεσμό της οικογένειας και τις επόμενες γενιές, σε κάθε εκπαιδευτικό πρόγραμμα, στις εκπαιδεύσεις προς τους εκπαιδευτές και στις δράσεις ενημέρωσης του κοινού.»
Στο έγγραφο, το οποίο υπογράφει ο Γενικός Διευθυντής Οικογένειας και Κοινωνικών Υπηρεσιών, Τουντσάι Τσεβχέρογλου, αναφέρεται επίσης: «Ως αποτέλεσμα, λόγω του κινδύνου οι ψυχολογικές αλλαγές που ενδέχεται να προκύψουν από τη χρήση των παραπάνω εννοιών να διαβρώσουν τη δομή της παραδοσιακής οικογένειας, που αποτελεί τον πυρήνα της κοινωνίας μας, να δυσχεράνουν τη μεταβίβαση των αξιών μας στις νέες γενιές, να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στα άτομα –ειδικά σε παιδιά και νέους– και να προκαλέσουν μελλοντικά κοινωνικά προβλήματα που δύσκολα θα αποκατασταθούν, παρακαλούμε να επιδείξετε την απαραίτητη ευαισθησία στο θέμα αυτό».
Τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ στην Τουρκία
Τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Τουρκία παραμένουν περιορισμένα, με την κυβέρνηση να εντείνει τις πολιτικές καταστολής και στιγματισμού. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, δεν παρέχει νομική προστασία κατά των διακρίσεων βάσει σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου και δεν επιτρέπει την αλλαγή φύλου στα επίσημα έγγραφα χωρίς χειρουργική επέμβαση.
Η κατάσταση επιδεινώνεται από τις συνεχείς επιθέσεις εναντίον ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Το 2008, ο Άχμετ Γιλντίζ, 26 ετών, δολοφονήθηκε από τον πατέρα του στην Κωνσταντινούπολη, σε αυτό που θεωρείται το πρώτο γνωστό έγκλημα τιμής κατά γκέι ατόμου στην Τουρκία. Η υπόθεση παραμένει ανεξιχνίαστη, καθώς ο δράστης είναι φυγόδικος.
Το 2015, η κυβέρνηση απαγόρευσε τις παρελάσεις υπερηφάνειας στην Κωνσταντινούπολη, επικαλούμενη λόγους δημόσιας τάξης. Από τότε, οι αρχές έχουν απαγορεύσει ή διαλύσει πολλές ΛΟΑΤΚΙ+ εκδηλώσεις, συχνά με χρήση βίας και συλλήψεις. Για παράδειγμα, το 2022, η αστυνομία συνέλαβε 373 άτομα κατά τη διάρκεια της Κωνσταντινούπολης Pride, μεταξύ των οποίων 34 ανήλικοι, παρά την απουσία προειδοποίησης και την άρνηση παροχής τροφής ή νερού στους συλληφθέντες .
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει χαρακτηρίσει το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα ως μέρος ξένης συνωμοσίας κατά της Τουρκίας, υποστηρίζοντας ότι απειλεί την οικογενειακή δομή και τις παραδοσιακές αξίες. Η κυβέρνηση έχει εντείνει τις αντι-ΛΟΑΤΚΙ+ πολιτικές της, με περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης και ενίσχυση των συντηρητικών ομάδων.
Η κοινωνία των πολιτών στην Τουρκία, παρά τις δυσκολίες, συνεχίζει να αγωνίζεται για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Οργανώσεις όπως η Kaos GL και η SPoD παρέχουν υποστήριξη και προάγουν την ευαισθητοποίηση, ενώ διεθνείς οργανισμοί καταδικάζουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
10 πιο γνωστές επιθέσεις κατά ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Τουρκία
- Δολοφονία Άχμετ Γιλντίζ (2008) – Το πρώτο γνωστό έγκλημα τιμής κατά γκέι ατόμου στην Τουρκία.
- Δολοφονία Ενγκίν Τεμέλ (2008) – Ο 24χρονος γκέι εργαζόμενος δολοφονήθηκε έξω από το σπίτι του στην Κωνσταντινούπολη.
- Δολοφονία Ιρέμ Οκάν (2010) – Η 28χρονη τρανς γυναίκα δολοφονήθηκε από πελάτη στη Μπούρσα.
- Αυτοκτονία Εγιούλ Τσανσίν (2015) – Η 23χρονη τρανς γυναίκα αυτοκτόνησε πέφτοντας από τη Γέφυρα του Βοσπόρου στην Κωνσταντινούπολη.
- Επίθεση με οξύ σε τρανς γυναίκα στην Κωνσταντινούπολη (2021) – 18χρονος επιτέθηκε με οξύ σε τρανς γυναίκα, προκαλώντας σοβαρά εγκαύματα και απώλεια όρασης.
- Επίθεση σε τρανς γυναίκα στο σπίτι της στην Κωνσταντινούπολη (2021) – Άνδρας την ακολούθησε και τη βίασε με την απειλή όπλου, πριν αποφυλακιστεί.
- Διανομή φυλλαδίων που καλούν για λιθοβολισμό ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Εσκίσεχιρ (2022) – Προκάλεσε ακύρωση εκδηλώσεων Pride στην πόλη.
- Επίθεση σε διαδήλωση υπερηφάνειας στο Καντίκιοϊ (2022) – Η αστυνομία επιτέθηκε σε διαδηλωτές και συνέλαβε 11 άτομα.
- Απαγόρευση και επιθέσεις σε Pride Week στην Γκαζιαντέπ (2022) – Η τοπική κυβέρνηση απαγόρευσε εκδηλώσεις και στόχευσε διοργανωτές με απειλές θανάτου.
- Επίθεση σε Pride Picnic στο Πανεπιστήμιο Κωνσταντινούπολης (2022) – Ακροδεξιά ομάδα επιτέθηκε στους συμμετέχοντες, ενώ η αστυνομία συνέλαβε 26 άτομα.
Η κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην Τουρκία παραμένει κρίσιμη, με συνεχείς επιθέσεις και περιορισμούς που επιβάλλονται τόσο από κρατικούς θεσμούς όσο και από κοινωνικές ομάδες. Παρόλο που η Τουρκία έχει υπογράψει διεθνείς συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η CEDAW, στην πράξη η προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων είναι σχεδόν ανύπαρκτη και το νομοθετικό πλαίσιο απέχει πολύ από το να διασφαλίζει ισότητα και ασφάλεια για όλους.
Οι δημόσιες τοποθετήσεις κορυφαίων κυβερνητικών αξιωματούχων, που συχνά περιλαμβάνουν ρητορική μίσους ή ανοιχτή εχθρότητα απέναντι στο ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα, νομιμοποιούν την περιθωριοποίηση και τη βία. Η κατάσταση επιδεινώνεται από την απουσία μιας ανεξάρτητης δικαιοσύνης και από την καταστολή των ΜΜΕ και της κοινωνίας των πολιτών, που θα μπορούσαν να προσφέρουν στήριξη και δημόσια προβολή στα ζητήματα των ΛΟΑΤΚΙ+.
Παρ’ όλα αυτά, το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα στην Τουρκία παραμένει ζωντανό και δραστήριο, έστω και κάτω από αντίξοες συνθήκες. Κάθε χρόνο, οργανώσεις όπως η Kaos GL, η SPoD και η Lambda İstanbul συνεχίζουν να διοργανώνουν εκδηλώσεις υπερηφάνειας, νομική υποστήριξη, εκπαιδευτικά σεμινάρια και δράσεις ευαισθητοποίησης, παρά τις συνεχείς απαγορεύσεις, συλλήψεις και επιθέσεις.
Η στήριξη από τη διεθνή κοινότητα, ΜΚΟ και θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι κρίσιμη. Πιέσεις για λογοδοσία, χρηματοδότηση προγραμμάτων στήριξης και διπλωματική πίεση για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορεί να αποτελέσουν αντίβαρο στην καταπίεση. Η ιστορία του ΛΟΑΤΚΙ+ κινήματος στην Τουρκία είναι γεμάτη αγώνες, απώλειες αλλά και αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα. Η ορατότητα, η υπεράσπιση των δικαιωμάτων και η συνεχής πίεση για αλλαγή παραμένουν τα βασικά εργαλεία σε αυτόν τον διαρκή αγώνα για αξιοπρέπεια, ισότητα και ασφάλεια για όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού.
