Χαλεπάς Facebook Twitter
Παραμύθι της πεντάμορφης ΙΙ, 1918, γύψος, συλλογή Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου, μόνιμη έκθεση Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού. Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Στα εγκαίνια της μεγάλης έκθεσης για τον Γιαννούλη Χαλεπά στη Θεσσαλονίκη

0

Ένας νέος άνδρας, γυμνός, κρατάει στα χέρια του έναν κόκορα. Είναι ένας ορνιθοκλέφτης που γειτονεύει με μια γυναίκα η οποία πίνει κονιάκ, έναν αναπαυόμενο Ερμή, την Αθηνά Βοσκοπούλα. Αυτός είναι ο αινιγματικός αλλά και ολόφωτος κόσμος του Γιαννούλη Χαλεπά που ξεδιπλώνεται στην έκθεση «Δούναι και Λαβείν» στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ που εγκαινιάστηκε από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και θα διαρκέσει έως τις 5 Ιουνίου 2022. 

Η Θεσσαλονίκη υποδέχεται μια μεγάλη έκθεση που όχι μόνο είναι αφιερωμένη στο έργο που άφησε ως παρακαταθήκη ο μεγάλος Έλληνας γλύπτης αλλά και στην ιχνηλάτηση της δραματικής ζωής του. 

Όσο πιο βαθιά μπαίνει κάποιος στην υπόθεση «Χαλεπάς», τόσο βυθίζεται σε ένα μυστήριο της ύπαρξης και της δημιουργίας, προσπαθώντας να ανασυνθέσει τα κομμάτια της ζωής και του έργου του, να φωτίσει τα κενά ανάμεσα στις περιόδους της δημιουργικής του δραστηριότητας αλλά και να ανιχνεύσει την πυρετώδη συνάντησή του με την ύλη, τη γη, τα υλικά της φύσης και τη γέννηση των πρωτοποριακών έργων του. 

Τα σχέδια στα κατάστιχα είναι η πηγή και η αρχή για να κατανοήσουμε τον τρόπο που σκέφτεται. Ο Χαλεπάς τα σχεδιάζει όλα. Τα γοητευτικά κεφάλια, τα σπαστά μαλλιά, τις ρυτίδες, τις εκφράσεις, τη δυσφορία και τον πόνο, τις πτυχώσεις των ενδυμάτων, την καμπυλότητα των σωμάτων πριν τα περάσει στον πηλό. 

Η έκθεση φιλοξενεί περισσότερα από εκατόν πενήντα έργα, τα ογδόντα από τα οποία προέρχονται από τη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση και τα είκοσι πέντε από τη συλλογή του Τελλογλείου. Στόχος της είναι να αποκαλύψει τόσο τη μυστική συνομιλία μεταξύ τους, τα μυστικά κάθε έργου χωριστά, όσο και τον μυστηριακό τρόπο με τον οποίο δούλευε ξανά και ξανά τα θέματά του ο μέγας Χαλεπάς, ο ιδιοφυής και εμμονικός, ο καλλιτέχνης με την προσήλωση στην τελειότητα, στη λεπτομέρεια, εν τέλει στην ομορφιά, με την τόλμη μέσα στις μυθιστορηματικές δυσκολίες της ζωής του.

Χαλεπάς Facebook Twitter
Όρθια κόρη π. 1870, γύψος, Μουσείο Γιανούλη Χαλεπά Πύργου Τήνου, κοινότητα Πανόρμου Τήνου. Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Όμως αυτό που είναι αποκαλυπτικό στην έκθεση, και δείχνει το ύψος και το μέγεθος του καλλιτέχνη, τη σχεδιαστική του δύναμη, είναι τα άγνωστα σε πολλούς σχέδιά του, τα σχέδια που με ευρηματικότητα και εκφραστικότητα δημιουργούνται μέσα στα κατάστιχα της επιχείρησης του πατέρα του, της εύρωστης επιχείρησης μαρμαρογλυπτικής του δέκατου ένατου αιώνα που διατηρούσε στο Βουκουρέστι, τη Σμύρνη και την Αθήνα ο Ιωάννης Χαλεπάς. 

Δέκα κατάστιχα βρέθηκαν και διασώθηκαν, και υπάρχουν στην έκθεση, με χιλιάδες σχέδια, λεπτομέρειες και γραμμές που μας οδηγούν σε αόρατα μέχρι σήμερα μονοπάτια, έργα του πνεύματος και των χεριών αυτού του μεγάλου μάστορα της ύλης. 

Ο τίτλος της έκθεσης, που ήταν μια ιδέα της διευθύντριας πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτης Παναγιωτάκου, «Δούναι και Λαβείν», είναι εμπνευσμένος από τα κατάστιχα που διασώθηκαν, σημάδι αυτού του συναρπαστικού πάρε-δώσε που δηλώνει και την αμοιβαιότητας της τέχνης, και μας προτρέπει σε μια προσωπική ανάγνωση του έργου του Χαλεπά, του ανθρώπου με την ακαδημαϊκή παιδεία που ξεπέρασε τα όρια της εποχής και της εκπαίδευσής του.

Χαλεπάς Facebook Twitter
Μήδεια ΙΙΙ, 1933, γύψος, Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου αρ. ευρ. 1470. Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Χαλεπάς Facebook Twitter
Άποψη της έκθεσης «Γιαννούλης Χαλεπάς, Δούναι και Λαβείν». Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Τα σχέδια στα κατάστιχα είναι η πηγή και η αρχή για να κατανοήσουμε τον τρόπο που σκέφτεται. Ο Χαλεπάς τα σχεδιάζει όλα. Τα γοητευτικά κεφάλια, τα σπαστά μαλλιά, τις ρυτίδες, τις εκφράσεις, τη δυσφορία και τον πόνο, τις πτυχώσεις των ενδυμάτων, την καμπυλότητα των σωμάτων πριν τα περάσει στον πηλό. 

«Σχεδίαζε όπως ανέπνεε», λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, ομότιμη καθηγήτρια Σχολής Καλών τεχνών ΑΠΘ και μελετήτρια του έργου του Χαλεπά, Αλεξάνδρα Βουτυρά. «Νομίζω ότι σήμερα, με αυτή την έκθεση, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη ζωή του για να καταλάβουμε το έργο του».

Σε έναν τοίχο υπάρχει μια μεγάλη φωτογραφία του Χαλεπά. Φορά γυαλιά και η ασκητική μορφή του είναι γαλήνια. Είναι περιποιημένος, η φωτογραφία είναι τραβηγμένη έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του. Είναι ασφαλής πλέον και ζει την περίοδο της ζωής του μετά τα ογδόντα, όταν η ανιψιά του τον πήρε στην Αθήνα, στο σπίτι της. Περιστοιχίζεται από αγάπη, σεβασμό, στοργή και αναγνώριση που είχε στερηθεί για δεκαετίες. Είναι η περίοδος που φιλοτεχνεί πενήντα ακόμα αριστουργηματικά έργα. 

Ανάμεσα στα έργα του νιώθει κανείς την πρόκληση που έθετε ο ίδιος στον εαυτό του. Καλούμαστε με τη σειρά μας να τα κοιτάξουμε σφαιρικά, κάθε πλευρά τους είναι σημαντική, όπως και οι αντιθέσεις με τις οποίες παίζει: το μεγάλο και το μικρό, ο ηλικιωμένος και ο νέος. Αυτά τα πήλινα και τα γύψινα έργα έχουν βλέμμα, έχουν αισθήματα, είναι τέλεια, ολοκληρωμένα, αν και για τον δημιουργό τους δεν ήταν ποτέ έτσι, αναζητούσε την τελειότητα, είχε ένα ανικανοποίητο συναίσθημα μέχρι τέλους. Δείχνουν ότι από την πρώτη μέχρι την τελευταία περίοδο του έργου του έχουμε μπροστά μας έναν καλλιτέχνη ολοκληρωμένο από τα πρώτα κιόλας δημιουργικά του χρόνια.

Χαλεπάς Facebook Twitter
«Σχεδίαζε όπως ανέπνεε», λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, ομότιμη καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ και μελετήτρια του έργου του Χαλεπά, Αλεξάνδρα Βουτυρά. «Νομίζω ότι σήμερα και με αυτή την έκθεση πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη ζωή του για να καταλάβουμε το έργο του». Φωτ.: Γιάννης Τόμτσης/LIFO

«Όλο του το έργο έχει ξεχωριστή ποιότητα και σημασία. Ωστόσο μπορώ να πω ότι η δεύτερη περίοδος της Τήνου είναι η πιο ενδιαφέρουσα. Γιατί εκεί ξαφνικά γίνεται η μεγάλη αλλαγή, η μεγάλη και απότομη τομή στο έργο του. Θα μπορούσα να πω ότι μοιάζει να ασφυκτιά, να ενοχλείται έως την τρέλα από τις δεσμεύσεις του ακαδημαϊσμού, από το "ωραίο ένδυμα" της ακαδημαϊκής σχολής που έχουν η "Κοιμωμένη" και το "Σατύρος και Έρωτας Ι", γι’ αυτό ίσως κατέστρεψε και την πρώτη του "Μήδεια". Στην Τήνο πετάει το ωραιοποιημένο περίβλημα και κρατάει την ουσία, τη γενική δομή του γλυπτού, πλάθει τα έργα του με γεωμετρικούς όγκους, τα μελετάει επίμονα απ’ όλες τις πλευρές, όπως φαίνεται χαρακτηριστικά στις σχεδιαστικές μελέτες του», λέει η Αλεξάνδρα Βουτυρά.

Το κοροϊδευτικό βλέμμα του Σάτυρου, με τον οποίο ασχολήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του και δημιούργησε για πρώτη φορά την περίοδο που εμφανίστηκαν τα αρχικά σημάδια της ασθένειάς του, η αγνή, καθαρή μορφή της αδελφής του Κατερίνας, που, όπως έλεγαν, ήταν χτυπημένη κι αυτή από ψυχική νόσο, πέθανε πολύ νέα, ένα μικρό κεφάλι Κόρης, η προτομή της Ευτυχίας με τα σμιχτά φρύδια που πίσω της τοποθέτησε την ανάγλυφη προσωπογραφία του με κλειστά μάτια. Ονειρεύεται; Τι ονειρεύεται μέσα από αυτά τα τόσο διαφορετικά έργα, ποια άπιαστη έννοια κυνηγά;

Χαλεπάς Facebook Twitter
Προτομη Ευτυχίας ενυπόγραφο, 1931. Στη βάση εμπρός, σε οβάλ επιφάνεια, υπογράφει το έργο με χάραξη, γύψος, συλλογή Ιδρύματος Ωνάση. Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

Η αυτοπροσωπογραφία του δείχνει μια εικόνα που βλέπουμε σπάνια όταν στο μυαλό μας συνδέουμε τον Χαλεπά με τη μακριά γενειάδα, τα δράματα της δύσκολης ζωής του, τη μοναξιά, τη φύση και τον αέρα της Τήνου. Εικονίζεται περιποιημένος, με κοντό γένι, ελαφρά συνοφρύωση στο βλέμμα, φορώντας επίσημο ένδυμα και παπιγιόν. Ο Στρατής Δούκας έγραψε ότι πραγματοποίησε το πορτρέτο του το 1931, κοιτώντας στον καθρέφτη μια ντουλάπας. Έτσι θα ήθελε να τον θυμόμαστε; Ή θα ήθελε να δημιουργήσουμε τη δική μας εικόνα, τη δική μας ιδέα, κρυπτική και πολύπλοκη, όπως τα έργα του;

Η έκθεση τελειώνει με ένα γλυπτό του Δημήτρη Φιλιππότη, τον «Θεριστή», που με πρόταση του προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνη Παπαδημητρίου συμπεριλήφθηκε στο «Δούναι και Λαβείν» και φέρνει στο προσκήνιο τη σχέση του πατρικού εργαστηρίου του Χαλεπά με τη γλυπτική, τους γλύπτες και τη θέση του Γιαννούλη μέσα σε αυτό. «Αυτή την ανατρεπτική δύναμη της αμοιβαιότητας είναι που αγκαλιάζει το Ίδρυμα Ωνάση. Τη δημιουργία κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, ακόμη και όταν συγκρούεται με τους κανόνες που άλλοι έχουν θέσει. Μια περιγραφή για τον κόσμο, έξω από καλούπια, χωρίς βεβαιότητες, αλλά με πίστη στο προσωπικό πάθος. Ο Χαλεπάς μας θυμίζει ότι πολλοί μπορούν να κατασκευάζουν, αλλά λίγοι δημιουργούν», αναφέρει ο πρόεδρος κ. Παπαδημητρίου.

Σημαντικό είναι επίσης να πουμε ότι τα έργα του Γιαννούλη Χαλεπά που ανήκουν στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση θα βρουν ψηφιακή στέγη μαζί με όλη τη συλλογή του Ιδρύματος, έτσι ώστε να είναι προσβάσιμα στο κοινό και να δημιουργηθεί, όπως λέει η κ. Παναγιωτάκου, «ένα περιβάλλον παιδείας για να δεις τον Χαλεπά». Στόχος του Ιδρύματος Ωνάση επίσης είναι να συμβάλει στην ανάδειξη του έργου του Χαλεπά, σχεδόν έναν αιώνα μετά τη δημιουργία του, και σε διεθνές περιβάλλον. 

Χαλεπάς Facebook Twitter
Άποψη της έκθεσης «Γιαννούλης Χαλεπάς, Δούναι και Λαβείν». Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Χαλεπάς Facebook Twitter
Άποψη της έκθεσης «Γιαννούλης Χαλεπάς, Δούναι και Λαβείν». Φωτό: Αλέξανδρος Αβραμίδης

«Γιαννούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν»

Επιστημονική επιμέλεια έκθεσης και δίγλωσσης έκδοσης/καταλόγου: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών ΑΠΘ, Ομότιμη Καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ

Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος, Σκηνογράφος.

Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, με τη συνδρομή του Ιδρύματος Ωνάση

Αγίου Δημητρίου 159Α, Θεσσαλονίκη

18/2-5/6

Εικαστικά
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

"Η κούνια" του Φραγκονάρ: Στο φως τα ζουμερά μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Εικαστικά / «Η Κούνια» του Φραγκονάρ: Τα μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Η περίφημη «Κούνια» με τη σκηνοθεσία της συνεύρεσης των σωμάτων και των ψυχών με τρόπο ακόλαστο, πονηρό ή ανοιχτό σε μια νέα ηθική, έργο – σταρ της περίφημης συλλογής Wallace στο Λονδίνο, αποκαταστάθηκε φέρνοντας στο φως άτακτες λεπτομέρειες που ενισχύουν την αυθάδεια του έργου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ειρήνη Παναγοπούλου

Εικαστικά / Ειρήνη Παναγοπούλου: Η μεγάλη Ελληνίδα συλλέκτρια Τέχνης μιλά στη LIFO

Η γνωστή συλλέκτρια μιλά στη LiFO για το ταξίδι της στην τέχνη μέσα από τη συγκρότηση της μεγάλης και σπάνιας συλλογής της, μέρος της οποίας θα δούμε με αφορμή την έκθεση «Fernweh ή νοσταλγία για άγνωστους τόπους».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Εικαστικά / Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Η γεννημένη στο Ελσίνκι καλλιτέχνιδα που κέρδισε το βραβείο Young Artist της φετινής Art Athina μιλάει για το έργο της που βασίζεται στην αίσθηση του κατεπείγοντος, στη χειρωνακτική εργασία και στη σχέση της με τη γλώσσα. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένα «χρονικό της αναισθησίας» με έργα υψηλής δόνησης 

Εικαστικά / Κωνσταντίνος Λαδιανός: «Πού πήγε όλη αυτή η επιδεξιότητα των χεριών που είχαν οι παλιότεροι»

Η παράδοση, η αγιολογική γραμματεία και η λαϊκή μυθολογία συνυπάρχουν στον κόσμο του ταλαντούχου καλλιτέχνη, εμπλέκοντας το προσωπικό βίωμα με καθηλωτικές αλληγορίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Εικαστικά / Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Με το έργο του στον εξωτερικό χώρο του μουσείου ο Michael Rakowitz συνομιλεί με τα έργα της κλασικής αρχαιότητας και υπενθυμίζει τα μάταια ταξίδια ανθρώπων και πολιτιστικών αγαθών που «ξεσπιτώνονται».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Εικαστικά / Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Με πυρήνα της συλλογής του Λόντερ ένα από τα διασημότερα έργα του Κλιμτ, που εκτιμάται ότι η πώλησή του θα ξεπεράσει τα 150 εκατομμύρια δολάρια, η βραδιά της δημοπρασίας στον οίκο Sotheby’s φιλοδοξεί να προσελκύσει ξανά τους μεγάλους συλλέκτες. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζένη Μαρκέτου

Οι Αθηναίοι / Τζένη Μαρκέτου: «Οι καλλιτέχνες δεν έχουμε ανακαλύψει τον τροχό»

Στην Αμερική έμαθε πως η τέχνη είναι κοινωνική υπόθεση, πως ο κόσμος δεν εξαντλείται στις γκαλερί. Η πρώτη της παρέμβαση σε δημόσιο χώρο, που προκάλεσε αντιδράσεις, της δίδαξε ότι ένα έργο οφείλει να μοιάζει σαν να υπήρχε πάντα εκεί. Με τη νέα της εγκατάσταση στο Μέγαρο Μουσικής μάς υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές της φύσης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σεπτέμβρης της Art Athina 2025

Εικαστικά / Art Athina 2025: Το τώρα και το μετά της σύγχρονης τέχνης

Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη: Το ανάγλυφο του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την ελληνική και ξένη παραγωγή, και αναδεικνύεται στην ετήσια φουάρ που πραγματοποιείται ξανά στο Ζάππειο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης πέταξε τον Πλάτωνα σε ένα escape room για την Μπιενάλε

Εικαστικά / Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Με τo «Δωμάτιο Απόδρασης», μια εγκατάσταση ερευνητική και παιγνιώδη, βασισμένη στην ιδέα της φιλοσοφίας και την παραίσθηση του ψηφιακού κόσμου, θα μας εκπροσωπήσει στην 61η Μπιενάλε Βενετίας ο καταξιωμένος εικαστικός και αρχιτέκτονας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο συναρπαστικός εξπρεσιονισμός του Ζορζ Ρουό 

Εικαστικά / Ζορζ Ρουό: Ο μεγάλος λησμονημένος του εξπρεσιονισμού

Ο Γάλλος ζωγράφος και χαράκτης συνδέθηκε με τα κινήματα της μοντέρνας τέχνης στις αρχές του 20ού αιώνα αλλά ξεχάστηκε μετά τον θάνατό του. Μια έκθεση με σημαντικά του έργα τον επαναφέρει στο προσκήνιο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ