Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου

Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Η Paola Rosa, αριστερά, και η Emanuela Peiretti, αποκαθιστούν την Πιετά του Μιχαήλ Άγγελου στο Μουσείο Opera del Duomo στη Φλωρεντία. Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.
0

Το Μουσείο Opera del Duomo, που στεγάζει μία από τις καλύτερες συλλογές γλυπτών του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης στην Ιταλία και περίπου 600 αγάλματα, μόλις ολοκλήρωσε τη συντήρηση της Pietà dell’Opera del Duomo, γνωστής ως Pietà Bandini, ένα έργο του Μικελάντζελο που έφτιαξε όταν ήταν περίπου 75 ετών.

Στην υποβλητική θρησκευτική αυτή σύνθεση, μια από τις τρεις που δημιούργησε ο μεγάλος καλλιτέχνης -και σε αντίθεση με την Πιετά που βρίσκεται στη Ρώμη-, το σώμα του Χριστού υποστηρίζεται όχι μόνο από τη Μαρία αλλά και από τη Μαγδαληνή και τον ηλικιωμένο Νικόδημο, στον οποίο ο Μιχαήλ Άγγελος έδωσε το πρόσωπό του, μια λεπτομέρεια που επιβεβαιώθηκε από τους δυο βιογράφους του, Τζόρτζιο Βαζάρι και Ασκάνιο Κοντίβι, χάρη στους οποίους γνωρίζουμε ότι το γλυπτό προοριζόταν για βωμό σε ρωμαϊκή εκκλησία, στα πόδια του οποίου ο καλλιτέχνης θα ήθελε να ταφεί.

Μάλιστα, ο Βαζάρι γράφει ότι ο Μικελάντζελο δυσκολεύτηκε πολύ με αυτό το έργο, ότι το μαρμάρινο τετράγωνο ήταν ελαττωματικό και γεμάτο ακαθαρσίες και ότι «το καλέμι συχνά έβγαζε σπίθες». Ο Μικελάντζελο απογοητεύτηκε, εγκαταλείποντας τελικά το έργο και προσπάθησε να το καταστρέψει.

Η αιτία της ταλαιπωρίας του ανακαλύφθηκε σχεδόν πέντε αιώνες αργότερα, με τους ειδικούς που αποκατέστησαν το έργο να διαπιστώνουν ότι το μάρμαρο δεν προήλθε από την Καράρα, το λατομείο του Μικελάντζελο στην Τοσκάνη, αλλά από λατομεία στη Σεραβέτσα, περίπου 10 μίλια μακριά. Τα λατομεία αυτά ανήκαν στους Μεδίκους και ο Πάπας Λέων Ι’, προερχόμενος από την οικογένεια των Μεδίκων, διέταξε τον Μικελάντζελο να χρησιμοποιήσει τα μάρμαρα για την πρόσοψη της εκκλησίας του San Lorenzo στη Φλωρεντία.

Γνωρίζουμε επίσης ότι ο Μικελάντζελο δεν ήταν ικανοποιημένος με την ποιότητα αυτών των μαρμάρων, επειδή παρουσίαζαν απροσδόκητες φλέβες και μικρο-ρωγμές που είναι δύσκολο να εντοπιστούν από έξω.

Η συντήρησή του αποκαθιστά την ομορφιά ενός από τα πιο έντονα αριστουργήματα του Μικελάντζελο στον κόσμο, που είναι πλέον απαλλαγμένο από τις επιφανειακές αποθέσεις που άλλαξαν την ευανάγνωστη πλαστικότητα και το χρώμα του.

Η αποκατάσταση της Μπαντίνι Πιετά ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2019, διακόπηκε αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά ο χρόνος που μεσολάβησε έδωσε τη μοναδική ευκαιρία να κατανοήσουμε την περίπλοκη ιστορία του έργου, τα διάφορα στάδια επεξεργασίας και τη γλυπτική τεχνική που χρησιμοποιήθηκε.

Η συντήρησή του αποκαθιστά την ομορφιά ενός από τα πιο έντονα αριστουργήματα του Μικελάντζελο στον κόσμο, που είναι πλέον απαλλαγμένο από τις επιφανειακές αποθέσεις που άλλαξαν την ευανάγνωστη πλαστικότητα και το χρώμα του.

Ο στόχος της αποκατάστασης ήταν να επιτευχθεί μια ομοιόμορφη και ισορροπημένη ανάγνωση του έργου, προτείνοντας εκ νέου την εικόνα της Πιετά, σκαλισμένη σε ένα ενιαίο τετράγωνο μάρμαρο, όπως πιθανότατα είχε αρχικά σκεφτεί ο Μιχαήλ Άγγελος. Το Museo dell'Opera del Duomo άνοιξε πριν από λίγες ημέρες ξανά στο κοινό που, έως τις 30 Μαρτίου 2022, θα μπορέσει να δει το αποκατεστημένο αριστούργημα.

Η ομάδα των ειδικών είχε επικεφαλής τη συντηρήτρια Πάολα Ρόζα, η οποία έχει αποκτήσει τριάντα χρόνια εμπειρίας σε έργα αποκατάστασης μεγάλων καλλιτεχνών του παρελθόντος και σε έργα του Μικελάντζελο.

Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Η Μπαντίνι Πιετά. Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Alena Fialová.

Οι τέσσερις φιγούρες που απαρτίζουν το έργο, συμπεριλαμβανομένου του ηλικιωμένου Νικοδήμου στον οποίο ο καλλιτέχνης έδωσε το πρόσωπό του, είναι σκαλισμένες σε ένα μαρμάρινο τετράγωνο, ύψους 2 μέτρων και 25 εκατοστών, βάρους περίπου 2.700 κιλών. Στο έργο υπάρχουν πολλά σπασίματα που φανερώνουν ότι το μάρμαρο ήταν ελαττωματικό. Μάλιστα ο Μιχαήλ Άγγελος συνάντησε δυσκολία ενώ σμίλευε το αριστερό χέρι του Χριστού και αυτό της Παναγίας και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το έργο λόγω της αδυναμίας που είχε να "υποτάξει" το υλικό του.

Η ιστορία της Πιετά είναι περιπετειώδης. Ο Μικελάντζελο δεν τελείωσε το γλυπτό και το έδωσε στον υπηρέτη του Αντόνιο ντα Καστελντουράντε, ο οποίος, αφού το αποκατέστησε από τον Τιμπέριο Καλκάνι, το πούλησε στον τραπεζίτη Φραντσέσκο Μπαντίνι για 200 σκούδα, και ο οποίος με τη σειρά του το τοποθέτησε στον κήπο της ρωμαϊκής βίλας του στο Μοντεκαβάλο.

Το 1649, οι κληρονόμοι του Μπαντίνι το πούλησαν στον καρδινάλιο Λουίτζι Καπόνι, που το πήγε αρχικά στο παλάτι του στο Μοντετσιτόριο της Ρώμης και τέσσερα χρόνια αργότερα στο Παλάτσο Ρουστικούτσι Ακοραμπόνι. Στις 25 Ιουλίου 1671, ο δισέγγονος του Καρδινάλιου Καπόνι, ο Πιέρο, το πούλησε στον Μέδικο Κόζιμο Γ΄, Μέγα Δούκα της Τοσκάνης, με τη μεσολάβηση του Πάολο Φαλκονιέρι, ευγενούς στην αυλή της Φλωρεντίας.

Μετά από τρία χρόνια περαιτέρω παραμονής στη Ρώμη, λόγω των δυσκολιών που αντιμετώπισαν στη μεταφορά της, το 1674 η Πιετά Μπαντίνι επιβιβάστηκε στη Σιταβέκια, έφτασε στο Λιβόρνο και από εκεί, κατά μήκος του Άρνου, έφτασε στη Φλωρεντία, όπου τοποθετήθηκε στο υπόγειο της βασιλικής του Σαν Λορέντζο. Παρέμεινε εκεί μέχρι το 1722, όταν ο Κόζιμο Γ΄την τοποθέτησε στο πίσω μέρος του κύριου βωμού του καθεδρικού ναού της Santa Maria del Fiore.

Το 1933, η γλυπτική σύνθεση μεταφέρθηκε στο Παρεκκλήσι του Sant'Andrea. Από το 1942 έως το 1945, για να την προστατεύσουν από τον πόλεμο, την έκρυψαν στον καθεδρικό ναό. Το 1949, το έργο επέστρεψε στο παρεκκλήσι του Sant'Andrea στον καθεδρικό ναό, όπου παρέμεινε μέχρι το 1981, όταν μεταφέρθηκε στο Museo dell'Opera del Duomo. Η απόφαση να μεταφερθεί στο μουσείο πάρθηκε για να μην υποστεί φθορές το γλυπτό λόγω της μεγάλης εισροής τουριστών και για λόγους ασφαλείας (το 1972 η Πιετά στο Βατικανό βανδαλίστηκε). Από το τέλος του 2015, το έργο τοποθετήθηκε στο νέο Museo dell'Opera del Duomo, στο κέντρο της αίθουσας "Tribuna di Michelangelo.  

Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Μέρος της σύνθεσης πριν την αποκατάσταση. Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.
Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Το ίδιο κομμάτι της σύνθεσης μετά την αποκατάσταση. Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.

Όσο για τη συντήρηση του έργου μέσα στους αιώνες, κάποια στιγμή υπήρξε ατυχής. Ήδη από το 1560 είχε τοποθετηθεί πίσω από μεγάλα μανουάλια και γέμισε λεκέδες από σταγόνες κεριού. Όμως μια απόφαση που ελήφθη το1882 ήταν αυτή που το άλλαξε σημαντικά.

Αφού καθαρίστηκε με λάθος τρόπο, οι τότε υπάλληλοι αποφάσισαν να το καλύψουν με ένα στρώμα κεριού στο χρώμα του κεχριμπαριού, χρησιμοποιώντας μια μέθοδο που εφαρμόστηκε και τις επόμενες δεκαετίες, με αποτέλεσμα να παλαιωθεί το κερί, να οξειδωθεί ο γύψος και άλλα υλικά που είχαν χρησιμοποιηθεί για στερεώσεις και το γλυπτό να γεμίσει λεκέδες. Την επίπονη αποκατάσταση μπορούσε να παρακολουθήσει το κοινό και για την υλοποίησή της είχε επιστρατευθεί από την επικεφαλής συντηρήτρια Πάολα Ρόζα κάθε αξιόπιστος συντηρητής στην κεντρική Ιταλία για μια περίοδο δύο ετών.

Η Μπαντίνι Πιετά ήταν το μόνο σημαντικό έργο του Μικελάντζελο που δεν είχε αποκατασταθεί, επειδή απαιτούσε «τεχνογνωσία και χρόνο», δήλωσε ο διευθυντής του μουσείου.

Αν και η Πιετά που βρίσκεται στη Ρώμη είναι το πιο διάσημο έργο του Μικελάντζελο, αυτή της Φλωρεντίας είναι το πιο συγκινητικό του έργο, ένα έργο που έκανε στα γηρατειά του, ενώ στοχαζόταν και τον δικό του θάνατο. Στη βιογραφία του για τον Μιχαήλ Άγγελο, ο Βαζάρι έγραψε ότι επισκέφτηκε τον καλλιτέχνη αργά ένα βράδυ και τον βρήκε να εργάζεται στο γλυπτό, «προσπαθώντας να κάνει αλλαγές» σε ένα από τα πόδια της μορφής του Χριστού.

Όταν είδε τον Βαζάρι να παρακολουθεί, «ο Μικελάντζελο άφησε το φανάρι να πέσει από το χέρι του, αφήνοντάς το στο σκοτάδι», για να εμποδίσει τον Βαζάρι να το δει. Ο Μικελάντζελο είπε τότε στον Βαζάρι: «Είμαι τόσο μεγάλος που ο θάνατος με τραβάει συχνά από το ακρωτήρι για να πάω μαζί του, και μια μέρα, ακριβώς όπως αυτό το φανάρι, το σώμα μου θα πέσει και το φως της ζωής θα σβήσει».

Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Η Paola Rosa ενώ εργάζεται για την αποκατάσταση της Πιετά στο Μουσείο Opera del Duomo στη Φλωρεντία. Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.
Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.
Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.
Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.
Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.
Καινούργια ζωή για την Μπαντίνι Πιετά, το τελευταίο αριστούργημα του Μιχαήλ Άγγελου Facebook Twitter
Courtesy of the Opera del Duomo Museum. Φωτο: Claudio Giovannini.
Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

H ιδιωτική ζωή του Μιχαήλ Άγγελου και η queer υποκουλτούρα της αναγεννησιακής Ρώμης

Βιβλίο / H ιδιωτική ζωή του Μιχαήλ Άγγελου και η queer υποκουλτούρα της αναγεννησιακής Ρώμης

Ένα νέο βιβλίο επιφανούς μελετητή της ζωής και του έργου του Μικελάντζελο, επικεντρώνεται στα ώριμα χρόνια του στη Ρώμη και αναφέρεται στην ιδιότυπη για την εποχή ιδιωτική ζωή του και στην οικογένεια που είχε στήσει με τους στενούς φίλους του.
Η ιστορία του Taddei Tondo, του μόνου μαρμάρινου γλυπτού του Μιχαήλ Άγγελου στη Μ. Βρετανία

Εικαστικά / Αυτό το μαρμάρινο γλυπτό του Μικελάντζελο είναι ο μεγάλος θησαυρός της συλλογής της Royal Academy

Το γλυπτό ανάγλυφο του Μιχαήλ Αγγέλου «Taddei Tondo» είναι το μοναδικό του έργο από μάρμαρο στη Βρετανία και η Royal Academy το επανεκθέτει φέτος σε περίοπτη θέση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μια αθέατη ως τώρα πλευρά της Φρίντα Κάλο στη Θεσσαλονίκη

Εικαστικά / Μια αθέατη ως τώρα πλευρά της Φρίντα Κάλο στη Θεσσαλονίκη

Μια διεθνής έκθεση με 241 φωτογραφίες, που μέχρι πρόσφατα δεν είχαν δει το φως δημοσιότητας και αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές της ζωής της πιο διάσημης ζωγράφου του 20ού αιώνα, κάνει στάση το φθινόπωρο στη συμπρωτεύουσα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Έκθεση αφισών στην Ύδρα μιας Ελλάδας ανόθευτης και ταπεινής

Εικαστικά / Πώς διαφήμιζε η Ελλάδα τον εαυτό της στο εξωτερικό από το ’30 έως το ’60;

Μια σειρά αφισών του ΕΟΤ, σε μια έκθεση που φιλοξενείται στην οικία Λαζάρου Κουντουριώτη, αποκαλύπτει τις πρώτες απόπειρες και τα αρχικά βήματα του ελληνικού τουρισμού, με την υπογραφή σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Νίκος Τρανός: «Η τέχνη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό» 

Εικαστικά / Νίκος Τρανός: «Η τέχνη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό» 

Έχει βοσκήσει πρόβατα, έχει πουλήσει κουλούρια και έχει δουλέψει στην οικοδομή, μέχρι που αποφάσισε ότι το μόνο που ήθελε να γίνει είναι καλλιτέχνης. Τελικά, εξελίχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους και διεθνώς αναγνωρισμένους Έλληνες δημιουργούς. Ο πρώην πρύτανης της ΑΣΚΤ είναι άνθρωπος από σπάνια πάστα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
«Οι πρώτοι ομοφυλόφιλοι» και η γέννηση μιας νέας ταυτότητας

Εικαστικά / «Οι πρώτοι ομοφυλόφιλοι» και η γέννηση μιας νέας ταυτότητας

Μια μεγάλη έκθεση στο Σικάγο εξετάζει την γκέι ταυτότητα ως ιστορικό φαινόμενο μέσα από 300 έργα που δημιουργήθηκαν κυρίως στην περίοδο μεταξύ του 1869, όταν δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά η λέξη «ομοφυλόφιλος», και του 1939
THE LIFO TEAM
Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Εικαστικά / Η Χίλμα αφ Κλιντ έβρισκε γαλήνη ζωγραφίζοντας λουλούδια

Σε μια σειρά έργων που παρουσιάζει το θαύμα της ανθοφορίας των λουλουδιών και των φυτών, μια από τις πιο αξιοσέβαστες καλλιτέχνιδες της Σουηδίας στρέφεται σε έναν κόσμο ομορφιάς, γαλήνης και ισορροπίας για να αποκαλύψει αλήθειες για την ανθρώπινη κατάσταση.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ