Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ, Wolfram Weimer, στην ομιλία του στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, δεν μάσησε τα λόγια του. Είπε αυτό που πολλοί σκέφτονται αλλά ελάχιστοι τολμούν να πουν: ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί «να διαμελίσει τον κόσμο της λογοτεχνίας».
Κατηγόρησε τις εταιρείες ΑΙ για «ψηφιακό αποικισμό», για «οργανωμένη ληστεία» και για το ότι «μετατρέπουν ολόκληρους πολιτισμούς σε προμηθευτές πρώτης ύλης».
Ήταν μια κραυγή πολιτισμικής αυτοάμυνας — ίσως η πρώτη τόσο ξεκάθαρη σε διεθνές βήμα.
Η αντίδραση δεν άργησε να έρθει. Ο πρώην Αμερικανός πρέσβης στη Γερμανία και στενός σύμμαχος του Ντόναλντ Τραμπ, Richard Grenell, έσπευσε να απαντήσει στο X ότι επρόκειτο για «μαζική επίθεση εναντίον ολόκληρης της αμερικανικής ψηφιακής βιομηχανίας, με στόχο την καταστροφή της στην Ευρώπη».
Οι μεγάλες εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης δικάζονται ήδη στα αμερικανικά δικαστήρια για μαζική κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας. Χωρίς τα κλεμμένα έργα εκατομμυρίων ανθρώπων, τα συστήματά τους δεν θα υπήρχαν.
Το μήνυμα ήταν σαφές: όποιος αμφισβητεί την παγκόσμια κυριαρχία των αμερικανικών εταιρειών τεχνητής νοημοσύνης, θεωρείται σχεδόν εχθρός του πολιτισμού της Δύσης.
Κι ενώ οι ηγεσίες λογομαχούν, η πραγματικότητα γράφει τη δική της τραγoκωμωδία. Στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ, μαθητής συνελήφθη με χειροπέδες, όταν σύστημα ανίχνευσης όπλων με ΑΙ μπέρδεψε μια σακούλα πατατάκια με περίστροφο. Το καλοκαίρι, έγκριτο ιατρικό περιοδικό δημοσίευσε εικόνα φτιαγμένη από τεχνητή νοημοσύνη, που έδειχνε έναν αρουραίο με «μόριο» μεγαλύτερο από το σώμα του και πέντε όρχεις. Την ίδια εποχή, κορυφαία εταιρεία ΑΙ διαφήμιζε τη νέα της έκδοση ως «ισοδύναμη μεταδιδακτορικού ερευνητή», μόνο που παρήγαγε περισσότερες ψευδαισθήσεις από την προηγούμενη. Και σαν επισφράγισμα αυτής της γελοιότητας, το Λεξικό του Cambridge πρόσθεσε στη λέξη slop —που σημαίνει «τα υπολείμματα τροφών σε υγρή μορφή που ταΐζουμε στα γουρούνια»— μια νέα σημασία: «περιεχόμενο που δημιουργείται από τεχνητή νοημοσύνη».
Ας το σκεφτούμε: οι ίδιοι που υποτίθεται πως «θα σώσουν τον κόσμο με την τεχνολογία», μας ταΐζουν πνευματικά απορρίμματα και βαφτίζουν τη λάσπη… γνώση.
Η ΤΝ μπήκε σε μια νύχτα στην καθημερινότητά μας. Τη χρησιμοποιούμε όλοι — από τις απλές αναζητήσεις έως τα πανεπιστημιακά κείμενα. Όμως η σαγήνη της ταχύτητας και της ευκολίας κρύβει έναν βαθύ κίνδυνο: την κατάργηση της αξιοπιστίας και της αξιοκρατίας εν συνόλω. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η ΑΙ δεν είναι σύστημα γνώσης αλλά σύστημα εικασιών. Παράγει απαντήσεις χωρίς να γνωρίζει αν είναι αληθείς. Δεν «σκέφτεται» — συνθέτει πιθανολογικά ψευδαισθήσεις. Κι εμείς τις αποδεχόμαστε ως αλήθεια. Είναι η νέα θρησκεία του σύγχρονου κόσμου, αλλά όπως έγραψε και ο Νίτσε στο Ζαρατούστρα του: «ο θεός είναι νεκρός».
Μέσα σε έναν ωκεανό από αλλοιωμένο περιεχόμενο, εκεί όπου η παραπληροφόρηση πλέκεται με την αληθοφάνεια, όλοι αρχίζουμε να ψάχνουμε το ίδιο πράγμα: έναν άνθρωπο που να εμπιστευόμαστε. Ζητείται άνθρωπος. Άνθρωπος που θα σταθεί απέναντι στην πλάνη, που θα μας θυμίσει ότι η γνώση δεν είναι προϊόν μαθηματικού μοντέλου, αλλά καρπός εμπειρίας, συνείδησης, παιδείας πρωτίστως και ήθους. Όμως αυτοί οι άνθρωποι —οι μουσικοί, οι ζωγράφοι, οι συγγραφείς, οι μεταφραστές, οι ερευνητές, οι δημοσιογράφοι, οι εκδότες, οι καλλιτέχνες— είναι σήμερα είδος υπό εξαφάνιση.
Οι μεγάλες εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης δικάζονται ήδη στα αμερικανικά δικαστήρια για μαζική κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας. Χωρίς τα κλεμμένα έργα εκατομμυρίων ανθρώπων, τα συστήματά τους δεν θα υπήρχαν. Τα μοντέλα αυτά «εκπαιδεύτηκαν» με βιβλία, άρθρα, πίνακες, μουσικές, φωτογραφίες — χωρίς άδεια, χωρίς αμοιβή, χωρίς συναίνεση. Ο ψηφιακός κλέφτης εκτόπισε τον φυσικό νοικοκύρη. Και τώρα οι κλέφτες παρουσιάζονται ως σωτήρες, ως προφήτες του μέλλοντος. Αλλά δεν υπάρχει πρόοδος όταν το θεμέλιό της είναι η λεηλασία της ανθρώπινης δημιουργίας.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι «ουδέτερη». Δεν είναι απλώς εργαλείο. Είναι μηχανισμός εξουσίας. Όποιος ελέγχει το περιεχόμενο, ελέγχει τη μνήμη, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό — και στο τέλος, την ίδια τη συνείδηση του ανθρώπου.
Αυτός είναι ο αληθινός ψηφιακός αποικισμός: η μετατροπή ολόκληρων λαών σε παραγωγούς «δεδομένων», ενώ η πνευματική υπεραξία συσσωρεύεται στα χέρια λίγων εταιρειών.
Το ποτάμι της ΤΝ, εκτός απροόπτου, δεν θα γυρίσει πίσω. Αλλά δεν είναι αυτό το ζήτημα. Το ερώτημα είναι ποιος θα κρατήσει το τιμόνι. Θα το αφήσουμε σε λίγους ανώνυμους αλγορίθμους ή θα το κρατήσει ο άνθρωπος που σκέφτεται, δημιουργεί, αμφιβάλλει, κρίνει και επιβεβαιώνει; Θα αφήσουμε να χαθεί η έννοια της ευθύνης, της γνησιότητας, της αλήθειας — ή θα υπερασπιστούμε τον άνθρωπο που παράγει πολιτισμό; Τον μουσικό, τον ζωγράφο, τον συγγραφέα, τον μεταφραστή, τον επιμελητή, τον δημοσιογράφο, τον εκδότη.
Γιατί αν χαθεί ο άνθρωπος της αλήθειας, τότε το ψέμα θα γίνει καθεστώς.
Και τότε η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα έχει απλώς «διαμελίσει» τη λογοτεχνία. Θα έχει «διαμελίσει» τον ίδιο τον άνθρωπο.
* Ο Κώστας Δαρδανός είναι εκδότης των Εκδόσεων Gutenberg και πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικού Βιβλίου.
