Αν μιλώ για τον εαυτό μου με διαφορετικούς τρόπους, είναι γιατί τον κοιτώ με διαφορετικούς τρόπους
Μισέλ ντε Μονταίνι, Δοκίμια
Έχω βαρεθεί μέχρι θανάτου αυτόν τον συγκεκριμένο εαυτό. Θέλω έναν άλλον
Βιρτζίνια Γουλφ, Ορλάντο
ΠΡΟΣΦΑΤΩΣ, ΕΝΑΣ ΦΙΛΟΣ, καλοπροαίρετα με ρώτησε γιατί ασχολούμαι με τα φεμινιστικά ζητήματα, σε βαθμό που να εισέρχομαι σε κατά κάποιο τρόπο ξένο έδαφος, στο έδαφος του πυρηνικού τους κόσμου: των σύγχρονων εσωτερικών τους αντιφάσεων (π.χ. τα κύματα τερφισμού, αντι-τρανς συναισθήματος). Το μέλημα ήταν κάτι του τύπου, «δημιουργείς περιττές αντιπάθειες». Αλλά αυτό το περιττές, σηκώνει λίγη σκέψη.
Αυτές τις ημέρες, ημέρες που ο Τραμπ και η μαύρη διεθνής (η οικουμενική προσπάθεια συντηρητικοποίησης ολόκληρου το πολιτικού φάσματος) κάνουν τα τρανς άτομα τον κεντρικό εσωτερικό εχθρό στις κοινωνίες της Δύσης (στην Ευρώπη δίνει τον τόνο το Ηνωμένο Βασίλειο με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου ότι οι τρανς γυναίκες δεν πληρούν τον νομικό ορισμό της γυναίκας, απόφαση που στρέφεται κατά και της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης που το ΗΒ έχει κυρώσει), διαβάζω ασταμάτητα, παράλληλα και επάλληλα, μια εκπληκτική συγγραφέα των γαλλικών γραμμάτων που βιάστηκε από τον πατριό της όταν ήταν ανήλικη, τη Νεζ Σινό, ένα non-binary (μη δυαδικό) δημοσιογράφο του New Yorker και των New York Times, που αγωνίζεται τόσο κατά του Πουτινισμού όσο και της αποικιοποίησης της Παλαιστίνης, το Ρωσοεβραίο Μάσα Γκέσσεν, και την τρανς φιλόσοφο Νάταλι Γουίν που αντιμάχεται την ακροδεξιά σκέψη με τη διάσημη εκπομπή της, «Contrapoints». Είναι σαν ένας ιστός που με τροφοδοτεί με σκοπή και σκέψη αλλά και δυνατότητα δράσης. Ορθότερα, είναι μια σκαλωσιά, συν-αισθηματική, ψυχοπολιτική, που μου επιτρέπει να δουλεύω. Την έχω βάλει εκεί για να κάνω εργασίες.
Μια φίλη έγραψε τις προάλλες ότι όταν σκέφτεται τον Βαγγέλη Γιακουμάκη, τον Ζακ Κωστόπουλο, αλλά και την Τοπαλούδη, την Καρολάιν, τη Γαρυφαλλιά, ή την Έφη Τσιχλάκη, το σύστημα σκέψης στο οποίο στρέφεται, είναι ο φεμινισμός. Τω όντι, ετούτη είναι μια διαυγής σκέψη.
Η Σινό δημιουργεί μια νέα λογοτεχνία, κατ' ουσίαν την αρχή ενός νέου τρόπου για το πώς εξερευνούμε τον βιασμό και την παιδική σεξουαλική κακοποίηση, το Γκέσσεν φτιάχνει μια νέα δοκιμιακή δημοσιογραφία για το πώς η έμφυλη βία και οι αποκλεισμοί συνδέονται τόσο με ισχυρά κεντρικοπολιτικά επίδικα όσο και με νέες κρατικές, εθνικές και εθνικιστικές «μεγάλες αφηγήσεις», και η Γουίν χρησιμοποιεί την ποπ και ψηφιακή κουλτούρα για να τονίσει, τόσο το πώς οργανώνεται σε αυτές η ακροδεξιά, όσο και να αναδείξει τις χειροπιαστές κοινωνικές αντιθέσεις μέσα στις αναπαραστάσεις τους και τις κατασκευές τους ως σύμβολα και προϊόντα ψυχαγωγίας αλλά και αγωγής, ιδίως ανδρικής.
Μέσα από τα εργαλεία που προσφέρουν, κατάφεραν να φτιάξουν κι έναν φιλόξενο τόπο για πολλούς ανθρώπους, εξ ου και διαβάζονται, συζητιούνται, βραβεύονται, δημιουργούν νέες επικράτειες, όμως, ως κομμάτι μιας νέας έμφυλης γραμματείας, διαφωτίζουν και ένα βαθύ πολιτικό αίτημα: Τη συμπερίληψη. Και οι τρεις έφτιαξαν «κάτι» που δεν υπήρχε ακριβώς πριν από αυτές στα ξεχωριστά και συγκλίνοντα πεδία τους. Αυτό δεν είναι κάτι άλλο από την πρώτη απάντηση μιας νέας αντίστασης. Είναι κατ' αρχάς, δηλαδή, ένα πολύ βασικό υπαρκτικό αίτημα: Πρέπει κάπου κάπως να υπάρξω. Και αυτό είναι που καλείται να διαχειριστεί ο σύγχρονος φεμινισμός. Άτομα, υποκείμενα, και ολόκληρες κοινότητες, που ζητούν χώρο να ακουστεί η φωνή τους, να εκπροσωπηθούν, να εκπροσωπήσουν, να αναπαρασταθούν, να αναπαραστήσουν. Άνθρωποι που μέσα από πολλαπλές ετερότητες, συναντούνται σε ένα ζήτημα ολικό· την πατριαρχική καταπίεσή τους. Η πατριαρχική καταπίεση, είναι και τούτη, πρωταρχική καταπίεση. Και ως weltanschauung και οικουμενικό σύστημα εξουσίας δεν μπορεί να νοείται ως μια διακριτή ζώνη – η πατριαρχία είναι παντού, στην οικονομία, στην κοινωνία, στην ψυχολογία, στην επιστημολογία, στην αισθητική, στην κουλτούρα, στον πολιτισμό, στο πολιτικό, σε ολόκληρη την ανθρώπινη κατάσταση. Και ακριβώς γι' αυτό, κάπου κάπως πρέπει να υπάρξουμε.
Ο Δημήτρης, ας τον πούμε Δημήτρη, φίλος και συμμαθητής μου στο δημοτικό, προσπάθησε να υπάρξει. Κάποτε, είχαμε πάει με τους γονείς μου που ήταν φίλοι με τους δικούς του, στο εξοχικό τους στη Σαρωνίδα. Το δεύτερο βράδυ όταν αποσυρόμαστε στο δωμάτιό του για να παίξουμε, να ανταλλάξουμε κασέτες «Game Boy» κτλ., ο Δημήτρης παρατηρεί ότι η τηλεόραση παίζει μια ταινία της Αλίκης Βουγιουκλάκη, συγκεκριμένα «Το Δόλωμα». Τη γνώριζα την ταινία. Δε μου άρεσε από πριν. Εκεί, η μεγάλη σταρ υποδύεται μια «καμπαρετζού» της Τρούμπας, σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε «σεξεργάτρια», και επίσης μια συνοδό, μια escort, απατεώνων. Είναι παγιδευμένη έμφυλα και ταξικά, αλλά ερωτεύεται. Ερωτεύεται αληθινά, και διεκδικεί αυτόν τον έρωτα, όμως δεν παύει να είναι ένας έρωτας υπερκαθορισμένος από το γεγονός ότι μέσω αυτού (και δηλαδή μέσω ενός ανδρός) μπορεί να διαφύγει από τη ζωή της. Φυσικά αυτό δεν το συνειδητοποιούσα, τότε, ήμασταν μόλις στην τετάρτη δημοτικού. Με έναν τρόπο όμως μου το ενέγραφε μια αλύπητα βίαιη δημιουργική επιμονή στο μίζερο, το καταθλιπτικό, το πονεμένο, το θρηνητικό, το πεθαντικό. Σε μια σκηνή σε μια ταβέρνα με τον έρωτά της, έρχονται πλανόδιοι μουσικοί με ακορντεόν και διασκεδάζουν το ζευγάρι παίζοντάς τους το «Άστο το χεράκι σου», τραγούδι του Σακελλάριου που σκηνοθέτησε και την ταινία. Χρόνια προσπάθησα ακούγοντας Πιατσόλα, να ξεπεράσω εκείνη τη θλίψη. Όχι ότι ο Δημήτρης δεν είχε ξεκινήσει, αμέσως μόλις με είδε, κακόκεφο την προσπάθεια.
Αλίκη Βουγιουκλάκη & Κώστας Φυσσούν ~ Άστο το χεράκι σου
«Έχεις ντυθεί ποτέ, Αλίκη;», με ρωτάει. Τι εννοείς; Διευκρινίζει: Έχεις ντυθεί ποτέ σου γυναίκα; «Όχι» αποκρίνομαι διστακτικά (αν και έκανα συχνά ισορροπία με τακούνια της γιαγιάς μου). Ο Δημήτρης αρπάζει μεμιάς τα τηλεοπτικά περιοδικά δίπλα από την τηλεόραση, τα ανοίγει και σκίζει τις σελίδες τους σαν θεατρικές κουρτίνες που διαχωρίζουν το προσκήνιο από το παρασκήνιο. Τις τσαλακώνει, τις στοιβάζει, τις κάνει σφαίρες και τις βάζει μέσα από την μπλούζα του. «Και τώρα, έχω βυζιά» θυμάμαι να λέει, ξετρελαμένος με το μοίρασμα του ευρήματός του. Τα γαλανά μισόκλειστα μάτια του στρέφονται στο συρτάρι· είχε κραγιόν της μαμάς του και κάτι σκουλαρίκια τα οποία τώρα φοράει ξανά μπροστά μου. Όταν ολοκληρώνει τη μεταμόρφωση, παίζει για μένα – στην πραγματικότητα η διαδικασία της μεταμόρφωσης ήταν η ουσιαστική performance, το παίξιμο ήταν απλώς η αιτιολόγησή της· η δικαιολόγησή του. Ή, ίσως, εγώ να ήμουν η δικαιολογία, το αναγκαίο κοινό. Ακούστηκαν βήματα στις σκάλες. Εκείνος άλλαξε χρώμα και διάθεση. Έγινε τόσο χλωμός, έσβησαν τα μάτια του, μόνο το κραγιόν του είχε χρώμα· μεταμορφώθηκε πίσω στην αγορίστικη μορφή του και έσβησε την τηλεόραση. Ήταν η συμμαθήτριά μας η Δέσποινα (ας την πούμε, εδώ, έτσι) ευτυχώς, που είχε έρθει κι εκείνη σε εκείνη την εκδρομή. Τσιμπημένη μαζί μου και χορτασμένη από αρνί (ήταν Πάσχα, ανακαλώ όσο γράφω), εξουθενωμένη από την παρατήρηση εντόμων και σαμιαμιδιών στον κήπο, δεν αντιλήφθηκε την όποια ένταση. Δεν ξέρω αν ο Δημήτρης ήταν, ή θα ήταν, ή γινόταν, ή θα γινόταν gay, bi / μη δυαδικό άτομο, τρανς. Οκτώ χρόνια μετά ο Δημήτρης αυτοκτόνησε. Δεν είχε βρει αποδοχή από το οικογενειακό περιβάλλον που αντιμετώπισε την επιθυμία του ως προϊόν ψυχοπαθολογίας που καλούσε σε αναζήτηση ειδικού. Αν μη τι άλλο, ο αδερφός του ήταν στο φάσμα – μπορεί κι ο Δημήτρης, σκέφτηκαν. Ή κάτι άλλο. Αλλά αποκλείεται να τον έλκυαν (και) άντρες ή/και να δυσφορούσε με το φύλο του.
Μια φίλη έγραψε τις προάλλες ότι όταν σκέφτεται τον Βαγγέλη Γιακουμάκη, τον Ζακ Κωστόπουλο, αλλά και την Τοπαλούδη, την Κάρολάιν, τη Γαρυφαλλιά, ή την Έφη Τσιχλάκη, το σύστημα σκέψης στο οποίο στρέφτεται, είναι ο φεμινισμός. Τω όντι, ετούτη είναι μια διαυγής σκέψη. Η Γουίν πάλι είπε ότι το trasness για τους τρανς ανθρώπους είναι η σύνολη ανθρωπινότητά τους. Όταν τους ζητάς (αν καν βγάζει νόημα κάτι τέτοιο) να το ιεραρχήσουν αλλιώς, τους ζητάς να διαπραγματευτούν τη σύνολη ανθρωπινότητά τους. Η Σινό λέει να συνεχίσουμε να σχοινοβατούμε με μυστική καλοσύνη στο έρεβος. Το Γκέσσεν πως αν στερήσουμε την πολιτειότητα και εθνική ταυτότητα των τρανς, αυτό θα επεκταθεί σε διάφορες κατηγορίες. Κι εγώ, είτε σκέφτομαι την παιδική κακοποίηση, τον βιασμό, την τρανσφοβία, τη γυναικοκτονία, την καθημερινή αρρενωπή βία και ανδρική κυριαρχία από άνδρες σε άνδρες, σκέφτομαι ως απάντηση τον φεμινισμό όπως η φίλη. Εκεί βρίσκονται τα εργαλεία. Όταν σκέφτομαι τον Δημήτρη, αλλά και τις/τα νέες/α στοχάστριες/α που διαβάζω, τον φεμινισμό σκέφτομαι. Όταν σκέφτομαι το πολιτικό, σκέφτομαι το φεμινιστικό. Έτσι, αν γίνομαι αντιπαθής, δεν είναι από μια περιττή κατάσταση, αλλά από μια αναγκαία. Έχω ανάγκη αυτόν τον τόπο που φτιάχνουν οι διπλανές, οι διπλανοί, τα διπλανά μου.
Η Χάνα Άρεντ, στην «Ανθρώπινη Κατάσταση», σημείωνε ότι η δράση δεν μπορεί να νοηθεί μέσα σε απομόνωση. Το να απομονώνεις, σημαίνει να στερείς από κάποιον την ίδια τη δυνατότητα του δραν. Μόνο με αυτούς τους όρους μπορώ να νοήσω τον αποκλεισμό καταπιεσμένων από τον μόνο τόπο που ipso facto καταλαμβάνουν όταν είναι να μιλήσουν, όταν πιάνουν εργαλεία να χτίσουν, όταν αιωρούνται σε μια σκαλωσιά. Αν το θέσει, έτσι, κανείς, το ερώτημα γίνεται: Ποια μπορεί να σηκώσει αυτό το βάρος του αποκλεισμού, και πού θα το τοποθετήσει για να φτιάξει, τι;
