Τρεις ποιητές

Βροχή έρχονται τα ποιητικά βιβλία με το ταχυδρομείο. Πρωταγωνιστεί ο εκδότης Γαβριηλίδης με πολλές, συνήθως καλαίσθητες, συλλογές. (Το περιεχόμενο δεν είναι πάντα αντάξιο...). Τι να σου κάνουν και οι ποιητές; Η ποίηση δεν γίνεται δεκτή στα βιβλιοπωλεία (εκτός και αν είσαι η Δημουλά) και ο μόνος τρόπος να κυκλοφορήσει είναι τα ΕΛΤΑ. Έχουμε πολλούς ποιητές - αλλά έχουμε και ασυνήθιστα καλούς. Ίσως είναι το μόνο πια αξιόλογο προϊόν ελληνικής παραγωγής. Αλίμονο, είναι τόσο λίγο εξαγώγιμο... Διάλεξα τρία πρόσφατα βιβλία που για διαφορετικούς λόγους μου άρεσαν. Υπενθυμίζω, για άλλη μία φορά, πως η στήλη δεν κάνει κριτική. Σαν ημερολόγιο που είναι καταγράφει εντυπώσεις.

Κώστας Μαυρουδής: «Τέσσερις Εποχές», εκδόσεις Κέδρος

Το βιβλίο θα μπορούσε να επιγράφεται: «Σε αναζήτηση του χαμένου χρόνου». Ο χρόνος είναι το θέμα του, η μνήμη το υλικό του. Αναζητάει ψήγματα ανά την Ευρώπη σε μέρη ήσυχα, από εκείνα όπου το τικ τακ του ρολογιού ακούγεται ευκρινέστερα. Λουτροπόλεις, εξοχές, βιβλία, μαθήματα. Και βέβαια οι τέσσερις εποχές κυκλικά εναλλάσσονται αδιάκοπα. Γράφει: Συχνά ο χρόνος, σαν παλιά ανάγνωση, κάνει τα γεγονότα συγκεχυμένα, σχεδόν αφαιρέσεις, δεν ξέρεις ακριβώς πού ανήκουν: Υπάρχουν στίχοι μεγάλης δύναμης («κωδωνοκρουσίες άπληστες για χώρο εισέβαλαν στο σπίτι»), παλιά πορτρέτα («όπου σαν την κατάνυξη λάμπει μοναχική η μπριγιαντίνη μέχρι σήμερα») και ένας χαρακτηρισμός της άνοιξης: τη γιγαντοαφίσα αυτή της χλωροφύλλης την πομπώδη διαφήμιση του μέλλοντος Ο γνωστός ποιητής (πολλοί τον ξέρουν και σαν εκδότη του «Δέντρου») προσθέτει στα ώριμα ποιητικά του έργα («Το δάνειο του χρόνου», 1989, «Επίσκεψη σε γέροντα με άνοια», 2001) άλλον έναν κρίκο που επεξεργάζεται ακόμα λεπτομερέστερα το αιώνιο θέμα του χρόνου και της μνήμης.

Λουκάς Κούσουλας: «Ενθύμιον», εκδόσεις Γαβριηλίδης

Δύο δεκαετίες χωρίζουν τον Λουκά Κούσουλα από τον Κώστα Μαυρουδή - και τα χρόνια αυτά φαίνονται στη σοφή, περίσκεπτη, κατασταλαγμένη ποίηση του Κούσουλα. Πιο παραδοσιακή είναι αλήθεια, αλλά καθόλου παλαιομοδίτικη, έχει την αμεσότητα των αρχαίων επιγραμμάτων που τόσο έχουν απασχολήσει τον φιλόλογο και δοκιμιογράφο. Του χρωστάμε ωραίες σελίδες για τον Παπαδιαμάντη, που και στην ποίησή του δίνει συχνά το παρών. Ο τόμος Ενθύμιον είναι μία επιλογή, μία ανθολόγηση από τον μεγαλύτερο Ποιήματα του 2007. Η φύση και ιδιαίτερα τα ψηλά βουνά είναι η εμμονή και η καταφυγή του. Κρίμα που δεν μπορώ να παραθέσω το μεγάλο ποίημα με τίτλο: «Κισμέτι διά να ιδώ τ' αστεράκι» (ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ). Οι στίχοι του σχολιάζουν Ελύτη, Σεφέρη, Πλάτωνα, Ηράκλειτο, Έλιοτ - συχνά με πικρό χιούμορ. Ποίηση γνωμική με μία αύρα ελεγείας. Όπως γράφει στην «Επισημείωση» του τέλους: «Μη μας ξεχνάτε θέλει να πει (το Ενθύμιον), επαναλαμβάνοντας με τον τρόπο του την παλιά παραγγελία: "Μάνα μου τα λουλούδια μου συχνά να τα ποτίζεις"».

Στο Ροδάνι
Όπου βρεθώ
Άλλο δεν κάνω
Μόνο τυλίγω
του αποχαιρετισμού
το κουβαράκι.

Ευτυχία Παναγιώτου: «Μαύρη Μωραλίνα», εκδόσεις Κέδρος

Τριάντα χρόνια χωρίζουν την Ευτυχία Παναγιώτου από τον Μαυρουδή και πενήντα από τον Κούσουλα. Κι αλήθεια, μιλάει άλλη γλώσσα. Μία σειρά από ονειρικές-εφιαλτικές εικόνες είναι τα 22 ποιήματα της συλλογής αυτής. Εικόνες δυνατές που από μέσα τους βγαίνει ανθρώπινος πόνος, σκληρός, χωρίς ίχνος μελό.

στοιχειά και λείψανα
διασκεδάζουν
το ποίημα, το ποίημα όταν
δεν έρχεται.

Η ηρωίδα (ή μην είναι πολλές) του ποιήματος είναι γυναίκα. Ανάμεσα σε ηδονή και αρρώστια, με τον θάνατο παρόντα ακόμα και στην εικόνα του εξωφύλλου, διάσημη φωτογραφία της Francesca Woodman.

η πληγωμένη, πόσους και γιατί πάντα τους
καλούς μαζί της,
ζωντανή η αγάπη θάβει και την αγάπη της.

Πάντως, το βιβλίο της εβδομάδας είναι ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του εικοστού αιώνα. Το είχα διαβάσει πριν από πενήντα χρόνια σε γερμανική μετάφραση (άργησε πολύ να μεταφραστεί ελληνικά, ιταλικά καλά δεν ξέρω), το ξαναδιάβασα σε αγγλική. Υπάρχει τώρα και στα ελληνικά στις εκδόσεις Άγρα.

Πρίμο Λέβι: «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος».

Θα έλεγα ότι κανείς δεν ξέρει τι είναι άνθρωπος, αν δεν έχει διαβάσει αυτό το βιβλίο.