Ποιος ήταν, τελικά, ο Φρανκενστάιν; Ξαναδιαβάζοντας το κλασικό αριστούργημα της Μέρι Σέλεϊ

Ποιος ήταν, τελικά, ο Φρανκενστάιν; Ξαναδιαβάζοντας το κλασικό αριστούργημα της Μέρι Σέλεϊ Facebook Twitter
Διαβάζοντας το κλασικό αριστούργημα της Μέρι Σέλεϊ, που κυκλοφορεί σε νέα, ωραία, μοντέρνα και στα μέτρα της εποχής μετάφραση από την Κατερίνα Σχινά ανακαλύπτει κανείς πολλές εκφάνσεις στην κλιμακωτή διάρθρωση αυτού του υπέροχου ποιητικού αφηγήματος που σπάει τις κατηγορίες.
0

Το δημιούργημα της Σέλεϊ μοιάζει κάπως σαν το τέρας που δημιούργησε ο δόκτωρ Φρανκενστάιν στο εργαστήριό του: όχι μόνο ξεπέρασε σε φήμη το βιβλίο που ξεκίνησε απλώς σαν ένα παιχνίδι αλλά στιγμάτισε τη φαντασιοκοπία του δυτικού πολιτισμού όσον αφορά τα όρια της δημιουργίας, του καλού και του κακού, της συνείδησης. Προορισμένος να θυμίζει ότι ο χειρότερος εχθρός του ανθρώπου είναι, τελικά, ο ίδιος του ο εαυτός και παίρνοντας το όνομα από αυτό του δημιουργού του, ο Φρανκενστάιν καιροφυλακτεί πίσω από τις φράσεις και στις σκέψεις, έχοντας παρεισφρήσει στη λαϊκή φρασεολογία και στη συλλογική έκφραση.

Κι όμως, διαβάζοντας το κλασικό αριστούργημα της Μέρι Σέλεϊ, που κυκλοφορεί σε νέα, ωραία, μοντέρνα και στα μέτρα της εποχής μετάφραση από την Κατερίνα Σχινά, με πρόλογο της ίδιας και επίμετρο της Τζόις Κάρολ Όουτς –στην επίσης νέα σειρά των κλασικών από τις εκδόσεις Ψυχογιός που επιμελείται ο Ηλίας Μαγκλίνης–, ανακαλύπτει κανείς πολλές εκφάνσεις στην κλιμακωτή διάρθρωση αυτού του υπέροχου ποιητικού αφηγήματος που σπάει τις κατηγορίες.

Ακολουθώντας την επιστολική μορφή, μια συνήθη αφηγηματική τακτική της εποχής, φαίνεται να ακροβατεί ιδανικά ανάμεσα στο ποιητικό έργο και στο μυθιστόρημα, ακολουθώντας στη συνέχεια τη λογική του μονολόγου αλλά και του γρήγορου διαλόγου (στην υπέροχη σκηνή της αντιπαράθεσης του δόκτορος με το τέρας). Όλες οι εξιστορήσεις, ωστόσο, καταλήγουν στην ανίχνευση, έστω και φασματικά, αυτού που πάντοτε φοβόμαστε και παραμονεύει στις σκέψεις, στις μνήμες και στις επιθυμίες μας και που στο βιβλίο αναδεικνύεται ως όραμα, εμμονή, όνειρο ή εφιάλτης.

Ποιος ήταν, τελικά, ο Φρανκενστάιν; Ξαναδιαβάζοντας το κλασικό αριστούργημα της Μέρι Σέλεϊ Facebook Twitter

Το παιχνίδι της αυτεπίγνωσης έχει, τελικά, διπλή φύση και αφορά και τους δύο μέσα από αυτό το αντικαθρέφτισμα του ενός μέσα στον άλλον, που άνοιξε δρόμους στη λογοτεχνία, εμπνέοντας από τον «Σωσία» του Ντοστογιέφσκι μέχρι τους διφυείς ήρωες του Μπόρχες.


Ας μην ξεχνάμε, αντίστοιχα, ότι το εν λόγω μυθιστόρημα ήταν αποτέλεσμα ενός αυθόρμητου συγγραφικού παιχνιδιού που έστησαν στο σαλόνι του λόρδου Μπάιρον η Σέλεϊ, ο άντρας της Πέρσι Σέλεϊ, η ετεροθαλής αδελφή της και ερωμένη του Μπάιρον, Κλερ Κλέρμοντ και ο Τζον Γουίλιαμ Πολιντόρι, σκαρώνοντας ιστορίες για φαντάσματα εκείνο το «υγρό και θλιβερό» καλοκαίρι του 1816 που συνευρέθηκαν στο σπίτι του στην Ελβετία. Εκεί, η νεαρή συγγραφέας μεταμορφώθηκε, όπως το τέρας της, σε θηλυκό Προμηθέα. Εξού και ότι τα πάντα μπορούν να αποκτήσουν διαστάσεις μυθικές στα μαγικά χέρια της, από τη στιγμή που εκείνη ουσιαστικά συνομιλεί με το δικό της αμλετικό φάντασμα, έχοντας παράλληλα στο μυαλό της σπουδαίους περιπλανώμενους, όπως ο Δον Κιχώτης, στον οποίον αναφέρεται με σαφήνεια, τις γοτθικές ατμόσφαιρες του Πόε, τους κακούς από τις τραγωδίες του Σαίξπηρ ή τα γραπτά του Λιούις Στίβενσον και τα σπουδαία ποιήματα του Δάντη, του αγαπημένου της Πέρσι Σέλεϊ και του φίλου τους λόρδου Μπάιρον.


Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, το τέρας δεν γεννήθηκε με σκοπό να εκδικείται ή να δολοφονεί, όπως τα αντίστοιχα κτήνη της φανταστικής λογοτεχνίας – βλέπε τον Δράκουλα του Στόκερ. Αν, λοιπόν, σε αντίστοιχα έργα της εποχής, όπως ο Μέλμοθ ο Περιπλανώμενος του Τσαρλς Μάτσουριν, το κακό παραμονεύει, στη δράση του Φρανκενστάιν αυτό συμβαίνει μόνο και μόνο επειδή του το μαθαίνουν οι άνθρωποι ή επειδή η έλλειψη αγάπης εξαντλεί όλα τα περιθώρια για καλοσύνη.

Απόδειξη ότι στο δεύτερο εγχείρημα του δόκτορος Φρανκενστάιν –που μένει ημιτελές, άλλο ένα ξαστόχημα– ο ίδιος προσπαθεί να δημιουργήσει μια σύντροφο για το τέρας, προκειμένου να κατευνάσει μέσα του την ανάγκη για εκδίκηση ή τον φθόνο. Ο αναγνώστης, παρακολουθώντας για πολλές σελίδες το αλλόκοτο πλάσμα να περιπλανιέται σε διαφορετικά τοπία, όπου μαθαίνει να κυνηγάει την τροφή του, να σκέφτεται, να μιλάει και να ανάβει φωτιά –πάλι ο Προμηθέας–, δείχνει εν τέλει να το συμπονά.

Ειδικά όταν το τέρας, σε μια έκρηξη φροντίδας, μαζεύει τα βράδια ξύλα για να βοηθήσει μια φτωχή οικογένεια, αντί να κοιμάται, μέχρι που κάποια στιγμή αναγκάζεται να εμφανιστεί ενώπιόν τους: ο τυφλός παππούς τον αποδέχεται, όχι όμως και τα υπόλοιπα μέλη, που τρομάζουν με την αποκρουστική όψη του. Ζώντας, επομένως, ανάμεσα σε ανθρώπους, μαθαίνοντας τη σκέψη και τις αντιδράσεις τους, σταδιακά μετατρέπεται σε δολοφόνο – αντίστοιχα ο δόκτωρ Φρανκενστάιν καταλήγει, από φιλόδοξος φοιτητής, κυνικός δημιουργός, χωρίς συμπόνια.

Το παιχνίδι της αυτεπίγνωσης έχει, τελικά, διπλή φύση και αφορά και τους δύο μέσα από αυτό το αντικαθρέφτισμα του ενός μέσα στον άλλον, που άνοιξε δρόμους στη λογοτεχνία, εμπνέοντας από τον Σωσία του Ντοστογιέφσκι μέχρι τους διφυείς ήρωες του Μπόρχες. Έτσι, ξεπερνιέται η κοινότοπη μάχη μεταξύ καλού και κακού, επιβεβαιώνοντας το πλατωνικό και άκρως φιλοσοφικό «ουδείς εκών κακός», απόσταγμα της ελευθεριακής συνείδησης που πρέσβευε η ρομαντική φιλοσοφία, και η ίδια η συγγραφέας.

Αντίστοιχα, πάλι, το ευφυές παιχνίδι της αντιπαράθεσης ανάμεσα στους δυο ανταγωνιστές δίνει την ευκαιρία στην τολμηρή για τα ήθη της εποχής Σέλεϊ να ξεδιπλώσει το περιγραφικό της ταλέντο, καθώς, κυνηγώντας τον δημιουργό του, ο αλλόκοτος Προμηθέας πρωτοαντικρίζει τον κόσμο και τη φυσική μαγεία του. Ανακαλύπτοντας τη «γαλήνια σιωπή της αίθουσας του θρόνου της αυτοκρατορικής φύσης» δείχνει να γοητεύεται από τις ομορφιές της κοιλάδας του Σαμονί, τα πανύψηλα βουνά που περιβάλλουν το φαράγγι του Αρβ, το μεγαλοπρεπές Λευκό Όρος και, καθώς διασχίζει σχεδόν όλη την κεντρική ευρωπαϊκή ήπειρο, από τις παγωμένες λίμνες έως τους «θαλερούς αμπελώνες σε καταπράσινους λόφους», μεταφέρει όλο αυτό το θάμβος και στον αναγνώστη.

Βλέποντας τη φύση να κρέμεται από πάνω του και να τον ξεπερνά –μονάχα αυτή, μαζί με την παλλόμενη ανάσα της ελευθερίας που τον τυλίγει–, φτάνει να εκσφενδονίζεται σαν ένας άγγελος που ολοκλήρωσε την πορεία του και τώρα επιστρέφει στη γη μεταμορφωμένος σε δαίμονα. Η αντίστροφη πορεία από το ονειρικό κομμάτι που απογειώνει την αφήγηση στον απτό ρεαλισμό, που κάνει την καρδιά του τέρατος να σκορπίζεται με τα λιωμένα της συντρίμμια μέσα στα άψυχα εργαστήρια, είναι παραπάνω από εμφανής.

Όσα διδάγματα κι αν μετέφεραν, λοιπόν, οι επιστήμες που αποθεώνονταν κάπου εκεί στις αρχές του 19ου αιώνα αλλά και ο γαλβανισμός και τα μυστικά της αλχημείας, αυτό που οι συγγραφείς και οι φιλόσοφοι δεν κατάφεραν να εξηγήσουν –κι αυτό η ίδια η Μέρι Σέλεϊ το ενστερνίζεται βαθιά– είναι η ανθρώπινη μοναξιά και η δυστυχία. Βλέποντας η συγγραφέας τη ζωή της να γίνεται κομμάτια, χάνοντας τα μωρά της το ένα μετά το άλλο, αλλά και τον σύζυγό της σε ναυτικό ατύχημα στην Αδριατική, δεν μπορούσε να μη νιώθει την απόλυτη ματαιότητα και τεράστιο τρόμο μπροστά στην υπέρτατη αγάπη που ένιωσε ή μπροστά στο μεγάλο της ταλέντο –απαγορευμένο τότε στις γυναίκες– και στο βιβλίο που γέννησε με τόσο κόπο:

«Αλίμονο! Γιατί ο άνθρωπος να κομπάζει για ευαισθησίες ανώτερες από εκείνες του θηρίου, εάν αυτές τον καθιστούν πιο ευάλωτο; Αν οι ανάγκες μας περιορίζονταν σε όσες επιτάσσουν η πείνα, η δίψα, το ένστικτο της αναπαραγωγής, ίσως ήμασταν σχεδόν ελεύθεροι: τώρα, όμως, μας παρασύρει κάθε άνεμος που φυσά και μια τυχαία λέξη ή εικόνα την οποία αυτή η λέξη ενδέχεται να γεννήσει μέσα μας». Η λέξη που γεννιέται τρομάζει κάθε συγγραφέα, θυμίζοντας πως η πραγματική ζωή βρίσκεται τελικά στις ρίζες της, τοποθετημένη βαθιά σε αυτά τα κύτταρα που μας κάνουν να είμαστε, πάνω και πέρα απ' όλα, άνθρωποι. Γιατί το τέρας, τελικά, είμαστε εμείς οι ίδιοι.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

__________________

Ας φυσά τώρα

To νέο βιβλίο του Στάθη Τσαγκαρουσιάνου κυκλοφορεί.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΕΔΩ ΑΠΟ ΤΟ SHOPLIFO

 

 

Βιβλίο
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ