Οι ιστορίες του «Μπιντέ» του cult συγγραφέα Μάριου Χάκκα

Οι ιστορίες του «Μπιντέ» Facebook Twitter
Ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, στον οποίο οφείλουμε εξαιρετικές μελέτες, όπως αυτή για τον Βιζυηνό ή για τον ελληνικό υπερρεαλισμό, δίνει εδώ μια άλλη ανάγνωση του Χάκκα και των είκοσι δύο διηγημάτων του Μπιντέ.
0

«ΜΠΙΝΤΕΣ» ΗΤΑΝ ΜΙΑ ονομασία της πλατείας Κολωνακίου που είχε σχέση με το σχήμα της. Δημιουργούσε όμως και συνειρμούς για ένα είδος κοινωνικού ξεπλύματος.

Σήμερα η ονομασία είναι ξεχασμένη, αλλά τη δεκαετία του 1970 ήταν πολύ ισχυρή και σίγουρα σήμαινε πολλά για όποιον την άκουγε και όποιον τη χρησιμοποιούσε. Αυτός ο μπιντές, δηλαδή η πλατεία και ευρύτερα το Κολωνάκι, ήταν και χώρος δράσης διαφόρων ομάδων. Μία από αυτές ήταν η beat και σουρεαλιστική ομάδα του Νάνου Βαλαωρίτη, του Δημήτρη Πουλικάκου και του Πάνου Κουτρουμπούση που είχαν εξέδιδαν το βραχύβιο, αλλά πολύ επιδραστικό περιοδικό «Πάλι» στο διάστημα 1964-66.

Η λέξη «μπιντές» παραπέμπει επίσης στα objets trouvés και στην ντανταϊστική και σουρεαλιστική παράδοση που μας φέρνει αμέσως στο μυαλό το έργο του Μαρσέλ Ντισάν «Κρήνη», αυτή την εικόνα του ουρητηρίου. Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες είναι ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων του Μάριου Χάκκα, που κυκλοφόρησε το 1970 και σίγουρα έχει σχέση με τους άλλες μπιντέδες που ήδη αναφέραμε. 

Στις ιστορίες του «Μπιντέ» οι αφηγητές στοχεύουν «στον αυτοσαρκασμό, στην κριτική στον καταναλωτισμό, στην υπονόμευση των συμβολικά φορτισμένων τόπων, είτε είναι η Ακρόπολη είτε η Καισαριανή, στην αμφισβήτηση της εξιδανίκευσης της τέχνης και της λογοτεχνίας, στην ειρωνική αντιμετώπιση ιστορικά φορτισμένων καταστάσεων, όπως η μικρασιατική εκστρατεία», γράφει ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος.

Ο Μάριος Χάκκας γεννήθηκε το 1931 στη Μακρακώμη της Φθιώτιδας. Το 1935 η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στη συνοικία της Καισαριανής. Αυτή η προσφυγική συνοικία έγινε αργότερα τόπος της λογοτεχνικής μυθολογίας του. Πέθανε νέος, από καρκίνο, το καλοκαίρι του 1972, ένας θάνατος που έκανε αναγνώστες και κριτικούς να συνδέσουν το έργο του με τη ζωή του και να δημιουργήσουν έτσι ένα «ισχυρό βιογραφικό πρόταγμα».

Συνομήλικος του Θανάση Βαλτινού, του Βασίλη Βασιλικού και του Μένη Κουμανταρέα, ο Χάκκας έδρασε λογοτεχνικά γύρω στα έξι χρόνια, από το 1966 έως τον θάνατό του. Στο διάστημα αυτό εκδόθηκαν οι τρεις συλλογές διηγημάτων του, που κυκλοφορούν σήμερα σε έναν τόμο από τις εκδόσεις Κέδρος. Πρόκειται για τη συλλογή Ο τυφεκιοφόρος του εχθρού (1966), Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες (1970) και Το κοινόβιο, κυρίως αυτοβιογραφική συλλογή που κυκλοφόρησε το 1972.

Από νωρίς μέσα στην αριστερά, ο Χάκκας έρχεται σε ρήξη με το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1966, ενώ η εισβολή των τανκς της Σοβιετικής Ένωσης στην Τσεχοσλοβακία, δύο χρόνια μετά, κλονίζει οριστικά την πίστη του στον σοσιαλισμό.

cover
ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, Το αμφίσημο γέλιο στη συλλογή «Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες» του Μάριου Χάκκα, Εκδόσεις Άγρα

Οι συλλογές και τα διηγήματα του Μάριου Χάκκα ήταν πολύ ορατά τα πρώτα χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση το 1974. Παρατηρήθηκε το παράδοξο, σταδιακά το ενδιαφέρον των αναγνωστών να μειώνεται, ενώ ταυτόχρονα να αυξάνεται το ενδιαφέρον των μελετητών και των κριτικών για το έργο του. Αναμφισβήτητα θεωρείται ένας cult συγγραφέας που πρέπει όμως να ξαναδιαβαστεί ή να ανακαλυφθεί και πάλι.

Την ευκαιρία για την ανακάλυψη αυτή μας δίνει τώρα το βιβλίο του ομότιμου καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μιχάλη Χρυσανθόπουλου για τη συλλογή Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες. Ο Χρυσανθόπουλος, στον οποίο οφείλουμε εξαιρετικές μελέτες, όπως αυτή για τον Βιζυηνό ή για τον ελληνικό υπερρεαλισμό, δίνει εδώ μια άλλη ανάγνωση του Χάκκα και των είκοσι δύο διηγημάτων του Μπιντέ.

Αφήνοντας κατά μέρος την κλασική προσέγγιση του έργου του Χάκκα με άξονες ‒από τη μια πλευρά η ένταξή του στην αριστερά και η ρήξη του με την «αριστερή ορθοδοξία» και από την άλλη η αρρώστια του και ο πρόωρος θάνατός του‒, ο Χρυσανθόπουλος μας δείχνει ότι «ο Μπιντές… δεν υιοθετεί τη θεματική και τη ρητορική της ρεαλιστικής παράδοσης του ελληνικού διηγήματος, ότι είναι κάτι καινούργιο, ένα “εντυπωσιακά καινοτόμο” παράδειγμα των εξελίξεων της μοντερνιστικής γραφής, ένας εναλλακτικός λόγος στη νεοελληνική πεζογραφία».

Έχει σημασία αυτή η προσέγγιση του Χρυσανθόπουλου γιατί ακόμη και σήμερα ο Μπιντές δεν παρουσιάζεται ως κάτι ιδιαίτερο μέσα στην πεζογραφία του Χάκκα αλλά καλύπτεται από την ομπρέλα της ένταξης του συγγραφέα στην αριστερά, της αποστασιοποίησής του από αυτήν και της ασθένειάς του.

Στις ιστορίες του «Μπιντέ» οι αφηγητές στοχεύουν «στον αυτοσαρκασμό, στην κριτική στον καταναλωτισμό, στην υπονόμευση των συμβολικά φορτισμένων τόπων, είτε είναι η Ακρόπολη είτε η Καισαριανή, στην αμφισβήτηση της εξιδανίκευσης της τέχνης και της λογοτεχνίας, στην ειρωνική αντιμετώπιση ιστορικά φορτισμένων καταστάσεων, όπως η μικρασιατική εκστρατεία», γράφει ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος.

Όταν εκδίδεται το Ο Μπιντές και άλλες ιστορίες, στην Ελλάδα έχουμε δικτατορία. Τα διηγήματα της συλλογής όμως γράφονται σε μια εποχή μεγάλων ανακατατάξεων. Ο Μάης του ’68, η μαζική αντίδραση στον πόλεμο του Βιετνάμ, η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, η δολοφονία του Ρόμπερτ Κένεντι, η σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, είναι γεγονότα που δεν μπορούν να αφήσουν ανεπηρέαστη μια συγγραφική συνείδηση, ιδιαίτερα αν έχει τις καταβολές της στον κόσμο και στις ιδέες της αριστεράς.

Ταυτόχρονα, η δεκαετία του 1960, μέχρι το 1967 που επιβάλλεται η δικτατορία, είναι για την Ελλάδα μια εποχή πολιτιστικής έκρηξης και εμφάνισης μιας ποπ κουλτούρας. Ο ρόλος των περιοδικών που εκδίδονται αυτή την εποχή, ιδιαίτερα η «Επιθεώρηση Τέχνης» για τον χώρο της αριστεράς και οι «Εποχές» για τον αστικό και φιλελεύθερο χώρο, είναι καθοριστικός.

Αυτή την περίοδο κυκλοφορεί, όπως είδαμε, και το περιοδικό «Πάλι», που δεν έχει εξάρτηση από την αριστερά αλλά δεν ήταν και αποδεκτό από τους συγγραφείς και διανοούμενους του αστικού χώρου.

Ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος μας δείχνει ότι αν οι ιστορίες του Μπιντέ διαβαστούν συνδυαστικά με τα κείμενα που δημοσιεύονται στο «Πάλι», θα βρούμε κοινούς άξονες που έρχονται από τη γλωσσική κριτική και τις απόψεις για τη δυσπιστία στη γλώσσα, από το κίνημα νταντά και από τον υπερρεαλισμό.

Δεν είναι τυχαίο ότι στο βιβλίο ο Χρυσανθόπουλος παρουσιάζει τις θεωρίες και τα κινήματά που έχουν σχέση με αυτό το έργο του Χάκκα. «Η συλλογή ενσωματώνει τόσο το ριζοσπαστικό πνεύμα του περιοδικού “Πάλι” όσο και την εμπειρία των γεγονότων του 1968 στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες», γράφει ο Χρυσανθόπουλος.

Οι ιστορίες του «Μπιντέ» Facebook Twitter
Ο Μάριος Χάκκας.

Στις ιστορίες του Μπιντέ τα πολιτικά γεγονότα προσλαμβάνονται και σατιρίζονται παράλληλα με τα λογοτεχνικά και τα καλλιτεχνικά, ενώ σημαντική είναι η θέση του έρωτα, του σώματος και της όποιας σεξουαλικής εξάρτησης. Πάνω απ’ όλα, όμως, βρίσκεται το στοιχείο της διακωμώδησης και της γελοιοποίησης που μπορεί να φτάνει στα όρια της επιθετικότητας.

Αυτή η διακωμώδηση μπορεί να είναι ίσως αποτέλεσμα απογοήτευσης και μελαγχολίας που δημιουργεί στον Χάκκα η γνώση του επικείμενου θανάτου του.

Για παράδειγμα, στην ιστορία για τη μικροαστικοποίηση της Καισαριανής, ο Μάριος Χάκκας γράφει: «Τι μ’ έχει πιάσει και γελοιοποιώ τα πάντα; Μπορεί πάλι τα πράγματα να είναι σοβαρά και το γελοίο να φωλιάζει μέσα μου. Πάντως, έχοντας τάξει για σκοπό την απομυθοποίηση ορισμένων καταστάσεων, δεν πρόκειται να σιάξω άλλους μύθους. Καλύτερα η γελοιοποίηση».

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ