Μια περιήγηση στον «Αστρολάβο» του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού

Μια περιήγηση στον Αστρολάβο του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού Facebook Twitter
0

Το όνομα και η προσωπικότητα του Φώτη Κόντογλου, ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, δεν είναι γνωστά μόνο στους ιστορικούς και τους εραστές της τέχνης. Το επώνυμο Κόντογλου ακούγεται οικείο ακόμα και στους απλούς καθημερινούς ανθρώπους που είχαν την τύχη να θαυμάσουν ένα ή περισσότερα έργα σε μουσεία, σε κάποια πινακοθήκη ή σε έναν από τους αναρίθμητους ναούς που είχε διακοσμήσει. 

Μιλώντας με τον ιστοριοδίφη και συλλέκτη Χρήστο Φ. Μαργαρίτη για την έκδοση του Μουσείου Μπενάκη Μια ζωγραφική «Βίβλος» αποκαλύπτεται. Σχέδια και σκαριφήματα του Φώτη Κόντογλου σε λεύκωμα ιδιωτικής συλλογής, που εντάσσεται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση των 55 χρόνων από τον θάνατο του Φώτη Κόντογλου, μαθαίνουμε για την ιστορία και τη μελέτη ενός μεγάλου αριθμού σκαριφημάτων και σχεδίων του καλλιτέχνη, τοποθετημένων από τον ίδιο σε λεύκωμα ερυθρού χρώματος, το οποίο κατόπιν δώρισε στον μαθητή και συνεργάτη του αγιογράφο Πέτρο Βαμπούλη.

Στο λεύκωμα που κυκλοφορεί από το Μουσείο Μπενάκη υπάρχουν τα αναλυτικά λήμματα για τα εβδομήντα αδημοσίευτα μέχρι σήμερα έργα, ενώ στις 127 σελίδες του τόμου περιλαμβάνονται τα σκαριφήματα και τα σχέδια του Φώτη Κόντογλου.

Ο Κόντογλου εκτός από εξαιρετικός ζωγράφος απεδείχθη και δεινός λογοτέχνης, πολυγραφότατος και με έντονο προσωπικό ύφος. Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις συνδύασε την εικόνα με τον λόγο. «Ο συγγραφέας οδήγησε τον ζωγράφο, ο ζωγράφος εμπνεύστηκε και καθοδηγήθηκε από τον συγγραφέα» γράφει η Ειρήνη Οράτη.

Μια ζωγραφική βίβλος
ΜΙΧΑΗΛ Ι. ΑΣΦΕΝΤΑΓΑΚΗΣ, ΜΙΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ «ΒΙΒΛΟΣ» ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ. ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΣΚΑΡΙΦΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΣΕ ΛΕΥΚΩΜΑ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ, Σελίδες: 128. Με 88 έγχρωμες εικόνες και σχέδια.
Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2020
Τιμή: €30

Το πρώτο βιβλίο που συνέγραψε ήταν ο Pedro Cazas, που εκδόθηκε με έξοδα του πεζογράφου και φίλου του Στρατή Δούκα το 1920, στο Αϊβαλί. Τα σχόλια από δύο σημαντικούς ανθρώπους του πνεύματος, τον Νίκο Καζαντζάκη και τον Στρατή Μυριβήλη, ήταν ιδιαίτερα κολακευτικά. 

Στην πορεία συνεργάστηκε με μεγάλους εκδοτικούς οίκους της εποχής ως συγγραφέας και εικονογράφος, όπως στο «Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη» όπου γράφει λήμματα και τα εμπλουτίζει με σχέδια, καθώς και με τον εκδότη Χρυσόστομο Γανιάρη. 

Το 1934 δημιούργησε τον εντυπωσιακό «Αστρολάβο», ένα ιστορημένο κοσμικό χειρόγραφο με έγχρωμη εικονογράφηση. Από το 1942 επιδίδεται σε μια ακατάπαυστη συγγραφή μέχρι και το 1945 περίπου, οπότε δραστηριοποιείται έντονα ως αγιογράφος. Από το 1947 το συγγραφικό του έργο σχετίζεται σχεδόν αποκλειστικά με τη θρησκεία και το 1960 εκδίδεται από τις εκδόσεις Αστήρ το βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών έργο του «Έκφρασις της ορθοδόξου εικονογραφίας», ένας δίτομος εικονογραφικός οδηγός ανάλογος με την «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης» του αγιορείτη μοναχού του 18ου αιώνα Διονυσίου του εκ Φουρνά.

Μεσόγεια Θάλασσα Κόντογλου Facebook Twitter
Σελίδα από την έντυπη έκδοση του 1935.
Φώτης Κόντογλου Ζουγραφιές Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το λεύκωμα.

Το όνομα του Φώτη Κόντογλου το άκουγε ο Χρήστος Μαργαρίτης από μικρός, στο σπίτι τους, όντας ανιψιός του Αιμίλιου Βελιμέζη, του σπουδαίου συλλέκτη μεταβυζαντινών εικόνων. Όταν περιήλθε στα χέρια της οικογένειας η συλλογή του, μετά τον θάνατό του, με προτροπή του Άγγελου Δεληβορριά μελετήθηκε και προχώρησαν στο πρότζεκτ του εντοπισμού των έργων, της μελέτης και της συντήρησης.

Ως νεαρός γαλουχήθηκε με το όνομα και την προσωπικότητα του Κόντογλου, που δεν προλάβει να γνωρίσει ή να μπει στο βάθος των πνεύματός του. Όταν ήταν εκ των υπευθύνων για την ανάδειξη έργων της συλλογής Βελιμέζη, με επιστημονικό ενδιαφέρον προσπάθησε να έρθει σε επαφή με το έργο αγιογράφων του 20ού αιώνα. Μπήκε σε αυτή την περιπέτεια και στη γνωριμία με τους πρωτομάστορες και βοηθούς, μαθητές του Φώτη Κόντογλου, τους Γιώργο Χοχλιδάκη, Ράλλη Κοψίδη και Πέτρο Βαμπούλη, τους οποίους γνώρισε από κοντά και είχαν πολλές γόνιμες συζητήσεις. 

«Ανακαλύψαμε στα αρχεία που κρατούσαν, με μεγάλο σεβασμό, έργα του Φώτη Κόντογλου. Τι έργα; Διαφόρων κατηγοριών και κυρίως σχέδια» λέει ο κ. Μαργαρίτης. «Ο κυρ-Φώτης, όπως τον αποκαλούσαν οι στενοί συνεργάτες του, είχε συνδεθεί με όλους τους βοηθούς του με σχέσεις προσωπικές, τους πάντρευε, βάφτιζε τα παιδιά τους. Στον Βαμπούλη είχε χαρίσει ένα κόκκινο λεύκωμα που το είχε "οργανώσει" και φτιάξει με τα χέρια του».

Το λεύκωμα αυτό, τη «Βίβλο», όπως το χαρακτήριζε ο Βαμπούλης, το χάρισε σε φίλους της συλλογής Βελιμέζη, τα οποία μελέτησε ένα-ένα ο Μιχάλης Ασφενταγάκης. Στο λεύκωμα που κυκλοφορεί από το Μουσείο Μπενάκη υπάρχουν τα αναλυτικά λήμματα για τα εβδομήντα αδημοσίευτα μέχρι σήμερα έργα, ενώ στις 127 σελίδες του τόμου περιλαμβάνονται τα σκαριφήματα και τα σχέδια του Φώτη Κόντογλου ταξινομημένα σε τέσσερις ομάδες: α) τις μεμονωμένες μορφές, β) τις ολοκληρωμένες παραστάσεις με περιεχόμενο κυρίως θρησκευτικό, γ) τα σκαριφήματα και σχέδια που αποτελούν μέρος ευρύτερων συνθέσεων και δ) τις απεικονίσεις που προορίζονταν μόνο για εικονογραφημένα. 

Μια περιήγηση στον «Αστρολάβο» του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το λεύκωμα.

Στις τελευταίες σελίδες αυτού του λευκώματος ο Φώτης Κόντογλου είχε βάλει το πρώτο του χειρόγραφο για τον «Αστρολάβο». «Τον Κόντογλου τον ιντρίγκαραν πολύ ο Βερν, οι περιπέτειες, τα παλιά ταξιδιωτικά και το φανταστικό ήταν μια διαρκής πηγή έμπνευσής του» αποκαλύπτει ο κ. Μαργαρίτης. 

«Είχε αρχίσει να φτιάχνει ένα αφήγημα, ένα μυθιστόρημα ταξιδιωτικό, στις αρχές της δεκαετίας του '30 και στο λεύκωμα υπάρχουν όλα τα χειρόγραφα και τα προσχέδια. Ήθελε λοιπόν να το εκδώσει, το ετοίμασε σελίδα-σελίδα, έγχρωμο, και το παρουσίασε σε κάποιον εκδότη αλλά ήταν μια πολύ ακριβή έκδοση και με τις μεθόδους του 1935, θα ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα με απλησίαστη τιμή. Τελικά, κατέληξε σε συνεργασία με τον Τσαρούχη, να το εκδώσουν σε ασπρόμαυρο, και κυκλοφόρησε το 1935. 

Είναι ένα σπάνιο κομμάτι και ένα από τα εξαιρετικά έργα του κυρ-Φώτη, που έργα του βρίσκονται σε πολλές εκκλησίες της Αθήνας και είναι ένα κομμάτι της αστικής ιστορίας της πόλης, και μας δείχνει μια άλλη πτυχή της πολύπλευρης δραστηριότητάς του και έναν τρόπο να προσεγγίσουμε με διαφορετικό τρόπο το έργο του». 

Μια περιήγηση στον «Αστρολάβο» του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το λεύκωμα.
Μια περιήγηση στον «Αστρολάβο» του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το λεύκωμα.
Μια περιήγηση στον «Αστρολάβο» του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το λεύκωμα.
Μια περιήγηση στον «Αστρολάβο» του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το λεύκωμα.
Μια περιήγηση στον «Αστρολάβο» του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το λεύκωμα.
Μια περιήγηση στον «Αστρολάβο» του Φώτη Κόντογλου και στην έμπνευσή του από τον κόσμο του φανταστικού Facebook Twitter
Εικονογράφηση από το λεύκωμα.
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής και της επιτυχίας της»

Βιβλίο / Μπεν Γουίλσον: «Η χαοτική εικόνα της Αθήνας είναι το μυστικό της αντοχής της»

Από τη Βαβυλώνα ως την Αθήνα, ο διάσημος ιστορικός και συγγραφέας βλέπει τις πόλεις ως ζωντανούς οργανισμούς, όπου η ιστορία γράφεται από τους ανθρώπους και όχι από τα κτίρια – με δημόσιες διεκδικήσεις και αντιστάσεις στο gentrification.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
10 βιβλία που διαπνέονται από 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Βιβλίο / 10 βιβλία για 10 ελληνικά νησιά και τόπους - από τις Σπέτσες και την Άνδρο ως την Κρήτη και τη Μύκονο

Δεν είναι λίγα τα βιβλία που ξεδίπλωσαν και ενίοτε αποθέωσαν κρυφές ή φανερές μεριές της Ελλάδας και κατέληξαν να γίνουν συνώνυμα συγκεκριμένων τόπων. Από τις ονειρικές, σχεδόν ψυχεδελικές Σπέτσες στον Μάγο του Φόουλς μέχρι τη Μάνη του Φέρμορ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ / Ocean Vuong: «Πίσω από τη βιτρίνα της χιπστεριάς κρύβεται ο φόβος»

Ο Αυτοκράτορας της Χαράς είναι ένα λογοτεχνικό επίτευγμα. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα με ιστορίες απλών ανθρώπων που τις σχέσεις τους ορίζουν η καλοσύνη και η αλληλεγγύη. Με αφορμή την κυκλοφορία του, ένας από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς της γενιάς του μιλάει για τη λογοτεχνία, τους ήρωές του, την queer ταυτότητα και την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αμερική του Τραμπ σε μια συνέντευξη-ποταμό.
M. HULOT
Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM