Η γυναικεία ποίηση στην Ελλάδα: Από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τις ημέρες μας

Η γυναικεία ποίηση στην Ελλάδα: Από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τις ημέρες μας Facebook Twitter
0

Υπάρχει όντως γυναικεία γραφή, λογοτεχνία, ποίηση κι αν ναι, τι ακριβώς αντιπροσωπεύει, με ποιους τρόπους θεσπίζει τους νόμους της και πώς τους υπερασπίζεται;

Ανοίγει πράγματι η λογοτεχνία που γράφεται από γυναίκες τον δρόμο για ένα διαφορετικό σύμπαν και εφόσον το κάνει, ποια σχέση έχει ένα τέτοιο σύμπαν με το σύμπαν των ανδρών; Αποτελεί ορκισμένο εχθρό του, παραμένοντας σε μετωπική αντίθεση μαζί του, ή προτείνει απλώς μιαν εναλλακτική προοπτική, προβάλλοντας ένα είδος ευαισθησίας που δεν θα αποκτήσει ποτέ ο ανδρικός λόγος; Τα ερωτήματα επανέρχονται επί πολλές δεκαετίες, αλλά η Αριστέα Παπαλεξάνδρου με το δίτομο έργο της «Δρέποντας τα όστρακα των διθυράμβων τους», που κυκλοφορεί εδώ και λίγο καιρό από τις εκδόσεις Ενύπνιο, πηγαίνει εξαρχής πέρα από αυτά. Το βασικό ερευνητικό της ζήτημα δεν είναι η ποίηση γυναικών και ανδρών, με τις αντιθέσεις και τους διαχωρισμούς της, αλλά το πότε η κριτική η οποία έχει ασχοληθεί με τις Ελληνίδες ποιήτριες παύει να τις αντιμετωπίζει συγκαταβατικά, θεωρώντας απλώς ανεκτή τη δουλειά τους στον ανδρικό κόσμο, ή εξετάζοντας έστω τα έμφυλα χαρακτηριστικά τους, και ξεκινά να αποτιμήσει την αξία και το βάρος τους επί τη βάσει της λογοτεχνικής τους πληρότητας.

Η Παπαλεξάνδρου, ποιήτρια η ίδια, βάζει κάτω από τον φακό της το διάστημα 1974-2000 και έχει ψάξει περίπου τα πάντα: λογοτεχνικά περιοδικά, εφημερίδες, ανθολογίες και ιστορίες λογοτεχνίας, τόμους κριτικής ερμηνείας και αξιολόγησης. Παρακολουθώντας την ιστορία της κριτικής για τη γυναικεία ποίηση, ξεδιπλώνει και την ολοζώντανη εικόνα της ιστορίας της γυναικείας ποίησης μέχρι το πιο κρίσιμο σημείο: όταν με άλλα λόγια, όπως το είπαμε προηγουμένως, θα περάσουμε από τη γυναικεία ποίηση στην τέχνη της ποίησης ανεξαρτήτως φύλου.

Οι γυναίκες προσήλθαν στην ποίηση (δεν συνέβη το ίδιο με την πεζογραφία) από πολύ νωρίς (ας σκεφτούμε τους ερωτικούς στίχους της Σαπφώς ή τα λατρευτικά επιγράμματα της Κασσιανής), αλλά μόνο από τον 19ο αιώνα και μετά άρχισαν να διαμορφώνουν την εντελώς προσωπική τους γλώσσα. Ο φεμινισμός έπαιξε σίγουρα εν προκειμένω δραστικό ρόλο: δεν είναι τυχαίο πως η έννοια της υποκειμενικότητας αναδείχθηκε από γυναίκες θεωρητικούς της εποχής μας (ανάμεσά τους η Τζούλια Κρίστεβα και η Κατρίν Κλεμάν), που έβαλαν απέναντι στον άκαμπτο και αυταρχικό λόγο του ανδρικού φύλου τη συνεχή κινητικότητα, την πολυσημία και την ανατρεπτική διάθεση της γυναικείας έκφρασης.

Η γυναικεία ποίηση στην Ελλάδα: Από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι τις ημέρες μας Facebook Twitter

Σε ό,τι αφορά τη νεοελληνική ποίηση, οι γυναίκες ξεκίνησαν την πορεία τους από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα (από την Αιμιλία Δάφνη, τη Μυρτιώτισσα, τη Μαρία Πολυδούρη, τη Ρίτα Μπούμη-Παπά και τη Μελισσάνθη μέχρι τη Μέλπω Αξιώτη, τη Μάτση Χατζηλαζάρου, τη Ζωή Καρέλλη και τη Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη), για να ενισχύσουν φανερά τη θέση τους μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (από την Ελένη Βακαλό, τη Βικτωρία Θεοδώρου, την Όλγα Βότση και τη Μαντώ Αραβαντινού μέχρι την Κική Δημουλά, τη Ζέφη Δαράκη, τη Νανά Ησαΐα και την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ). Το διαταραγμένο και κατακερματισμένο εσωτερικό τοπίο, το αθόρυβο, σχεδόν αποσιωπημένο γυναικείο βίωμα, η ερωτική και η υπαρξιακή οδύνη, η ισχυρή σωματική αίσθηση, όπως και η σταδιακή μετάβαση από την παράδοση στον μοντερνισμό, τον υπερρεαλισμό και τα πρώτα φανερώματα του μεταμοντερνισμού δίνουν τα απαραγνώριστα στοιχεία αυτής της μακράς διαδρομής, που δεν θα αργήσει να προετοιμάσει μια καινούργια περίοδο: την περίοδο την οποία θα εγκαινιάσουν οι γυναίκες της γενιάς του 1970. Η Παυλίνα Παμπούδη, η Άντεια Φραντζή, η Μαρία Κυρτζάκη, η Τζένη Μαστοράκη, η Δήμητρα Χριστοδούλου, η Μαρία Λαϊνά, η Νατάσα Χατζιδάκι, η Βερονίκη Δαλακούρα και η Αθηνά Παπαδάκη είτε θα ταιριάξουν τη μυθολογία της φύσης και την καθημερινότητα του γυναικείου φύλου με τις αρχαϊκές τους εικόνες, είτε θα εικονογραφήσουν την πάλη με το ανέκφραστο και τις ανεκδήλωτες σημασίες της γλώσσας.

Στην πραγματικότητα, το κριτικό ενδιαφέρον για τις ποιήτριες, παλαιότερες και νεότερες, τείνει να αποκτήσει σάρκα και οστά (και να καταστεί με σαφήνεια ορατό) κατά διάρκεια της δεκαετίας του 1980. Η κριτική εξακολουθεί να υποφέρει από προκαταλήψεις, να παγιδεύεται σε παλινδρομήσεις, να αρνείται πλήθος παραδοχές, πλην όχι μόνο είναι πλέον σε θέση να παρακολουθήσει τον γυναικείο λόγο με τους όρους που θέτει ο ίδιος στον εαυτό του, αλλά και να τον συγκρίνει τη διεθνή ποιητική σκηνή (γυναικεία και ανδρική), καταλήγοντας στη συμπερίληψή στον λογοτεχνικό κανόνα. Κατά την επόμενη δεκαετία θα επέλθει έκρηξη για τις ποιήτριες, τόσο ως προς τα μεγέθη της εκδοτικής παραγωγής και την έκταση των κριτικών αναφορών όσο και ως προς την παρουσία τους στη δημόσια σφαίρα.

Στην πολυσέλιδη διαδρομή της η Παπαλεξάνδρου θα μείνει μέσω της έρευνας της κριτικής όχι μόνο στα καθιερωμένα ονόματα, όπως τα είδαμε να εκτυλίσσονται πρωτύτερα, αλλά και θα εστιάσει σε μια σειρά αφανών περιπτώσεων, που χάθηκαν δικαίως ή αδίκως μέσα στον χρόνο. Θέλω να τονίσω πως εκείνο που κυριαρχεί εδώ δεν είναι η σχολαστικότητα του φιλολόγου, αλλά το πάθος του ερευνητή ή καλύτερα της ερευνήτριας. Ερευνήτρια, η οποία θα μας φέρει κοντά στις σιωπές και τα κενά της ιστορίας της λογοτεχνίας για να αποκτήσουμε μια έντονη αίσθηση του καθημερινού και ιστορικά περίπου άπιαστου λογοτεχνικού γίγνεσθαι. Κι αυτό δεν είναι μικρό και λίγο, αλλά ήδη πολύ – ευπρόσδεκτα πολύ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Βιβλίο / Ανί Ερνό: «Όπως η σεξουαλική επιθυμία, έτσι και η μνήμη δεν σταματά ποτέ»

Η Γαλλίδα συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας γεφυρώνει, με τη μυθιστορηματοποίηση της μνήμης, τη μεγάλη λογοτεχνία, από τον Μαρσέλ Προυστ μέχρι τον σύγχρονό μας Εντουάρ Λουί. Γεννήθηκε σαν σήμερα το 1940.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
ΕΠΕΞΕΡΓ. Παύλος Μεθενίτης «Αμανίτα μουσκάρια»

Το πίσω ράφι / Όταν μια ολόκληρη διμοιρία ανταρτών ξεκληρίστηκε από παραισθησιογόνα μανιτάρια

Στηριγμένο σε πραγματικά γεγονότα, το μυθιστόρημα «Αμανίτα μουσκάρια» του Παύλου Μεθενίτη εξερευνά το ζήτημα των ουσιών ως καταφύγιο αλλά και ως καταστροφή, και μας παρασύρει σ’ ένα ταξίδι ποτισμένο από την ελληνική πραγματικότητα, παραμονές της οικονομικής κρίσης.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Βιβλίο / Arsenale: Το πιο απρόσμενο βιβλιοπωλείο των Κυκλάδων φτιάχτηκε στην Ανάφη

Σε ένα νησί που μετρά λιγότερους από 300 μόνιμους κατοίκους, ένα παλιό καραβόσπιτο μεταμορφώθηκε σε ένα καταφύγιο πολιτισμού γεμάτο βιβλία, μουσικές και μικρούς θησαυρούς.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Μαρκ Τουέιν, «Οι περιπέτειες του Χακ Φιν»

Το πίσω ράφι / Το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν που έθαψαν οι κριτικοί και το αποθέωσε ο Χέμινγουεϊ

Στις «Περιπέτειες του Χακ Φιν» ο Μαρκ Τουέιν έπλασε τον πιο ελεύθερο ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας, που αρνήθηκε τους κανόνες της κοινωνίας του και ένωσε την τύχη του με έναν σκλάβο δραπέτη.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί την ζωή χωρίς αυτόν

Βιβλίο / Ο Σάχης του Ιράν και η Αμερική που δεν μπορούσε να φανταστεί τη ζωή χωρίς αυτόν

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων», όπως αποκαλούσε τον εαυτό του ο Ρεζά Παχλαβί, εστιάζει στις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ που «αποδέχτηκαν πρόθυμα τις φαντασιώσεις του, τόσο για τον εαυτό του όσο και για τη χώρα του».
THE LIFO TEAM
Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Βιβλίο / Γωγώ Ατζολετάκη: «Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας δεν είναι “ληγμένα προϊόντα”»

Σταρ Ελλάς στα νιάτα της, διακρίθηκε ως ηθοποιός, θιασάρχης, ραδιοφωνική παραγωγός, δοκιμάστηκε επίσης στη συγγραφή έχοντας κυκλοφορήσει μέχρι τώρα επτά βιβλία μαζί με το πρόσφατο «Η τρίτη άνοιξη» (εκδ. Επίμετρο), που έδωσε και το έναυσμα γι’ αυτήν τη συνέντευξη.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Οι Αθηναίοι / O Δημήτρης Γκιώνης, οι ένδοξες μέρες της «Ελευθεροτυπίας» και το σημερινό μιντιακό σούπερ μάρκετ

Ο 81χρονος δημοσιογράφος και συγγραφέας που για δεκαετίες διηύθηνε τις πολιτιστικές σελίδες της Ελευθεροτυπίας, αφηγείται τη συναρπαστική καριέρα του στη LiFO
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Βιβλίο / Κλαίρη Μιτσοτάκη: «Η αξιοπρέπεια και η φιλία είναι τα θεμέλια της ζωής μας»

Η σπουδαία μεταφράστρια, που έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον Μαρσέλ Προυστ, μας ξεναγεί στον πολύπλοκο κόσμο του και εκφράζει τον θυμό της για την πανταχού παρούσα απάτη της εποχής μας.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Βιβλίο / Η αλήθεια για τον «Συνταγματάρχη» Πάρκερ, τον διαβόητο μάνατζερ του Έλβις Πρίσλεϊ

Ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Ο Συνταγματάρχης και ο Βασιλιάς» εξερευνά τη συναρπαστική ζωή ενός ακούραστου κομπιναδόρου που προσπαθούσε απεγνωσμένα να ανακαλύψει εκ νέου τον εαυτό του.
THE LIFO TEAM
Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Βιβλίο / Γνώριζαν ή όχι οι Γερμανοί για τα εγκλήματα του Χίτλερ;

Πότε ακριβώς χάθηκε ο πόλεμος για τον Άξονα; Ποια ήταν η πιο σημαντική μάχη του πολέμου; Πόσο «συμμέτοχος» ήταν ο Γερμανικός λαός στο ολοκαύτωμα; Σ’ αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει μια νέα ογκώδης έκδοση με τίτλο «Η συνολική ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου».
THE LIFO TEAM
Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Βιβλίο / Αudiobooks: Αντί να διαβάσεις το νέο βιβλίο της Σάλι Ρούνεϊ, το ακούς

Είναι νωρίς να πούμε πως αυτά τα ηχητικά λογοτεχνικά αρχεία μπορούν να αντικαταστήσουν το βιβλίο. Είναι όμως μια υπέροχη λύση για όσους θέλουν να διαβάσουν αλλά δεν έχουν χρόνο ή έχουν μπλοκάρει με το κανονικό διάβασμα.
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ