«Η ασπίδα του Αχιλλέα»: Μια ανθολόγηση των σημαντικότερων ποιημάτων του Γ.Χ. Ώντεν

«Η ασπίδα του Αχιλλέα»: Μια ανθολόγηση των σημαντικότερων ποιημάτων του Γ.Χ. Ώντεν Facebook Twitter
Ο Ώντεν είναι ο αναγνωρισμένος «ύπατος ποιητής της γενιάς του» σύμφωνα με τον ακάματο μεταφραστή του Ερρίκο Σοφρά. Φωτ.: © Harry Redl/ LIFE/ Getty Images/ Ideal Image
0



ΑΝ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΓΡΑΦΤΕΙ
ιδανικά μια αρχαιολογία της ποίησης, ένα από τα πρώτα αποσπάσματα που θα περιλάμβανε θα ήταν αυτό των 136 στίχων από τη ραψωδία Σ του Ομήρου, όπου περιγράφεται με πάσα ακρίβεια η «ασπίδα του Αχιλλέα». Σε αυτή την αιματοβαμμένη ραψωδία, ο ποιητής ξετυλίγει τη δική του «έκφραση», όπως αποκαλείται η λογοτεχνική περιγραφή ενός παραστατικού, εικαστικού έργου, αποδίδοντας τις αμέτρητες σκηνές από την ασπίδα: για τον τρύγο και τον χορό, για τα άγρια λιοντάρια και το μεγάλο ρεύμα του Ωκεανού, για όλα αυτά που, εν ολίγοις, συνιστούν την αποθέωση και τη χαρά της ζωής απέναντι στην οδύνη του θανάτου.

Η σκηνή που συνιστά φυσική ενσωμάτωση σε ένα ζοφερό σκηνικό αναβιώνει και πάλι ως «έκφραση» και μοναδική παραστατική αντίστιξη της ζωής στην ισοπεδωτική διάσταση και φρίκη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και ως προφητικό προοίμιο σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού στο περίφημο ποίημα του Γ.Χ. Ώντεν, «Η ασπίδα του Αχιλλέα».

Αυτόν τον τίτλο, με άμεση αναφορά στο ομώνυμο ποίημα, επιλέγει ο ακάματος μεταφραστής του Γουίσταν Χιου Ώντεν (1907-1973), Ερρίκος Σοφράς, στην προσωπική και απολύτως εύστοχη ανθολόγηση των σημαντικότερων ποιημάτων του σπουδαίου Βρετανού, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αντίποδες (είχαμε ήδη μια πρώτη ανθολόγηση με το Πένθιμο Μπλουζ από τις εκδόσεις Κίχλη).

Αν κάτι κρατάει κανείς ως κοινό άξονα ανάμεσα σε ετερόκλητα ποιήματα είναι το κυρίαρχο ήθος που ποιεί εδώ ο ποιητής ‒ακήρατο, άτεγκτο, στοιχειώδες‒ και έχει ένα και μόνο πρόσημο: την εκφορά της ποίησης ως κυρίαρχης πράξης ανθρωπιάς και αγάπης.


Η σχολαστική προσήλωση του μεταφραστή στο έργο του Ώντεν αποδίδει καρπούς κυρίως επειδή, έχοντας πάντοτε στο μυαλό του τα αντίστοιχα εγχειρήματα του Λορεντζάτου και του Σεφέρη, ο Σοφράς καταθέτει τη δική του μεταγραφή, που σέβεται το ύφος, αφουγκράζεται την άλλοτε ειρωνική, άλλοτε μοντερνιστική και άλλοτε ελεγειακή διάθεση του ανένταχτου Ώντεν, τολμώντας να έρθει σε ρήξη με τις καθεστηκυίες νόρμες και εύλογες λύσεις, κάτι που χαρακτηρίζει τους επαρκείς μεταφραστές. Για να αντιληφθούμε τη δυσκολία του εγχειρήματος, αρκεί να λάβουμε υπόψη τα κείμενα που έχουν γραφτεί για τη μη μεταφρασιμότητα των ποιημάτων του Ώντεν, με πλέον γνωστό εκείνο της Χάνα Άρεντ στο περιοδικό «New Yorker».

Ωστόσο, εδώ η απάντηση δίνεται από την ίδια την ποίηση, από αυτό το ατιθάσευτο ιερό ζώο που σαρώνει τις αρχές της τάξης και στα μάτια του Ώντεν παρασύρεται από την προφορικότητα, που, μεταφερμένη σε άλλους κόσμους, όπως σε αυτόν του Ρεμπό, μέσα από τα σπασμένα κομμάτια ενός αγωγού, που σκορπάνε στον σπάνιο ψυχισμό, δείχνει τελικά τον δρόμο.

«Γιατί η ποίηση τίποτε δεν κάνει να συμβεί: επιβιώνει / Στην κοιλάδα που γεννιέται, εκεί που τα μεγαλοστελέχη / Δεν θα 'θελαν ποτέ ν' αναμειχθούν, κυλάει νότια / Από τ' αγροκτήματα της μοναξιάς και τα πολυάσχολα πένθη / Από τις στεγνές πόλεις που τις πιστεύουμε και μέσα τους / ξεψυχάει: επιβιώνει / Είναι κάτι που συμβαίνει, είν' ένα στόμα».


Ο ίδιος ο Ώντεν, άλλωστε, αν και ο αναγνωρισμένος «ύπατος ποιητής της γενιάς του», όπως τονίζει με ακρίβεια στο εισαγωγικό του σημείωμα ο Σοφράς, δεν άφησε καμία εκδοχή της που να μην αποκαλύψει στο καλειδοσκοπικό εκφραστικό του φάσμα: από τα κέλτικα τραγούδια που άκουγε μικρός στα ανοιχτά τοπία του Βορρά έως τα σκωπτικά παιχνιδίσματα των limericks, την απλότητα των χαϊκού και την ελαφράδα της βαρκαρόλας ‒ και όλα αυτά με τη θεατρικότητα που του επέβαλε η λαϊκή στιβαρότητα του Μπρεχτ και με τη μουσικότητα που του δίδαξαν η τζαζ και τα λιμπρέτα, στα οποία επίσης διέπρεψε.

Αντίστοιχα περιπετειώδης ήταν και η ζωή του: οδηγός ασθενοφόρου του Δημοκρατικού Στρατού στον Εμφύλιο της Ισπανίας, θερμός εραστής του Ίσεργουντ, με τον οποίο έζησαν από κοντά τη σινο-ιαπωνική σύρραξη, πιστός Χριστιανός αργότερα αλλά και αφοσιωμένος φίλος (έσωσε την κόρη του Τόμας Μαν, Έρρικα, συνάπτοντας μαζί της λευκό γάμο). Σε όλα αυτά, όμως, άφηνε τη δική του στιβαρή σφραγίδα, που στην ποίησή του αποτυπωνόταν ως κυρίαρχο ύφος και ήθος.


Αν κάτι, λοιπόν, κρατάει κανείς ως κοινό άξονα ανάμεσα σε ετερόκλητα ποιήματα είναι το κυρίαρχο ήθος που ποιεί εδώ ο ποιητής ‒ακήρατο, άτεγκτο, στοιχειώδες‒ και έχει ένα και μόνο πρόσημο: την εκφορά της ποίησης ως κυρίαρχης πράξης ανθρωπιάς και αγάπης. «Πρέπει ν' αγαπάμε ο ένας τον άλλο ή να πεθάνουμε» γράφει ο Ώντεν στην «1η Σεπτεμβρίου 1939», μια επιταγή που καταλήγει στην ευχή «Μακάρι, σαν κι αυτούς πλασμένος / Μόνο από Έρωτα και σκόνη,/ Πολιορκημένος απ' την ίδια αυτή / Απελπισία και άρνηση / Ν' ανάψω μια φλόγα από κατάφαση». Την άναψε, η αλήθεια είναι, και ευτυχώς καίει ακόμα.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM