Σφοδρή απογοήτευση: Κριτική για τον «Ορέστη» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα

Σε καμία θεατρική παράσταση δεν υπάρχουν ουδέτερα ή περιττά μέρη. Από το υπέρβαρο ή το λιπόσαρκο σώμα ενός ηθοποιού έως το τελευταίο σκηνικό αντικείμενο, –μια φθαρμένη πορσελάνη, μια μισάνοιχτη πόρτα, ακόμη και η σκόνη ή τα ψίχουλα που μένουν σ' ένα τραπέζι, η τονικότητα των χρωμάτων με το πλήθος των ψυχικών εντάσεων που απηχούν–, αλλά και μια χειρονομία που επιμένει, ένα ρεφρέν, μια χορδή που σπάει στις έξι ακριβώς το απόγευμα, μια λωρίδα φωτός που μοιάζει να μπαίνει τυχαία από το παράθυρο, όλα, τα πάντα, διαδραματίζουν ζωτικό και κρίσιμο ρόλο συμμετέχοντας σε αυτό που αποκαλούμε θεατρική ατμόσφαιρα.

Είναι αυτά τα στοιχεία που θα υφάνουν τον πυκνό, πολύσημο ιστό μιας παράστασης. Με αυτά ο σκηνοθέτης θα ντύσει τις ιδέες του, με αυτά θα καταστούν ορατές οι αόρατες δυνάμεις της αγάπης, της ενοχής, του φόβου, και της αγωνίας που ρέουν ανάμεσα στις γραμμές ενός κειμένου, με αυτά θα τραφούν οι εικόνες των ονείρων και των συνειρμών μας, μ’ αυτά θα προσκληθεί ο Θάνατος σε μια παρτίδα σκάκι. Αρκεί, βέβαια, να ενορχηστρωθούν με αίσθηση ρυθμού και γνώση.

Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται το αρχαίο δράμα σήμερα είναι η μικροαστική νοοτροπία του «πλήρους σετ επίπλων» πεταμένων φύρδην μίγδην σε μια σκηνή, με τα κορίτσια να σερβίρουν σαμπάνιες στο Ματωμένο Δείπνο μιας ψευτομπαρόκ αισθητικής.

Γιατί η Σκηνή είναι μια Επικράτεια όπου όλα «σημαίνουν». Ακόμη και οι διαστάσεις ενός τραπεζιού, το είδος, η μυρωδιά και η παλαιότητα του ξύλου από το οποίο είναι φτιαγμένο, η απαλότητα ή η τραχύτητα ενός υφάσματος, η βραχνάδα μιας φωνής ή η οξύτητα ενός ήχου, όλα επηρεάζουν την αισθητική του αποτελέσματος, όλα μαζί οικοδομούν μια αρχιτεκτονική των «σημείων». Κάθε ένα από αυτά έχει το δικό του ειδικό βάρος και όλα μαζί, συναρμοσμένα, επιφορτίζονται με μια κοινή αποστολή: να κινητοποιήσουν το βλέμμα, τη νοητική και συναισθηματική αντίληψη του θεατή, ώστε να βυθιστεί στις αποχρώσεις και στους κραδασμούς, να οσφρανθεί τις λέξεις, ν’ αγγίξει το δέρμα, να νιώσει την ανάσα των ηθοποιών, να συνδεθεί δηλαδή με το θεατρικό συμβάν σε όλα τα επίπεδα.

«Ορέστης» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα και μετάφραση Γιώργου Χειμωνά στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Υπάρχει άραγε κάποιο προϊόν της τέχνης της επιλοποιίας που δεν τιμήθηκε στην παράσταση αυτή; Φωτ.: Σταύρος Χαμπάκης

Η συναρμογή των σημείων, όμως, δεν είναι απλή υπόθεση. Η δράση, οι λέξεις, το χρώμα, οι γραμμές, ο ρυθμός, τα σώματα καλούνται να συνυπάρξουν με τέτοια ένταση και ακρίβεια, ώστε να επιφέρουν τη μέγιστη παραγωγή νοήματος και απόλαυσης παρασύροντας τον θεατή σε μια κατάσταση διέγερσης και αλληλεπίδρασης.

Φανταστείτε, λοιπόν, τη σφοδρότητα της απογοήτευσής μας απέναντι στο σκηνικό συνονθύλευμα που κατέλαβε την ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου την περασμένη εβδομάδα στην παράσταση του «Ορέστη».

Αν στο ένα επίπεδο δράσης –στο βάθος πίσω από την ορχήστρα– είχαμε σαλονάκι, βιβλιοθήκη, μπερζέρες, λαμπατέρ, τραπεζάκια για ν’ ακουμπούν τα λαμπατέρ, σκαλάκια, βάζα και καθρέφτη, τότε στο άλλο, στην ορχήστρα δηλαδή, είχαμε ένα σετ τραπεζαρίας. Υπάρχει άραγε κάποιο προϊόν της τέχνης της επιλοποιίας που δεν τιμήθηκε στην παράσταση αυτή;

Φωτ.: Σταύρος Χαμπάκης

Επιπλέον, αξίζει να μνημονεύσουμε το παχύ στρώμα λάσπης που κάλυπτε την επιφάνεια της ορχήστρας. Το υλικό αυτό, σύμβολο της Γης, του αρχέγονου, του ενστίκτου, του ασυνείδητου, του ρύπου αλλά και της γονιμότητας, είναι από μόνο του ένα χρυσωρυχείο νοημάτων, διαθέτει τόσο μεγάλη δύναμη ως προς την γέννηση συνειρμών και σκέψεων, ώστε δεν χρειάζεται κανένα διακοσμητικό στοιχείο για να «αναδειχθεί». Ούτε όμορφα στάχυα, ούτε προβολείς μέσα στα στάχυα, ούτε τραπέζια με άσχετες καρέκλες, ούτε τίποτε άλλο που ανούσια προστιθέμενο προώρισται να αφαιρέσει νόημα. Ο ιδιοφυής Ίβο βαν Χόφε το απέδειξε περίτρανα στον δικό του «Ορέστη» (που είδαμε το 2019, στο ίδιο θέατρο), αφήνοντας τη λάσπη γυμνή, χωρίς κεράκια και συμπράγκαλα, έτσι ώστε οι ήρωες, συγκεντρωμένοι κι ανεμπόδιστοι, να επιτελέσουν τις καθόδους και τις ανόδους τους από την καρδιά του σκότους.

ΘΕΑΤΡΟ

Άρης Σερβετάλης: «Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την επαφή του με το απόλυτο μυστήριο, που είναι ο Θεός»

10.06.2021

Μονάχα αισθητική σκοτο-δίνη υπήρξε στην παράσταση του Γιάννη Κακλέα, η οποία αυξανόταν μαρτυρικά κάθε λεπτό της ώρας. Οι έρμες κοπέλες του Χορού, ενδεδυμένες με μαύρα μπουστάκια, μινάκια και μποτάκια, πηγαινοέρχονταν ενώπιόν μας αμήχανες, με βλέμμα άδειο, στερημένες από κάθε εσωτερικό κίνητρο, συμμετέχοντας, εν αγνοία τους θα νόμιζε κανείς, σε μια κακόγουστη φάρσα, στην αναβίωση, δηλαδή, ενός θλιβερού έιτις μιούζικαλ σχολικής επινόησης, με βασικά αξεσουάρ –ό,τι βρέθηκε πρόχειρο; ό,τι ταίριαζε με τα ρούχα τους;—βεντάλιες, κηροπήγια και κόκκινες χαρτοπετσέτες.

Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται το αρχαίο δράμα σήμερα είναι η μικροαστική νοοτροπία του «πλήρους σετ επίπλων» πεταμένων φύρδην μίγδην σε μια σκηνή, με τα κορίτσια να σερβίρουν σαμπάνιες στο Ματωμένο Δείπνο μιας ψευτομπαρόκ αισθητικής. Στο θέατρο οι φόρμες λειτουργούν ή δε λειτουργούν ως Έννοιες (ένα παλτό δεν μετατρέπεται αυτομάτως σε «πουκάμισο αδειανό», ούτε ένα τραπεζομάντηλο με κόκκινους λεκέδες προσδίδει αναγκαστικά σαιξπηρικό μεγαλείο σ’ ένα δείπνο). Αν οι δημιουργοί κατορθώσουν να συνδεθούν με την ουσία της πρωταρχικής αναφοράς, τότε η παραπομπή αυτή αναζωογονεί τη σχέση μας με την εστία και τη διαχρονική αξία της. Αντίθετα, εάν Εικόνες-Σημεία-Έννοιες (Πιετά, Αίμα, Δείπνος) χρησιμοποιηθούν προς επίδειξη και κατανάλωση, τότε όχι μόνο δε λειτουργούν υπέρ της παράστασης αλλά, αποσυνδεδεμένα πλήρως από την καταγωγή τους, γελοιοποιούνται. Αντί για συμπύκνωση ύλης, μνήμης και συναισθήματος, έχουμε αραίωση μέχρις διαλύσεως. Και τελικά, μέσα σε τόση φλυαρία, σύγχυση και επιπολαιότητα, μέσα σ’ έναν αχταρμά από σπουδαίες αναφορές και «σημεία» το κέρδος είναι μια Α-σήμαντη παράσταση.

Διεκπεραιωτικός και ξύλινος ο Πάνος Βλάχος ως Μενέλαος. Φωτ.: Σταύρος Χαμπάκης

Ένα κούφιο σόου υποκριτικής εκ μέρους του Πυλάδη (Αιμιλιανός Σταματάκης). Φωτ.: Σταύρος Χαμπάκης

Το μόνο θετικό που καταφέραμε να βιώσουμε στη διάρκεια αυτής της αισθητικής παρωδίας –εκτός φυσικά από τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά– ήταν συμπόνοια για τους ηθοποιούς. Κυρίως για τον Άρη Σερβετάλη και τη Μαίρη Μηνά, που έδωσαν μάχη για να διασωθούν. Ο πρώτος βρήκε διέξοδο μέσα από το σώμα του: οι χορογραφημένοι «σπασμοί» του, η νευρικότητα και ταραχή των κινήσεών του μετέδωσαν μέχρι ενός σημείου την αγωνία που βιώνει ο Ορέστης υπό το άχθος της επερχόμενης (;) τρέλας, συναίσθημα που δεν υπηρετήθηκε, όμως, από την αβαθή, μονοδιάστατη χροιά της φωνής του.

Η δεύτερη, συμπαθής και παλλόμενη Ηλέκτρα, γεμάτη από ένα βασανιστικό συναίσθημα που όμως δεν ήξερε τι να το κάνει, πώς να το διοχετεύσει, με αποτέλεσμα να γυροφέρνει ακαθοδήγητη σκορπίζοντας εις μάτην την ενέργειά της.

Από εκεί και πέρα, ξανά το χάος: μια αδιάφορη Ελένη (Νικολέτα Κοτσαηλίδου), ένας διεκπεραιωτικός, ξύλινος Μενέλαος (Πάνος Βλάχος), ένα κούφιο σόου υποκριτικής εκ μέρους του Πυλάδη (Αιμιλιανός Σταματάκης), και ας σταματήσουμε εδώ, επειδή δεν έχει νόημα οποιοδήποτε περαιτέρω σχόλιο γι’ αυτή την παράσταση που σπατάλησε τον χρόνο και τη σκέψη μας.

Η Μαίρη Μηνά συμπαθής και παλλόμενη Ηλέκτρα, γεμάτη από ένα βασανιστικό συναίσθημα που όμως δεν ήξερε τι να το κάνει, πώς να το διοχετεύσει, με αποτέλεσμα να γυροφέρνει ακαθοδήγητη σκορπίζοντας εις μάτην την ενέργειά της. Φωτ.: Σταύρος Χαμπάκης

Ορέστης του Ευριπίδη

Σκηνοθεσία/Δραμ. επεξεργασία: Γιάννης Κακλέας

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς

Σκηνικά: Ηλένια Δουλαδίρη / Γιάννης Κακλέας

Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη

Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος

Κίνηση: Άρης Σερβετάλης

Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου

ΗΘΟΠΟΙΟΙ

ΑΡΗΣ ΣΕΡΒΕΤΑΛΗΣ (Ορέστης)

ΜΑΙΡΗ ΜΗΝΑ (Ηλέκτρα)

ΠΑΝΟΣ ΒΛΑΧΟΣ (Μενέλαος)