Το Μάρτιο του 2023 θα παρουσιαστεί, υπό τη μουσική διεύθυνση του Βασίλη Χριστόπουλου, ένα δίπτυχο όπερας που θα περιλαμβάνει το δραματικό μονόπρακτο Ο πύργος του Κυανοπώγωνα του Μπέλα Μπάρτοκ, σε σκηνοθεσία Θέμελη Γλυνάτση, και το κωμικό Τζιάννι Σκίκκι του Τζάκομο Πουτσίνι, σε σκηνοθεσία Τζoν Φούλτζεϊμς.
Ο Πύργος του Κυανοπώγωνα βασίζεται σε παραμύθι του Σαρλ Περό του 1697 και στην ιστορία ενός ζευγαριού, της Ιουδίθ και του δούκα Κυανοπώγωνα: εκείνος την καλεί να μείνει μαζί του στον πύργο του. Εκείνη, θέλοντας να μάθει όλα του τα μυστικά, απαιτεί να ξεκλειδώσει καθεμία από τις επτά πόρτες του πύργου. Εκείνος αρχικά αντιστέκεται, αλλά τελικά υποκύπτει κι έτσι σταδιακά αποκαλύπτονται αμύθητα πλούτη, απέραντες εκτάσεις, όλη η δόξα του άντρα. Ωστόσο όλα έχουν κατακτηθεί με αίμα και δάκρυα. Μετά από δική της επιμονή ανοίγει και η τελευταία πόρτα, πίσω από την οποία εμφανίζονται οι τρεις προηγούμενες γυναίκες του φυλακισμένες.
Το συμβολιστικό κείμενο της μοναδικής αυτής όπερας που έγραψε ο Ούγγρος συνθέτης το 1911 είναι του Μπέλα Μπαλάς και θεωρείται από τα αριστουργήματα του εικοστού αιώνα.
O Θέμελης Γλυνάτσης, ο οποίος θα τη σκηνοθετήσει μας, σχολίασε: «Η παράσταση δεν θα έχει καμία σχέση με τη μυθολογία του serial killer που έχει ακολουθηθεί στο παρελθόν. Εστιάζει στην πρώτη νύχτα γάμου ενός άντρα και μιας γυναίκας οι οποίοι βυθίζονται σταδιακά σε ένα σύμπαν πολλαπλών πραγματικοτήτων και ψυχικών τραυμάτων.
Ενώ πρόκειται για ένα απολύτως κανονικό ζευγάρι και την πρώτη νύχτα του γάμου τους, ξαφνικά η πραγματικότητα αρχίζει να διολισθάνει προς διάφορες παράλληλες πραγματικότητες. Η κανονικότητα συνθλίβεται επειδή στην κεντρική πραγματικότητα αρχίζουν να παρεισφρέουν άλλες πραγματικότητες ψυχικής φύσης.
Σαφέστατα υπάρχει ψυχαναλυτική διάσταση. Την εποχή που γράφτηκε ήταν τόσο μεγάλη η επιρροή της ψυχανάλυσης, που νομίζω ότι δεν υπήρχε η δυνατότητα να το αποφύγει κανείς. Συχνά, σε άλλες παραστάσεις, υπερτονίζουν το άγριο, το βίαιο και το αιματηρό, χάνοντας το τραγικό και το απελπισμένο. Το έργο δεν είναι ούτε άγριο ούτε βίαιο, είναι η απόλυτη απόγνωση.
Ο τρόπος με τον οποίο έχω προσεγγίσει το έργο είναι ότι η γυναίκα δεν ανακαλύπτει μόνο αλλά διαδρά με αυτά που βλέπει, γίνεται μέρος του ψυχικού τοπίου του Κυανοπώγωνα. Αυτό για μένα είναι μια πάρα πολύ σημαντική πτυχή του έργου, ότι δηλαδή δεν κρατά μια παθητική στάση απέναντι σε μια ανακάλυψη. Είναι φοβερά ενεργητική σε σχέση με τον χώρο και τα ψυχικά ευρήματα που ανακαλύπτει κατά τη διάρκεια της αφήγησης.
Σαφέστατα υπάρχει ψυχαναλυτική διάσταση. Την εποχή που γράφτηκε ήταν τόσο μεγάλη η επιρροή της ψυχανάλυσης, που νομίζω ότι δεν υπήρχε η δυνατότητα να το αποφύγει κανείς. Συχνά, σε άλλες παραστάσεις, υπερτονίζουν το άγριο, το βίαιο και το αιματηρό, χάνοντας το τραγικό και το απελπισμένο.
Το έργο δεν είναι ούτε άγριο ούτε βίαιο, είναι η απόλυτη απόγνωση. Ωστόσο οφείλω να συμπληρώσω ότι πρόκειται για ένα βαθιά ερωτικό έργο. Αυτοί οι άνθρωποι είναι πολύ ερωτευμένοι και υπάρχει τρομακτική σωματική έλξη, κι αυτό το βλέπει κανείς και στο λιμπρέτο.
Όσον αφορά την αισθητική της σκηνογραφίας και των κοστουμιών, έχουμε πάρει στοιχεία από το Δεσμώτη του ιλίγγου του Χίτσκοκ, ο οποίος πιστεύω ότι έχει ασχοληθεί με τον Κυανοπώγωνα σε πολλές ταινίες του. Και στη συγκεκριμένη το ψυχικό εύρος που έχει εξερευνήσει είναι αναπάντεχο.
Πάντως, αν θέλεις να κάνεις δραματουργικές τρίπλες, πρέπει να είναι οργανικά συνδεδεμένες με τη μουσική. Ο Μπάρτοκ είχε πει ότι ο τρίτος χαρακτήρας είναι το κάστρο του Κυανοπώγωνα. Εγώ θα έλεγα ότι ο τρίτος χαρακτήρας είναι η μουσική. Η οποία δεν είναι απλώς μια υπόκρουση και μια ατμόσφαιρα, είναι όλη η δραματουργία».
Ο Βρετανός σκηνογράφος και ενδυματολόγος της όπερας Λέσλι Τράβις, ο οποίος έχει αναλάβει τα σκηνικά και τα κοστούμια και είναι η πρώτη φορά που καταπιάνεται με τον Κυανοπώγωνα, συμπληρώνει:
«Ο Μπάρτοκ δημιούργησε έναν πολύ ενδιαφέροντα και δυνατό, μεγάλης έντασης δεσμό ανάμεσα σε αυτούς τους δύο ανθρώπους. Γιατί δεν νομίζω ότι το έργο αυτό έχει να κάνει με τo ξεκλείδωμα μιας πόρτας. Νομίζω ότι πάει πολύ βαθύτερα, καθώς η γυναίκα ακολουθεί ένα πολύ δύσκολο “ταξίδι” ώστε να καταλάβει τον άντρα. Χρειάζεται γενναιότητα γι’ αυτό, αλλά το έχει ανάγκη και δεν χρειάζεται να εξηγηθεί περισσότερο. Τώρα, το θέμα είναι πώς θα πούμε εμείς αυτή την ιστορία.
Επιλέξαμε την ατμόσφαιρα των ταινιών του Χίτσκοκ, γιατί σου δίνουν αυτομάτως τη δυνατότητα μιας αντίστοιχα απειλητικής ατμόσφαιρας με απίστευτη ένταση, που καταφέρνει να την απελευθερώσει και να μας επιτρέψει να την κατανοήσουμε. Μπορεί ο τίτλος του έργου να αναφέρεται σε πύργο, αλλά δεν είναι απαραίτητο να το αποδώσουμε κυριολεκτικά. Υπάρχει ένα παλιό αγγλικό γνωμικό που λέει “το σπίτι του Άγγλου είναι ο πύργος του”.
«Το έργο αποκαλύπτει μια σειρά από ανοίκεια στοιχεία που η γυναίκα τα ξεκλειδώνει για εμάς. Μας επιτρέπει να βιώσουμε τις διεργασίες μιας σχέσης. Στην πραγματικότητα, δεν νομίζω ότι πρόκειται για κάτι τόσο ασυνήθιστο, αναγνωρίζει κανείς στο έργο όλων των ειδών τις σχέσεις που μπορεί να αναπτυχθούν μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας. Δεν μιλάει για κάτι εξιδανικευμένο αλλά για κάτι μάλλον οικουμενικό, για το τι είναι η αγάπη και οι σχέσεις.
Αυτό που είναι όντως ενδιαφέρον είναι ότι η ιστορία μπαίνει στο μικροσκόπιο και ο Μπάρτοκ τη φέρνει στην επιφάνεια, μετατρέποντάς τη σε μουσική. Οπτικά είναι κάτι εντελώς διαφορετικό απ’ ό,τι έχω κάνει μέχρι σήμερα, παρόλο που συνδέεται με έργα μικρής διανομής και ψυχολογικής ανάλυσης. Αυτό που με ενθουσιάζει είναι ότι πίσω από τις πόρτες υπάρχει πάντα κάτι που οδηγεί σε ανακαλύψεις για τη ζωή κάποιου άλλου. Παίζουμε, λοιπόν, με το ψυχικό τοπίο.
«Κάτι άλλο πολύ ενδιαφέρον είναι ότι το δωμάτιο έχει όρια, όπως κι ένας πύργος, και μέσα σε αυτά οι δυναμικές του χώρου έρχονται σε αντιπαράθεση. Η παράσταση θα διαδραματίζεται σε ένα δωμάτιο εντελώς κοινότοπο, σχεδόν κενό και ψυχρό, σαν νοσοκομείου, γεμάτο ψέματα και αναλήθειες, το οποίο θα επιπλέει μέσα σε έναν μεγαλύτερο, μυστηριώδη, σχεδόν επικό χώρο. Σαν να βρίσκεσαι μέσα σε ένα καράβι σε μια φουρτουνιασμένη θάλασσα.
Έχω βρεθεί στη μέση της θάλασσας με καταιγίδα και με ενθουσιάζει που θα το αποδώσω αυτό οπτικά. Ένας σκοτεινός ωκεανός, το “παλιό” αντιμέτωπο με το χάος, την απειλή, την άβυσσο και γύρω όλα όσα μας συνοδεύουν αδιάλειπτα, η σεξουαλικότητα και η θνησιμότητα. Ένα παγωμένο τοπίο που σταδιακά θα παίρνει ζωή γύρω από ένα σταθερό σημείο. Πρόκειται για τη σύνθεση μιας στατικής εικόνας που κυκλώνεται από απίστευτη δράση, ο ανταγωνισμός μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας υπό τη μεγαλειώδη μουσική του Μπάρτοκ. Ελπίζω ότι το κοινό θα κάνει το δικό του ταξίδι μέσα από το έργο».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.
