Χρίστος Καράς (1930-2023): Ένας εξέχων εκπρόσωπος της γενιάς που ανανέωσε τη ζωγραφική του καβαλέτου

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Mελετώντας το έργο του Χρίστου Kαρά σήμερα, μπορούμε να δούμε ανάγλυφα τις επιρροές της ευρωπαϊκής δυναμικής στη ζωγραφική σε μια μεταπολεμική Ελλάδα στην οποία οι εικόνες άλλαζαν δραματικά. 
0

Η «Διαστημική Ποίηση» στον σταθμό του μετρό στο Χαλάνδρι, ένα έργο του ζωγράφου Χρίστου Καρά που πέθανε στις 16 Απριλίου 2023 σε ηλικία 93 ετών, θα μας θυμίζει έναν εκπρόσωπο της γενιάς του ’60, μιας γενιάς που έδωσε σημαντικούς καλλιτέχνες και ανανέωσε τη ζωγραφική του καβαλέτου. 

Ο Χρίστος Καράς γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1930 και σε ηλικία 18 ετών άρχισε να φοιτά στην Πάντειο. Στην πορεία εγκατέλειψε τις σπουδές του εκεί και παρακολούθησε μαθήματα στην ΑΣΚΤ από το 1951 έως το 1955. Δάσκαλοί του στη ζωγραφική ήταν ο Γιάννης Μόραλης και στη γλυπτική ο Γιάννης Παππάς.

Δυο χρόνια αργότερα, με υποτροφία του ΙΚΥ, έφυγε για το Παρίσι και συνέχισε τις σπουδές του στην École des Beaux-Arts. Έμεινε περίπου έξι χρόνια στη Γαλλία και, όπως κι άλλοι Έλληνες καλλιτέχνες της γενιάς του, αναζήτησε το εκφραστικό του ιδίωμα μέσα στο ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό περιβάλλον.

Ο Καράς έρχεται μετά τη γενιά του '30 και το αίτημα για ελληνικότητα· ανήκει στη γενιά που θα επιχειρήσει να ερμηνεύσει τον κόσμο έχοντας έρθει σε επαφή με παγκόσμιες επιρροές, τάσεις και κινήματα που θα επηρεάσουν τη γλώσσα και τη θεματολογία του. Ταξιδεύει στο Βέλγιο, την Ολλανδία, την Ισπανία, την Ιταλία και τη Μεγάλη Βρετανία.

Δεν συμπίπτω με τη στρατευμένη τέχνη, δεν ζωγραφίζω τα δεινά του πολέμου με ρεαλιστικό τρόπο, αν το είχα κάνει, θα έχανα το παιχνίδι από την αρχή. Ο καλλιτέχνης όμως είναι μια κεραία που δέχεται τα μηνύματα της εποχής του, όποια είναι αυτά, και τα ρίχνει στο χωνευτήρι της ψυχής του, απ’ όπου προκύπτει και το έργο του. Οπότε κανένας δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από την επικαιρότητα, ιδιαίτερα όταν είναι τόσο έντονη όσο αυτή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

«Όπως και οι άλλοι της γενιάς του, ο Χρίστος Καράς, στη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, επηρεάστηκε από τον λυρικό αφαιρετισμό. Πλάθει τότε τις φόρμες του μέσα από τη μάζα, με πυκνή ματιέρα και δυνατές πινελιές. Το μαύρο και το άσπρο κυριαρχούν και μέσα από αυτά ξεπετάγονται ατόφια, καθαρά χρώματα», γράφει ο Τώνης Σπητέρης. 

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Καράς Χρίστος, Έξοδος, 1964. Λάδι σε μουσαμά, 128x160 εκ. Δωρεά Υπουργείου Παιδείας από την Η' Πανελλήνιο.

Η διάκριση του ζωγράφου Γιάννη Σπυρόπουλου, ενός αφηρημένου καλλιτέχνη, με το βραβείο της UNESCO το 1960 στην Μπιενάλε της Βενετίας συνέβαλε καταλυτικά στη μεταστροφή του κλίματος σχετικά με την αφηρημένη τέχνη στην Ελλάδα.

Οι Έλληνες καλλιτέχνες επιστρέφουν από το εξωτερικό και νέα ονόματα φιγουράρουν στις εκθέσεις που διοργανώνονται στις αρχές του ’60, ανάμεσά τους αυτά του Κοντού, του Τσόκλη, του Γουναρίδη και του Καρά, που παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση το 1961 στην γκαλερί Ζυγός, ενώ ήδη από το 1952 είχε αρχίσει να παίρνει μέρος σε πανελλήνιες εκθέσεις. Σημαντική επίσης είναι η παρουσία του σε διεθνείς ομαδικές εκθέσεις, στη Γ' Μπιενάλε Νέων Παρίσι (1963), στη Ζ' Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας (1965), στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1967).

Η τόλμη είναι το χαρακτηριστικό των εκπροσώπων αυτής της γενιάς που αγκαλιάζουν την αφαίρεση, όπως οι Κοκκινίδης, Θεοφυλακτόπουλος, ΠρέκαςΜυταράς κ.ά., και ανανεώνουν το καλλιτεχνικό κλίμα. Το 1963, στο πλαίσιο των προσπαθειών για την ανανέωση του καλλιτεχνικού κλίματος στην Ελλάδα, μετείχε στην ίδρυση της ομάδας Τομή και αργότερα, το 1976, του Συνδέσμου Καλλιτεχνών.

Ο Καράς εκείνη την περίοδο κάνει έργα πολιτικά στα οποία κυριαρχούν η ανθρώπινη φιγούρα και νεοπαραστατικά στοιχεία με αναφορές στα δεινά του πολέμου και την πολιτική κατάσταση.

«Δεν συμπίπτω με τη στρατευμένη τέχνη, δεν ζωγραφίζω τα δεινά του πολέμου με ρεαλιστικό τρόπο, αν το είχα κάνει, θα έχανα το παιχνίδι από την αρχή. Ο καλλιτέχνης όμως είναι μια κεραία που δέχεται τα μηνύματα της εποχής του, όποια είναι αυτά, τα ρίχνει στο χωνευτήρι της ψυχής του, απ’ όπου προκύπτει και το έργο του. Οπότε κανένας δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από την επικαιρότητα, ιδιαίτερα όταν είναι τόσο έντονη όσο αυτή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου», είπε σε μια συνέντευξή του στην «Καθημερινή» το 2009.

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Οι Χρίστος Καράς, Ηλίας Πετρόπουλος και Κώστας Τσόκλης στο δάσος του Σαντιγί τον Νοέμβριο του 1979.

Το 1964 εγκαταλείπει την αφαίρεση για να στραφεί σε παραστατικές απεικονίσεις του ανθρώπου με φιγούρες ακρωτηριασμένες, παραμορφωμένες και τραγικές, ενώ προσανατολίζεται σε έναν ποιητικό ρεαλισμό, πρόδρομο του μετέπειτα σουρεαλιστικού του βλέμματος. Τα αντικείμενα αποδομούνται με ακρίβεια σε έναν χώρο ακαθόριστο, αιωρούνται στο άπειρο, λουσμένα στο σκληρό φως.  

Σπασμένα αγάλματα, ανοιχτά ή κλειστά παράθυρα με νεκρές φύσεις πάνω σε μοναχικά τραπέζια, περιστέρια, θαμπά τζάμια, σκηνές από ελληνικούς μύθους αντικαθίστανται με φόρμες που εκφράζουν πολύ πιο εύγλωττα τη μεταφυσική του διάθεση. Παρά τις θεματικές και μορφοπλαστικές εναλλαγές που παρουσιάζει η ζωγραφική του, η τέχνη του θα παραμείνει ανθρωποκεντρική, εκφράζοντας πάντα έναν προβληματισμό για την ανθρώπινη κατάσταση.

Το 1973 φεύγει για τη Νέα Υόρκη με υποτροφία του Ιδρύματος Ford. Εκεί εργάζεται δύο χρόνια και πραγματοποιεί ταξίδια στην Ουάσινγκτον, στη Βοστώνη, στη Φλόριντα και στον Καναδά. Υπό την επίδραση της ποπ αρτ και του αμερικανικού υπερρεαλισμού δημιουργεί ένα προσωπικό ύφος όπου ανθρώπινες μορφές, άνθη, καρποί και αντικείμενα απεικονίζονται μ’ έναν τρόπο επηρεασμένο από τις γραφικές τέχνες. 

Από τα πρώτα κολάζ προχώρησε σε παραστατικά έργα εξπρεσιονιστικού και σουρεαλιστικού χαρακτήρα, για να δώσει αργότερα συνθέσεις όπου στοιχεία της αντικειμενικής πραγματικότητας αποδίδονται με ποιητική διάθεση, αξιοποιώντας παράλληλα κατακτήσεις προηγούμενων φάσεων της δουλειάς του, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα δίδεται στον ρόλο του σχεδίου.

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Χρίστος Καράς, Μεγάλο βάζο με κίτρινα φύλλα, 1988

Η ζωγραφική του, μετά τη δεκαετία του 1970, παραπέμπει σε ένα είδος μαγικού ρεαλισμού με στοιχεία σουρεαλιστικά ή φανταστικά που συνδυάζονται με εικόνες της πραγματικότητας και αναφορές στην τεχνολογία. Ανάλογα ποιητικά στοιχεία χαρακτηρίζουν και τη γλυπτική ή τις κατασκευές του.

Στις πιο ώριμες αναζητήσεις του η λυρική αντιμετώπιση της πραγματικότητας υπακούει σε μια ακριβή σχεδιαστική δομή, συνδυάζοντας την ποπ αρτ με την προσωπική του γραφή του και μια ιδιαίτερη έμφαση στη γυναικεία παρουσία. 

«Ο Καράς επίμονα δοκιμάζεται. Η εποχή αλλάζει γρήγορα και, παρότι μένει ίδιο το όραμά του, ο τρόπος έκφρασής του γίνεται διαφορετικός. Η αφαίρεση, ο εξπρεσιονισμός, ο σουρεαλισμός, η νέα παραστατικότητα και η ποπ αρτ αποτέλεσαν πεδίο των ατέρμονων προβληματισμών και αναζητήσεών του. Εκείνο που βασανιστικά τον απασχόλησε είναι το απόλυτο φως, ίσως και το αιώνιο. Με σωφροσύνη και οξύνοια κατέκτησε μια ζωγραφική καθαρότητα και συνάμα μια μυστηριώδη υπόσταση. Σ’ ένα έργο όπου η ελευθερία ως ιδέα αποτελεί καθολικό γνώρισμα του εικαστικού κόσμου του, η ορατότητα του πραγματικού στο έργο του γίνεται απέραντη. Ζωγραφίζει ιδιότυπες παραστατικές μορφές και απρόσμενους χώρους – τοπία μέσα σε μια υπερβατική ατμόσφαιρα που ξεφεύγουν από τα όρια του χρόνου», γράφει ανάμεσα σε άλλα ο Τάκης Μαυρωτάς στον κατάλογο της έκθεσης του 2012 με τίτλο «Χρίστος Καράς: Σύνοψη 1059-2012».  

Όπως πολλοί ζωγράφοι της γενιάς του, οι νέοι που έφυγαν μεταπολεμικά στο εξωτερικό δεν περιφρόνησαν ποτέ την εμπορική επιτυχία, τα έργα τους έφτασαν μέσω αναπαραγωγών σε ένα μεγάλο κοινό και έκαναν το ιδίωμα καθενός δημοφιλές και κοινό κτήμα. Οι επόμενες γενιές θα δουν με άλλα μάτια αυτήν τη ζωγραφική και την ιδέα της μεταφυσικής σχεδόν προβολής της καθημερινότητας. Η αντικειμενική πραγματικότητα μεταπλάθεται σε μνήμη με άλλους όρους.

Ωστόσο, μελετώντας το έργο του Χρίστου Καρά σήμερα, μπορούμε να δούμε ανάγλυφα τις επιρροές της ευρωπαϊκής δυναμικής στη ζωγραφική σε μια μεταπολεμική Ελλάδα στην οποία οι εικόνες άλλαζαν δραματικά. 

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Το 2001 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για τη συνολική προσφορά του. Φωτ.: Eurokinissi

Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 41η Μπιενάλε της Βενετίας το 1984, ενώ πραγματοποίησε περισσότερες από 70 ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα και σε πόλεις του εξωτερικού, έχοντας λάβει μέρος και σε πολλές ομαδικές διοργανώσεις σε μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης, της Αμερικής και αλλού.

Aναδρομικές εκθέσεις του έγιναν το 1986 (Πινακοθήκη Πιερίδη), το 2009-10 (Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Λ. Μακρή, Τρίκαλα) και το 2012 (Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη). 

Το 2001 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για τη συνολική προσφορά του. 

Πηγές: Εθνική Πινακοθήκη | ISET | Τώνης Σπητέρης: 3 αιώνες Νεοελληνικής Ζωγραφικής


 

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

Εικαστικά / Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ: Ο ζωγράφος των στυλάτων της εποχής του επιστρέφει

H έκθεση στο Μουσείο Ορσέ συγκεντρώνει 90 έργα του Αμερικανού στυλίστα ζωγράφου, εστιάζοντας στην πιο καθοριστική περίοδο του έργου του. Aνάμεσά τους και η περίφημη «Madame X», το πιο διάσημο έργο του.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Εικαστικά / Φρα Αντζέλικο: «Ένας μεγάλος ζωγράφος, ένας άγιος άνθρωπος»

Η έκθεση «Beato Angelico», συγκεντρώνει στο Palazzo Strozzi και στο Mουσείο του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία περισσότερα από 140 έργα με δάνεια από 70 συλλογές ιδιωτών και μουσείων και φιλοδοξεί να εδραιώσει τη φήμη του Φρα Αντζέλικο ως κορυφαίου δασκάλου της Αναγέννησης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Εικαστικά / Γιατί η Νυχτερινή Περίπολος του Ρέμπραντ αποτελεί μέχρι σήμερα ένα μυστήριο της Τέχνης

Πεθαίνει σαν σήμερα το 1669 ο φλαμανδός ζωγράφος Ρέμπραντ φαν Ράιν. Αυτός ο πίνακας υπήρξε η πραγματική αιτία της οικονομικής καταστροφής του καλλιτέχνη ή πρόκειται περί θεωρίας συνωμοσίας;
THE LIFO TEAM
«Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Εικαστικά / «Πρωτόλεια»: Οι πρώτες πινελιές αλλάζουν μέσα στα χρόνια αλλά πάντα κάτι μένει

Η νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, χαρτογραφεί την πορεία έντεκα Ελλήνων και Ελληνίδων εικαστικών και θέτει ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα: «Σε μια πορεία πλούσια, γεμάτη ανατροπές αλλά και επαναλήψεις, ποιες ήταν οι πρωτόλειες αναζητήσεις τους, στις οποίες επέτρεψαν ακολούθως να εισχωρήσουν στις ώριμες αποφάσεις τους»
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Εικαστικά / Aμερικανικός σουρεαλισμός; Κι όμως υπάρχει. Απλώς δεν το γνώριζε κανείς

Μια έκθεση στο Μουσείο Γουίτνεϊ ενώνει διαφορετικές φωνές και αποκαλύπτει την άγνωστη ως τώρα τάση Αμερικανών καλλιτεχνών που στράφηκαν στον σουρεαλισμό για να εκφράσουν την ταραχώδη δεκαετία του '60.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
"Η κούνια" του Φραγκονάρ: Στο φως τα ζουμερά μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Εικαστικά / «Η Κούνια» του Φραγκονάρ: Τα μυστικά και η ίντριγκα του πιο αυθάδικου έργου του ροκοκό

Η περίφημη «Κούνια» με τη σκηνοθεσία της συνεύρεσης των σωμάτων και των ψυχών με τρόπο ακόλαστο, πονηρό ή ανοιχτό σε μια νέα ηθική, έργο – σταρ της περίφημης συλλογής Wallace στο Λονδίνο, αποκαταστάθηκε φέρνοντας στο φως άτακτες λεπτομέρειες που ενισχύουν την αυθάδεια του έργου.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ειρήνη Παναγοπούλου

Εικαστικά / Ειρήνη Παναγοπούλου: Η μεγάλη Ελληνίδα συλλέκτρια Τέχνης μιλά στη LIFO

Η γνωστή συλλέκτρια μιλά στη LiFO για το ταξίδι της στην τέχνη μέσα από τη συγκρότηση της μεγάλης και σπάνιας συλλογής της, μέρος της οποίας θα δούμε με αφορμή την έκθεση «Fernweh ή νοσταλγία για άγνωστους τόπους».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Εικαστικά / Μυρτώ Ξανθοπούλου: «Έχω ψίχουλα, έχω τα περισσεύματα; Με αυτά θα δουλέψω»

Η γεννημένη στο Ελσίνκι καλλιτέχνιδα που κέρδισε το βραβείο Young Artist της φετινής Art Athina μιλάει για το έργο της που βασίζεται στην αίσθηση του κατεπείγοντος, στη χειρωνακτική εργασία και στη σχέση της με τη γλώσσα. 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένα «χρονικό της αναισθησίας» με έργα υψηλής δόνησης 

Εικαστικά / Κωνσταντίνος Λαδιανός: «Πού πήγε όλη αυτή η επιδεξιότητα των χεριών που είχαν οι παλιότεροι»

Η παράδοση, η αγιολογική γραμματεία και η λαϊκή μυθολογία συνυπάρχουν στον κόσμο του ταλαντούχου καλλιτέχνη, εμπλέκοντας το προσωπικό βίωμα με καθηλωτικές αλληγορίες.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Εικαστικά / Ένας μνημειώδης φτερωτός ταύρος στο Μουσείο Ακρόπολης

Με το έργο του στον εξωτερικό χώρο του μουσείου ο Michael Rakowitz συνομιλεί με τα έργα της κλασικής αρχαιότητας και υπενθυμίζει τα μάταια ταξίδια ανθρώπων και πολιτιστικών αγαθών που «ξεσπιτώνονται».
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Εικαστικά / Η Συλλογή Λέοναρντ Λόντερ θα δώσει το φιλί της ζωής στην αγορά της τέχνης;

Με πυρήνα της συλλογής του Λόντερ ένα από τα διασημότερα έργα του Κλιμτ, που εκτιμάται ότι η πώλησή του θα ξεπεράσει τα 150 εκατομμύρια δολάρια, η βραδιά της δημοπρασίας στον οίκο Sotheby’s φιλοδοξεί να προσελκύσει ξανά τους μεγάλους συλλέκτες. 
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζένη Μαρκέτου

Οι Αθηναίοι / Τζένη Μαρκέτου: «Οι καλλιτέχνες δεν έχουμε ανακαλύψει τον τροχό»

Στην Αμερική έμαθε πως η τέχνη είναι κοινωνική υπόθεση, πως ο κόσμος δεν εξαντλείται στις γκαλερί. Η πρώτη της παρέμβαση σε δημόσιο χώρο, που προκάλεσε αντιδράσεις, της δίδαξε ότι ένα έργο οφείλει να μοιάζει σαν να υπήρχε πάντα εκεί. Με τη νέα της εγκατάσταση στο Μέγαρο Μουσικής μάς υπενθυμίζει ότι δεν είμαστε οι πρωταγωνιστές της φύσης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο Σεπτέμβρης της Art Athina 2025

Εικαστικά / Art Athina 2025: Το τώρα και το μετά της σύγχρονης τέχνης

Ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη: Το ανάγλυφο του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη έτσι όπως διαμορφώνεται μέσα από την ελληνική και ξένη παραγωγή, και αναδεικνύεται στην ετήσια φουάρ που πραγματοποιείται ξανά στο Ζάππειο.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Εικαστικά / Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης μετατρέπει το σπήλαιο του Πλάτωνα σε escape room

Με τo «Δωμάτιο Απόδρασης», μια εγκατάσταση ερευνητική και παιγνιώδη, βασισμένη στην ιδέα της φιλοσοφίας και την παραίσθηση του ψηφιακού κόσμου, θα μας εκπροσωπήσει στην 61η Μπιενάλε Βενετίας ο καταξιωμένος εικαστικός και αρχιτέκτονας.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ