Χρίστος Καράς (1930-2023): Ένας εξέχων εκπρόσωπος της γενιάς που ανανέωσε τη ζωγραφική του καβαλέτου

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Mελετώντας το έργο του Χρίστου Kαρά σήμερα, μπορούμε να δούμε ανάγλυφα τις επιρροές της ευρωπαϊκής δυναμικής στη ζωγραφική σε μια μεταπολεμική Ελλάδα στην οποία οι εικόνες άλλαζαν δραματικά. 
0

Η «Διαστημική Ποίηση» στον σταθμό του μετρό στο Χαλάνδρι, ένα έργο του ζωγράφου Χρίστου Καρά που πέθανε στις 16 Απριλίου 2023 σε ηλικία 93 ετών, θα μας θυμίζει έναν εκπρόσωπο της γενιάς του ’60, μιας γενιάς που έδωσε σημαντικούς καλλιτέχνες και ανανέωσε τη ζωγραφική του καβαλέτου. 

Ο Χρίστος Καράς γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1930 και σε ηλικία 18 ετών άρχισε να φοιτά στην Πάντειο. Στην πορεία εγκατέλειψε τις σπουδές του εκεί και παρακολούθησε μαθήματα στην ΑΣΚΤ από το 1951 έως το 1955. Δάσκαλοί του στη ζωγραφική ήταν ο Γιάννης Μόραλης και στη γλυπτική ο Γιάννης Παππάς.

Δυο χρόνια αργότερα, με υποτροφία του ΙΚΥ, έφυγε για το Παρίσι και συνέχισε τις σπουδές του στην École des Beaux-Arts. Έμεινε περίπου έξι χρόνια στη Γαλλία και, όπως κι άλλοι Έλληνες καλλιτέχνες της γενιάς του, αναζήτησε το εκφραστικό του ιδίωμα μέσα στο ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό περιβάλλον.

Ο Καράς έρχεται μετά τη γενιά του '30 και το αίτημα για ελληνικότητα· ανήκει στη γενιά που θα επιχειρήσει να ερμηνεύσει τον κόσμο έχοντας έρθει σε επαφή με παγκόσμιες επιρροές, τάσεις και κινήματα που θα επηρεάσουν τη γλώσσα και τη θεματολογία του. Ταξιδεύει στο Βέλγιο, την Ολλανδία, την Ισπανία, την Ιταλία και τη Μεγάλη Βρετανία.

Δεν συμπίπτω με τη στρατευμένη τέχνη, δεν ζωγραφίζω τα δεινά του πολέμου με ρεαλιστικό τρόπο, αν το είχα κάνει, θα έχανα το παιχνίδι από την αρχή. Ο καλλιτέχνης όμως είναι μια κεραία που δέχεται τα μηνύματα της εποχής του, όποια είναι αυτά, και τα ρίχνει στο χωνευτήρι της ψυχής του, απ’ όπου προκύπτει και το έργο του. Οπότε κανένας δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από την επικαιρότητα, ιδιαίτερα όταν είναι τόσο έντονη όσο αυτή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

«Όπως και οι άλλοι της γενιάς του, ο Χρίστος Καράς, στη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, επηρεάστηκε από τον λυρικό αφαιρετισμό. Πλάθει τότε τις φόρμες του μέσα από τη μάζα, με πυκνή ματιέρα και δυνατές πινελιές. Το μαύρο και το άσπρο κυριαρχούν και μέσα από αυτά ξεπετάγονται ατόφια, καθαρά χρώματα», γράφει ο Τώνης Σπητέρης. 

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Καράς Χρίστος, Έξοδος, 1964. Λάδι σε μουσαμά, 128x160 εκ. Δωρεά Υπουργείου Παιδείας από την Η' Πανελλήνιο.

Η διάκριση του ζωγράφου Γιάννη Σπυρόπουλου, ενός αφηρημένου καλλιτέχνη, με το βραβείο της UNESCO το 1960 στην Μπιενάλε της Βενετίας συνέβαλε καταλυτικά στη μεταστροφή του κλίματος σχετικά με την αφηρημένη τέχνη στην Ελλάδα.

Οι Έλληνες καλλιτέχνες επιστρέφουν από το εξωτερικό και νέα ονόματα φιγουράρουν στις εκθέσεις που διοργανώνονται στις αρχές του ’60, ανάμεσά τους αυτά του Κοντού, του Τσόκλη, του Γουναρίδη και του Καρά, που παρουσίασε την πρώτη του ατομική έκθεση το 1961 στην γκαλερί Ζυγός, ενώ ήδη από το 1952 είχε αρχίσει να παίρνει μέρος σε πανελλήνιες εκθέσεις. Σημαντική επίσης είναι η παρουσία του σε διεθνείς ομαδικές εκθέσεις, στη Γ' Μπιενάλε Νέων Παρίσι (1963), στη Ζ' Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας (1965), στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1967).

Η τόλμη είναι το χαρακτηριστικό των εκπροσώπων αυτής της γενιάς που αγκαλιάζουν την αφαίρεση, όπως οι Κοκκινίδης, Θεοφυλακτόπουλος, ΠρέκαςΜυταράς κ.ά., και ανανεώνουν το καλλιτεχνικό κλίμα. Το 1963, στο πλαίσιο των προσπαθειών για την ανανέωση του καλλιτεχνικού κλίματος στην Ελλάδα, μετείχε στην ίδρυση της ομάδας Τομή και αργότερα, το 1976, του Συνδέσμου Καλλιτεχνών.

Ο Καράς εκείνη την περίοδο κάνει έργα πολιτικά στα οποία κυριαρχούν η ανθρώπινη φιγούρα και νεοπαραστατικά στοιχεία με αναφορές στα δεινά του πολέμου και την πολιτική κατάσταση.

«Δεν συμπίπτω με τη στρατευμένη τέχνη, δεν ζωγραφίζω τα δεινά του πολέμου με ρεαλιστικό τρόπο, αν το είχα κάνει, θα έχανα το παιχνίδι από την αρχή. Ο καλλιτέχνης όμως είναι μια κεραία που δέχεται τα μηνύματα της εποχής του, όποια είναι αυτά, τα ρίχνει στο χωνευτήρι της ψυχής του, απ’ όπου προκύπτει και το έργο του. Οπότε κανένας δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από την επικαιρότητα, ιδιαίτερα όταν είναι τόσο έντονη όσο αυτή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου», είπε σε μια συνέντευξή του στην «Καθημερινή» το 2009.

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Οι Χρίστος Καράς, Ηλίας Πετρόπουλος και Κώστας Τσόκλης στο δάσος του Σαντιγί τον Νοέμβριο του 1979.

Το 1964 εγκαταλείπει την αφαίρεση για να στραφεί σε παραστατικές απεικονίσεις του ανθρώπου με φιγούρες ακρωτηριασμένες, παραμορφωμένες και τραγικές, ενώ προσανατολίζεται σε έναν ποιητικό ρεαλισμό, πρόδρομο του μετέπειτα σουρεαλιστικού του βλέμματος. Τα αντικείμενα αποδομούνται με ακρίβεια σε έναν χώρο ακαθόριστο, αιωρούνται στο άπειρο, λουσμένα στο σκληρό φως.  

Σπασμένα αγάλματα, ανοιχτά ή κλειστά παράθυρα με νεκρές φύσεις πάνω σε μοναχικά τραπέζια, περιστέρια, θαμπά τζάμια, σκηνές από ελληνικούς μύθους αντικαθίστανται με φόρμες που εκφράζουν πολύ πιο εύγλωττα τη μεταφυσική του διάθεση. Παρά τις θεματικές και μορφοπλαστικές εναλλαγές που παρουσιάζει η ζωγραφική του, η τέχνη του θα παραμείνει ανθρωποκεντρική, εκφράζοντας πάντα έναν προβληματισμό για την ανθρώπινη κατάσταση.

Το 1973 φεύγει για τη Νέα Υόρκη με υποτροφία του Ιδρύματος Ford. Εκεί εργάζεται δύο χρόνια και πραγματοποιεί ταξίδια στην Ουάσινγκτον, στη Βοστώνη, στη Φλόριντα και στον Καναδά. Υπό την επίδραση της ποπ αρτ και του αμερικανικού υπερρεαλισμού δημιουργεί ένα προσωπικό ύφος όπου ανθρώπινες μορφές, άνθη, καρποί και αντικείμενα απεικονίζονται μ’ έναν τρόπο επηρεασμένο από τις γραφικές τέχνες. 

Από τα πρώτα κολάζ προχώρησε σε παραστατικά έργα εξπρεσιονιστικού και σουρεαλιστικού χαρακτήρα, για να δώσει αργότερα συνθέσεις όπου στοιχεία της αντικειμενικής πραγματικότητας αποδίδονται με ποιητική διάθεση, αξιοποιώντας παράλληλα κατακτήσεις προηγούμενων φάσεων της δουλειάς του, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα δίδεται στον ρόλο του σχεδίου.

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Χρίστος Καράς, Μεγάλο βάζο με κίτρινα φύλλα, 1988

Η ζωγραφική του, μετά τη δεκαετία του 1970, παραπέμπει σε ένα είδος μαγικού ρεαλισμού με στοιχεία σουρεαλιστικά ή φανταστικά που συνδυάζονται με εικόνες της πραγματικότητας και αναφορές στην τεχνολογία. Ανάλογα ποιητικά στοιχεία χαρακτηρίζουν και τη γλυπτική ή τις κατασκευές του.

Στις πιο ώριμες αναζητήσεις του η λυρική αντιμετώπιση της πραγματικότητας υπακούει σε μια ακριβή σχεδιαστική δομή, συνδυάζοντας την ποπ αρτ με την προσωπική του γραφή του και μια ιδιαίτερη έμφαση στη γυναικεία παρουσία. 

«Ο Καράς επίμονα δοκιμάζεται. Η εποχή αλλάζει γρήγορα και, παρότι μένει ίδιο το όραμά του, ο τρόπος έκφρασής του γίνεται διαφορετικός. Η αφαίρεση, ο εξπρεσιονισμός, ο σουρεαλισμός, η νέα παραστατικότητα και η ποπ αρτ αποτέλεσαν πεδίο των ατέρμονων προβληματισμών και αναζητήσεών του. Εκείνο που βασανιστικά τον απασχόλησε είναι το απόλυτο φως, ίσως και το αιώνιο. Με σωφροσύνη και οξύνοια κατέκτησε μια ζωγραφική καθαρότητα και συνάμα μια μυστηριώδη υπόσταση. Σ’ ένα έργο όπου η ελευθερία ως ιδέα αποτελεί καθολικό γνώρισμα του εικαστικού κόσμου του, η ορατότητα του πραγματικού στο έργο του γίνεται απέραντη. Ζωγραφίζει ιδιότυπες παραστατικές μορφές και απρόσμενους χώρους – τοπία μέσα σε μια υπερβατική ατμόσφαιρα που ξεφεύγουν από τα όρια του χρόνου», γράφει ανάμεσα σε άλλα ο Τάκης Μαυρωτάς στον κατάλογο της έκθεσης του 2012 με τίτλο «Χρίστος Καράς: Σύνοψη 1059-2012».  

Όπως πολλοί ζωγράφοι της γενιάς του, οι νέοι που έφυγαν μεταπολεμικά στο εξωτερικό δεν περιφρόνησαν ποτέ την εμπορική επιτυχία, τα έργα τους έφτασαν μέσω αναπαραγωγών σε ένα μεγάλο κοινό και έκαναν το ιδίωμα καθενός δημοφιλές και κοινό κτήμα. Οι επόμενες γενιές θα δουν με άλλα μάτια αυτήν τη ζωγραφική και την ιδέα της μεταφυσικής σχεδόν προβολής της καθημερινότητας. Η αντικειμενική πραγματικότητα μεταπλάθεται σε μνήμη με άλλους όρους.

Ωστόσο, μελετώντας το έργο του Χρίστου Καρά σήμερα, μπορούμε να δούμε ανάγλυφα τις επιρροές της ευρωπαϊκής δυναμικής στη ζωγραφική σε μια μεταπολεμική Ελλάδα στην οποία οι εικόνες άλλαζαν δραματικά. 

Χρίστος Καράς (1930-2023) Facebook Twitter
Το 2001 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για τη συνολική προσφορά του. Φωτ.: Eurokinissi

Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 41η Μπιενάλε της Βενετίας το 1984, ενώ πραγματοποίησε περισσότερες από 70 ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα και σε πόλεις του εξωτερικού, έχοντας λάβει μέρος και σε πολλές ομαδικές διοργανώσεις σε μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης, της Αμερικής και αλλού.

Aναδρομικές εκθέσεις του έγιναν το 1986 (Πινακοθήκη Πιερίδη), το 2009-10 (Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Λ. Μακρή, Τρίκαλα) και το 2012 (Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη). 

Το 2001 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για τη συνολική προσφορά του. 

Πηγές: Εθνική Πινακοθήκη | ISET | Τώνης Σπητέρης: 3 αιώνες Νεοελληνικής Ζωγραφικής


 

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση που μας ταξιδεύει στις διαχρονικές του συνδέσεις

Εικαστικά / Το «Πλέγμα των Κυκλάδων» και μια έκθεση για τις διαχρονικές του συνδέσεις

Μπορεί η σύγχρονη τέχνη να συνομιλήσει δημιουργικά με την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά; Στην ΕΦΑ Κυκλάδων πίστεψαν στο «στοίχημα» και έτσι προέκυψε μια έκθεση με ξεχωριστό ενδιαφέρον στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Από τον Περικλή Βυζάντιο και τον Jean Tinguely μέχρι τον Robert McCabe

Εικαστικά / «Νήματα επιλογής»: Μια αθηναϊκή έκθεση δένει φωνές και γενιές

Μια ομαδική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, με έργα των Περικλή Βυζάντιου, Robert McCabe και Jean Tinguely, μεταξύ άλλων, φέρνει σε διάλογο Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες διαφορετικών αναφορών.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Εικαστικά / Ο «Ένοικος» του Παντελή Μάκκα: Μια γιορταστική βιντεοεγκατάσταση

Μια ρετροσπεκτίβα δεκαπέντε χρόνων η οποία αποτελείται από έναν καταιγισμό εικόνων που δημιούργησε με την κάμερά του ο γνωστός video artist για μια σειρά σημαντικών παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζονται αποδεσμευμένες από τη θεατρική τους υπόσταση.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ξεκινάει το Back to Athens 2025

Εικαστικά / Back to Athens: Ο ετήσιος εικαστικός θεσμός επιστρέφει στο Μέγαρο Ησαΐα

Με κεντρική θεματική «Η διαίρεση της ζωής», το Back to Athens 2025 παρουσιάζει 30 εκθέσεις, εγκαταστάσεις, performance και προβολές από καλλιτέχνες και επιμελητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Εικαστικά / Takis: Αρχαϊκός καλλιτέχνης, προφήτης, μάντης, μάγος. Σίγουρα μοναδικός

Με μια μεγάλη έκθεση σε δύο μέρη, στην Αθήνα και στην Άνδρο, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή γιορτάζει τα εκατό χρόνια του Takis, μίας από τις σημαντικότερες σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας εικαστικής σκηνής.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Μια νέα τοιχογραφία με τη ζωή των σεξεργατριών σε έναν δρόμο του Μεταξουργείου

Εικαστικά / Μια νέα τοιχογραφία για την αόρατη ζωή των σεξεργατριών στην οδό Ιάσωνος

Η διεθνής εικαστικός Paulina Olowska δημιουργεί μια τοιχογραφία στον πεζόδρομο του Μεταξουργείου για τις γυναίκες και γειτόνισσές της με τις οποίες καλημερίζεται και πίνει καφέ.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Ο ζωοπλάστης γλύπτης Ευριπίδης Βαβούρης (1911-1987) 

Εικαστικά / Ευριπίδης Βαβούρης: Πέρα από το «Λαγωνικό» της Φωκίωνος Νέγρη

Ο δημιουργός του γνωστού αγάλματος της Κυψέλης υπήρξε ένας στοχαστικός γλύπτης της Αθήνας με αξιόλογη πορεία, που απέδιδε πειστικά και με μεγάλη ευαισθησία τα κατοικίδια ζώα. Μια επίσκεψη στο ατελιέ του, που έχει διατηρηθεί σε άψογη κατάσταση, αποτέλεσε το ερέθισμα για να τον ανακαλύψουμε και να τον επανεκτιμήσουμε. 
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Εικαστικά / Ένας Ιούνιος γεμάτος τέχνη: 28 εκθέσεις που αξίζει να δείτε

Μια σειρά από εκθέσεις σημαντικών καλλιτεχνών χαρακτηρίζουν την έναρξη του καλοκαιριού. Από τα Plásmata 3 της Στεγης έως την αναδρομική έκθεση του Takis κι από τη Marlene Dumas έως την Charline von Heyl.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Μαρλέν

Εικαστικά / Marlene Dumas: «Η τέχνη είναι πάντοτε μια πράξη εναντίον της βίας»

Η κορυφαία Νοτιοαφρικανή ζωγράφος παρουσιάζει την πρώτη ατομική της έκθεση στην Ελλάδα, στην οποία τα έργα της διαλέγονται με αρχαιότητες από τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ