«Ο Μπουζιάνης, όπως κάθε ζωγράφος άξιος του ονόματος, έχει υπόθεση. Έχει αυτό που λένε κινηματογραφικό σενάριο. Όπως έχει ο Παπαδιαμάντης όταν φλυαρεί υπέροχα για γραΐδια και χαμένα κορμιά… Η ορθότης δεν αφορά μόνο την αναπαράσταση των αντικειμένων όσο το δυνατόν πιο πιστά αλλά την πιστότητα στην απόδοση του νοήματος των πραγμάτων. Αυτό δίνει το αίσθημα της μεγάλη ομοιότητας. Το μεγάλο δίδαγμα του Μπουζιάνη, του ανυπεράσπιστου και αδέξιου επαγγελματικά Μπουζιάνη, είναι πως βασίζεται σ’ αυτό που έχει να πει και όχι σ' αυτό που θα εντυπωσιάσει τον ανίδεο», γράφει ο Γιάννης Τσαρούχης σε αυτό το συναρπαστικό κείμενο για τον ζωγράφο που τιμάται με μια μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο το φθινόπωρο του 2023.
Η πρόταση της επιμελήτριας και τεχνοκριτικού Ελένης Κυπραίου, που διευθύνει το Μουσείο Μπουζιάνη, έγινε δεκτή από τη διευθύντρια Παρή Καλαμαρά, και θα υλοποιηθεί με τη συνεπιμέλεια εκ μέρους του Βυζαντινού Μουσείου της ιστορικού τέχνης Ιωάννας Αλεξανδρή. Θα φιλοξενηθεί στην οικία της Δουκίσσης Πλακεντίας.
Η έρευνα της Ελ. Κυπραίου έχει διαρκέσει δώδεκα χρόνια και η έκθεση που θα οργανωθεί ως αποτέλεσμα αυτής θα είναι η μεγαλύτερη που θα δούμε με έργα του Μπουζιάνη, 160 σε σύνολο, εκ των οποίων το 30% θα εκτεθεί στο κοινό για πρώτη φορά. Η προηγούμενη μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στο έργο του Μπουζιάνη έγινε το 1977 στην Εθνική Πινακοθήκη με 150 έργα.
Ο ίδιος ο ζωγράφος, που δούλεψε στο Μόναχο, στη Λειψία, στο Παρίσι και στην Αθήνα, στη Δάφνη, στη διάρκεια της ζωής του έκανε μια πολύ μικρή καταγραφή του έργου του. Ωστόσο, έχει σωθεί, και θα εκτεθεί, ένα ημερολόγιό του, στο οποίο καταγράφει τις ελαιογραφίες και τις ακουαρέλες της περιόδου του Μονάχου μέχρι το 1928.
Η έκθεση θα εκτείνεται και στους δύο ορόφους της οικίας της Δουκίσσης Πλακεντίας, όπου θα εκτεθούν λάδια, ακουαρέλες, σχέδια, ένα ημερολόγιο, η παλέτα του ζωγράφου που βρέθηκε στο σπίτι του στη Δάφνη, το νεκρικό προσωπείο του, έργο του γλύπτη Κώστα Κλουβάτου, επιστολές, σπάνιες φωτογραφίες και σημειώσεις.
Τα έργα προέρχονται από την Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, την Πινακοθήκη Ρόδου, το Τελλόγλειο Ιδρυμα, τη Βουλή των Ελλήνων, τη Συλλογή Εθνικής Τραπέζης, τη Συλλογή ΑLPHA BANK, τη Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών, το ΥΠΠΟΑ, το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Β & Ε Γουλανδρή, το Μουσείο Μπουζιάνη και σημαντικούς συλλέκτες όπως ο Β. Βαλαμπούς, ο γιατρός Π. Κόκκαλης, ο γιατρός Θ. Κωνσταντινίδης κ.ά.
Η μεγάλη συλλογή του Β. Βαλαμπού περιλαμβάνει 70 έργα του Μπουζιάνη, τα οποία έχουν εκτεθεί στο Μουσείο Μπενάκη το 2005, ενώ εξαιρετικής σημασίας είναι και η συλλογή Κόκκαλη με έργα που θα δούμε για πρώτη φορά. Ο Πέτρος Κόκκαλης, με τον οποίο ο ζωγράφος συνδεόταν με βαθιά φιλία, ήταν ένας εκ δύο γιατρών-συλλεκτών του έργου του Μπουζιάνη, ο άλλος είναι ο Θ. Κωνσταντινίδης.
Η έκθεση θα εκτείνεται και στους δύο ορόφους της οικίας της Δουκίσσης Πλακεντίας, όπου θα εκτεθούν λάδια, ακουαρέλες, σχέδια, ένα ημερολόγιο, η παλέτα του ζωγράφου που βρέθηκε στο σπίτι του στη Δάφνη, το νεκρικό προσωπείο του, έργο του γλύπτη Κώστα Κλουβάτου, επιστολές, σπάνιες φωτογραφίες και σημειώσεις.
Η επιμελήτρια της έκθεσης έχει βρει και τα σχέδια που έκανε ο Μπουζιάνης για τις μετατροπές που ήθελε ώστε να έχει τον σωστό φωτισμό, στο σπίτι του, στο Εϊχενάου, έξω από το Μόναχο. Της τα παρέδωσε η σημερινή του ιδιοκτήτρια και θα εκτεθούν για πρώτη φορά.
Τίτλος της έκθεσης: «Γιώργος Μπουζιάνης: Μόναχο, Παρίσι, Αθήνα». Ακολουθώντας τον τίτλο, η έκθεση χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο αφορά την περίοδο του Μονάχου και έργα του, λάδια και ακουαρέλες που δείχνουν τις επιρροές από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, το δεύτερο μέρος αναφέρεται στα χρόνια του στο Παρίσι, την είσοδό του στο χρώμα και την απελευθέρωσή του, και το τρίτο στα χρόνια που έζησε στη Δάφνη, από το 1935 ως τον θάνατό του στις 22 Οκτωβρίου 1959, περνώντας σε μια περίοδο πιο προσωπικής αναζήτησης, εξερεύνησης της ανθρώπινης φιγούρας και της προσωπογραφίας, φτάνοντας στην αφαίρεση. Τα έργα θα εκτεθούν στον πρώτο όροφο, ενώ στο ισόγειο αναπτύσσεται η ενότητα «Αναζητώντας ταυτότητα» – στο παρεκκλήσι θα εκτεθούν χρονολογικά 50 σχέδια.
Ενδιάμεσα στις ενότητες θα υπάρξουν τέσσερα αφιερώματα, στην οικογένεια Αντωνοπούλου, που ήταν οι πρώτοι υποστηρικτές και συλλέκτες έργων του, στον γιατρό Πέτρο Κόκκαλη, στον γιατρό Θάνο Κωνσταντινίδη και στον τελευταίο μεγάλο συλλέκτη έργων του, τον Βασίλη Βαλαμπού. Η έκθεση θα διαρκέσει τέσσερις μήνες και θα τη συνοδεύει δίγλωσση έκδοση καταλόγου.
«Είναι μια έκθεση στη στιγμή της, σε έναν κόσμο κατακερματισμένο, που σε πρώτο πλάνο είναι το προφανές, το φανταχτερό, το εντυπωσιακό. Ο Μπουζιάνης δείχνει την πίσω όψη του ανθρώπου, την παραμόρφωση, τη φθορά, χωρίς να υποτιμήσει ποτέ την ανθρώπινη υπόσταση», λέει η κ. Κυπραίου.
Όπως αναφέρει στην ιστοσελίδα της η Εθνική Πινακοθήκη, κάτοχος σημαντικών έργων του, ο Μπουζιάνης σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας από το 1897 έως το 1906 και στη συνέχεια, με ιδιωτική οικονομική υποστήριξη, μετέβη στη Γερμανία όπου φοίτησε στην Ακαδημία του Μονάχου με καθηγητή τον Otto Seitz, ενώ μαθήτευσε επίσης κοντά στους Walter Thor και Georg Schildknecht.
To 1909, γνωρίστηκε στο Βερολίνο με τον Max Liebermann. Στο Μόναχο συνδέθηκε φιλικά με διάφορους καλλιτέχνες, ιδιαιτέρως με τον Heinz Waldmüller, ενώ ήδη από την εποχή των σπουδών του στην Αθήνα γνώριζε τον Giorgio de Chirico. Μετείχε στις εκθέσεις τόσο του Kunstverein όσο και του Glaspalast, και από το 1917, οπότε άρχισε να διαμορφώνεται σαφέστερα το εξπρεσιονιστικό του ιδίωμα, παρουσίαζε έργα του στην γκαλερί Rithaler.
Αργότερα θα εκθέσει στις γκαλερί Thannhauser του Μονάχου και Barchfeld της Λειψίας, στην Πινακοθήκη του Chemnitz (το 1927, μαζί με τον γλύπτη Alexander Fischer), ενώ αξιοσημείωτη είναι και η συμμετοχή του το 1928 στην έκθεση της Neue Secession του Μονάχου, της οποίας ήταν μέλος.
Στην πρωτεύουσα της Βαυαρίας θα παραμείνει έως το 1928 και στη συνέχεια, αφού επισκέφτηκε το 1929 τη Βιέννη, έζησε έως το 1932, στο Παρίσι, όπου φιλοτέχνησε έναν μεγάλο αριθμό υδατογραφιών. Από την περίοδο αυτή προέρχεται και το Τετράδιο με τους Αφορισμούς, σημαντικό τεκμήριο για τη θεώρηση του καλλιτέχνη.
Αφού επέστρεψε στο Μόναχο, όπου παρέμεινε δύο χρόνια, εγκαταστάθηκε οριστικά πλέον στην Αθήνα –μετά από υπόσχεση να αναλάβει θέση στη Σχολή Καλών Τεχνών, η οποία όμως ουδέποτε πραγματοποιήθηκε– και το 1935 πήρε μέρος σε ομαδική έκθεση στην γκαλερί Στούντιο. Το 1949 πραγματοποίησε τη μοναδική ατομική του έκθεση στην Ελλάδα στην αίθουσα του Παρνασσού.
Παρουσίασε ακόμη έργα του σε Πανελλήνιες Εκθέσεις (1938, 1939, 1952), στις εκθέσεις της ομάδας Στάθμη (1951-1953) και της Ομάδας των Πέντε (1957), ενώ μετείχε και σε εκθέσεις στο Έρλανγκεν (1952) και τη Ρώμη (1953). Το 1950 πήρε μέρος στην Μπιενάλε της Βενετίας και το 1956 τιμήθηκε με το Ελληνικό Βραβείο του διεθνούς διαγωνισμού Guggenheim. Μετά τον θάνατό του ο σύλλογος «Οι φίλοι του Μπουζιάνη» διοργάνωσε πολλές εκθέσεις και εκδηλώσεις για το έργο του.
Ο σημαντικότερος Έλληνας εξπρεσιονιστής ζωγράφος διαμόρφωσε τον χαρακτήρα της τέχνης του στη Γερμανία, την εποχή που στο καλλιτεχνικό προσκήνιο βρίσκονταν πρωτοποριακές ομάδες όπως η Γέφυρα (Die Brucke) και ο Γαλάζιος Καβαλάρης (Der Blaue Reiter), όντας ο ίδιος μέλος της Neue Secession και της Neue Gruppe.
Η νεκρή φύση, το τοπίο, αλλά κυρίως η προσωπογραφία και εν γένει η ανθρώπινη μορφή αποτελούν τους κύριους θεματικούς άξονες της ζωγραφικής του, όπου το χρώμα αναδεικνύεται σε βασικό δομικό στοιχείο και αυτόνομη αξία. Το έργο του, ακολουθώντας μια αντιρεαλιστική αντίληψη, αντίκειται σε οποιαδήποτε έννοια ωραιοποίησης, γίνεται φορέας συναισθηματικών καταστάσεων και προοιωνίζει την αφαίρεση.
