Η Art Athina, η ετήσια διοργάνωση του Πανελλήνιου Συνδέσμου Αιθουσών Τέχνης, δεν αποτελεί απλώς τη μεγαλύτερη συνάντηση εικαστικών τεχνών στην Ελλάδα αλλά είναι και μια από τις μακροβιότερες φουάρ της Ευρώπης. Στο καθιερωμένο φθινοπωρινό ραντεβού της στο Ζάππειο Μέγαρο, που το έχει καταστήσει θεσμό για τους Αθηναίους και μια γέφυρα με το παρελθόν, καθώς στον ίδιο ακριβώς χώρο, στις αρχές του 20ού αιώνα, πραγματοποιούνταν οι πανελλήνιες εκθέσεις του τότε συνδέσμου Ελλήνων καλλιτεχνών, το φιλότεχνο κοινό για πέντε μέρες, από τις 18 έως τις 22 Σεπτεμβρίου, θα έρθει για μία ακόμα χρονιά σε επαφή με μια αντιπροσωπευτική αλλά και πληρέστατη εικόνα της σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγής – ελληνικής και ξένης.
Με τη συμμετοχή 72 αιθουσών τέχνης από την Ελλάδα και το εξωτερικό, παρουσιάζονται έργα που καλύπτουν όλες τις σύγχρονες εκφράσεις και εφαρμογές της τέχνης, από τη ζωγραφική και τη γλυπτική έως τη φωτογραφία και την ψηφιακή τέχνη.
Η Art Athina 25 θα παίξει καταλυτικό ρόλο ως πλατφόρμα για τη μελέτη, την εμπειρία και την προβολή της σύγχρονης τέχνης, διατηρώντας και την ιδιαίτερη σχέση που έχει χτίσει με το σύγχρονο design, το πάντρεμα δηλαδή καλλιτεχνικής δημιουργίας και χρηστικότητας, με τη συμμετοχή γκαλερί που δραστηριοποιούνται σε αυτό.
Υπό τη γενική διεύθυνση, για τρίτη συνεχή χρονιά, του Αντώνη Κούρκουλου, η διοργάνωση επιδιώκει να αναδείξει και φέτος τις νέες κατευθύνσεις και τους προβληματισμούς που χαρακτηρίζουν την παγκόσμια εικαστική σκηνή. Κι όπως κάθε χρόνο, πέρα από τον κεντρικό εκθεσιακό πυρήνα των γκαλερί, θα φιλοξενήσει ένα πολυσχιδές παράλληλο πρόγραμμα που μέσα από το design, τα projects και τις performances συνομιλεί με το σήμερα της διεθνούς τέχνης, ενώ μέσα από δημόσιες συζητήσεις με διεθνείς προσωπικότητες θα αποπειραθεί να ρίξει φως και να αποκαλύψει τις τάσεις και το zeitgeist των καιρών μας, γεγονός που ανάγει τη φουάρ όχι μόνο σε σημαντικό εκθεσιακό γεγονός αλλά και σε ζωντανό πεδίο πειραματισμού, διαλόγου και πολιτισμικής ζύμωσης.
Με άξονα λοιπόν την καταγραφή των νέων τάσεων και τον εποικοδομητικό διάλογο, οι επισκέπτες καλούνται να παρακολουθήσουν τις προτάσεις των γκαλερί και να επικοινωνήσουν με τις διεθνείς κατευθύνσεις που διαμορφώνουν την τέχνη σήμερα. Αυτόν τον καταλυτικό ρόλο θα παίξει η Art Athina 25 ως πλατφόρμα για τη μελέτη, την εμπειρία και την προβολή της σύγχρονης τέχνης, διατηρώντας και την ιδιαίτερη σχέση που έχει χτίσει με το σύγχρονο design, το πάντρεμα δηλαδή καλλιτεχνικής δημιουργίας και χρηστικότητας, με τη συμμετοχή γκαλερί που δραστηριοποιούνται σε αυτό.
Μια ενότητα, η οποία θεωρείται πλέον ισότιμης αξίας με την κεντρική έκθεση, θέτει φέτος στο επίκεντρο το γυαλί, αυτό το εύθραυστο, διάφανο αλλά και ανθεκτικό υλικό, καλώντας μας να μη σταθούμε απλώς στη διάφανη επιφάνειά του αλλά να κοιτάξουμε βαθύτερα μέσα σε αυτό. Σε αντίστιξη, τα vintage έπιπλα, που τέρπουν το βλέμμα και, όπως επισημαίνουν οι δύο επιμελητές της ενότητας, η Τίνα Δασκαλαντωνάκη και ο Μάνθος Καλούμενος, «υφαίνουν μνήμη και ιστορία στο λεξιλόγιο του σύγχρονου design».
Παράλληλα, η ενότητα Projects, σε συνεργασία με ανεξάρτητους χώρους τέχνης και μη κερδοσκοπικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, θα παρουσιάσει μερικές από τις πιο πειραματικές και συλλογικές πρακτικές της σύγχρονης καλλιτεχνικής σκηνής. Η επιμελήτρια Οντέτ Κουζού έχει εστιάσει τον φετινό προγραμματισμό της στις τελετουργίες και τις πρακτικές της καθημερινότητας που λειτουργούν ως μέσο δημιουργίας κοινωνικών δεσμών και σχέσεων.
Η ενότητα Performance, με τη σειρά της, παρουσιάζει ένα πολυδιάστατο πρόγραμμα που θα ξεδιπλωθεί εντός και εκτός Ζαππείου. Στο πλαίσιό της θα συναντηθούν η performance και ο χορός με τη φωτογραφία και τα ψηφιακά μέσα. Στον προγραμματισμό της, του οποίου βασικός συντελεστής είναι το Flux Laboratory μαζί με τον Νικόλα Βαμβουκλή, που επιμελείται για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά τη συγκεκριμένη ενότητα, συμπεριλαμβάνονται προτάσεις που θα προσφέρουν στο κοινό την ευκαιρία να συμμετάσχει σε ένα περιβάλλον δημιουργικής ανταλλαγής και καλλιτεχνικού διαλόγου.
Έχοντας υιοθετήσει τον τίτλο «NOW WHAT», σε μια εποχή αβεβαιότητας, εξουθένωσης και αδιάκοπης επιτάχυνσης, θέτουν το κρίσιμο ερώτημα: «Τι ακολουθεί;». Μια νέα γενιά ανερχόμενων και καταξιωμένων καλλιτεχνών που παρουσιάζουν για πρώτη φορά το έργο τους στη φουάρ θα προσπαθήσουν να ανταποκριθούν όχι με μεγάλες απαντήσεις αλλά με χειρονομίες, παύσεις και προτάσεις. Δουλεύοντας στα όρια των εικαστικών, του χορού, της αρχιτεκτονικής, της επικοινωνίας και της κοινωνικής πρακτικής, εξερευνούν πώς τα σώματα κουβαλούν μνήμες, αμφισβητούν συστήματα και πυροδοτούν καινούργιους τρόπους συνύπαρξης.
Το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου, το απόγευμα το Περιστύλιο γίνεται ο τόπος δράσης του «NOW WHAT». Η Collectif MASI με την περιπατητική συλλογική performance «Αγορές και Αγορές» θέτει στο επίκεντρο τη λαϊκή αγορά, τη χωροταξία της και τους πρωταγωνιστές της, ακολουθεί η Δέσποινα Σανιδά-Κρεζία, που μέσα από το έργο της «Such A Crybaby» εξερευνά τη νεανική κουλτούρα μέσω του ήχου, της κίνησης και της φωνής, και τέλος ο χορογράφος Άγγελος Παπαδόπουλος παρουσιάζει τη νέα του δουλειά «An UMBRA Story», που κινείται στην επικράτεια των ονείρων. Την επομένη, Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου, έπειτα από μια συζήτηση μεταξύ της Cynthia Odier, ιδρύτριας και καλλιτεχνικής διευθύντριας του Flux Laboratory, και του χορογράφου και διευθυντή του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Κωνσταντίνου Ρήγου, θα ακολουθήσει το δεκαπεντάλεπτο εκρηκτικό και αποθεωτικό φινάλε της παράστασης «Golden Age» σε χορογραφία του τελευταίου, με τη σύμπραξη του Μπαλέτου της Λυρικής, που θα κλείσει και τη βραδιά. Πρωτύτερα, η Κατερίνα Ζαχαροπούλου με το «Performance as interview as performance» δημιουργεί ένα δεύτερο φόρεμα πάνω από το δικό της με τις απαντήσεις που λαμβάνει από το κοινό σε ερώτηση που του έχει υποβάλει σε χαρτί, στο πλαίσιο μιας σιωπηλής, γραπτής «συνέντευξης».
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο Ari Seth Cohen. Το Flux Laboratory φέρνει στην Art Athina 2025 τον καταξιωμένο φωτογράφο, συγγραφέα και δημιουργό του Advanced Style, ενός πρότζεκτ αφιερωμένου «στην καταγραφή της κομψότητας της τρίτης ηλικίας». Εκτός από μια ιδιαίτερης ευαισθησίας έκθεση φωτογραφίας που θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε, σε ειδική εκδήλωση θα παρευρεθεί και μία από τις πιο εμβληματικές μούσες του, το μοντέλο, μπλόγκερ και δημιουργός του Style Crone, Judith Boyd. Την Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου, στις 12:00, στο Flux Laboratory Pavilion, οι επισκέπτες/-τριες θα έχουν την ευκαιρία όχι μόνο να τους θέσουν ερωτήσεις σχετικά με το δημιουργικό τους πρότζεκτ και τη θετική προσέγγιση της γήρανσης αλλά και, εφόσον τραβήξουν το ενδιαφέρον του Ari Seth Cohen με το στυλ τους, να βρεθούν μπροστά από τον φωτογραφικό του φακό.
Φέτος θα είναι παρών στο Art Athina 2025 και ο πρώτος θεσμός στην Ελλάδα για την προβολή των καλλιτεχνικών εκδόσεων, τo Athens Art Book Fair. Πρόκειται για ένα ανεξάρτητο, artist-run και μη-κερδοσκοπικό εγχείρημα που στοχεύει στην προώθηση και την υποστήριξη της εγχώριας παραγωγής καλλιτεχνικών εντύπων, στη δημιουργία μιας σκηνής γύρω από τις ανεξάρτητες εκδόσεις και τη σύνδεση με αντίστοιχες εκδοτικές πρακτικές (αναλογικές, ψηφιακές και οτιδήποτε ενδιάμεσο) σε διεθνές επίπεδο.
Συγκεντρώνοντας ήδη από το 2019 στην Αθήνα δεκάδες εκθέτες από περίπου 35 χώρες, έχει εντάξει την πόλη στον χάρτη των διεθνών εκθέσεων καλλιτεχνικών βιβλίων. Στο πλαίσιο της Art Athina 2025 λοιπόν, και λίγο πριν από την έκτη διοργάνωση του Athens Art Book Fair στις 3 Οκτωβρίου, θα παρουσιαστεί μια επιλογή από καλλιτεχνικές εκδόσεις.
Πραγματικά σημαντική νέα πρωτοβουλία είναι το Art Athina Art for Tomorrow Talks Powered by TATOÏ Club, ο κύκλος δημόσιων συζητήσεων και ανταλλαγής ιδεών για τη σύγχρονη τέχνη, σε επιμέλεια της Μαριλένας Κουτσούκου, Διευθύντριας Ανάπτυξης της φουάρ, και της Kim Conniff Taber, Διευθύντριας Σύνταξης του Art for Tomorrow. Ο κεντρικός θεματικός άξονας περιστρέφεται γύρω από το «πώς μπορούν όσοι συλλέγουν, εκθέτουν και στηρίζουν την τέχνη να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός πιο συμπεριληπτικού και ευέλικτου πολιτιστικού μέλλοντος» και θα αναπτυχθεί μέσα από δύο ενότητες: «Συλλέγοντας για κοινωνικό αντίκτυπο» και «Το μέλλον του μουσείου: Τοπικές ρίζες για παγκόσμιους θεσμούς;».
Στην εκδήλωση, η οποία θα πραγματοποιηθεί στο Αίγλη Upstairs το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου το μεσημέρι, θα συμμετέχουν οι Σωτήρης Μπαχτσετζής (Καλλιτεχνικός Διευθυντής, Ίδρυμα Γ. & Α. Μαμιδάκη), Γιώργης Μαγγίνης (επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη), Vincenzo de Bellis (Chief Artistic Officer, Global Director of Art Basel Fairs), Αφροδίτη Παναγιωτάκου (Καλλιτεχνική Διευθύντρια, Ίδρυμα Ωνάση), Wim Pijbes (Ιστορικός Τέχνης και Διευθυντής, Droom en Daad), Durjoy Rahman (Ιδρυτής, Durjoy Bangladesh Foundation), ενώ συντονίστρια θα είναι η Farah Nayeri, αρθρογράφος της εφημερίδας «The New York Times».
Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η Art Athina περιλαμβάνει και εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά. Το «Μικρή Athina» προσφέρει δημιουργικά εργαστήρια ζωγραφικής, αρχιτεκτονικής, μεικτής τεχνικής και θεατρικού παιχνιδιού που σχεδίασε o μη κερδοσκοπικός διεθνής κοινωνικός φορέας Σύγχρονης Τέχνης και Πολιτισμού ΚROMA. Επίσης, για δεύτερη φορά φέτος, Art Athina και Kroma συνεργάζονται με την ομάδα της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας Life is For All, ώστε να συμπεριληφθούν στα εργαστήρια παιδιά και έφηβοι με μαθησιακές δυσκολίες και νευροαναπτυξιακές ιδιαιτερότητες.
Καθώς ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται και στη διεθνή διάσταση της διοργάνωσης, μέσω του VIP προγράμματος που σχεδίασαν η Μαριλένα Κουτσούκου και η Θεοδώρα Κουμουνδούρου και υλοποιείται φέτος με την υποστήριξη της Εθνικής Τράπεζας, προσκαλούνται φιλότεχνοι από το εξωτερικό ώστε μέσα από ένα στοχευμένο πρόγραμμα να εντρυφήσουν στην ελληνική εικαστική σκηνή. Παράλληλα, συνεχίζεται για τέταρτη χρονιά ο θεσμός του βραβείου της Art Athina για νέο καλλιτέχνη, σε συνεργασία με το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά, το αθηναϊκό παράρτημα του MOMus, του Μητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης.
Δυνατότητα συμμετοχής έχουν εικαστικοί έως 45 ετών οι οποίοι ζουν και εργάζονται στην Ελλάδα και προτείνονται από την γκαλερί που τους εκπροσωπεί, όπου έχουν πραγματοποιήσει τουλάχιστον μία ατομική έκθεση. Αυτή την περίοδο λειτουργεί ήδη η ατομική έκθεση-έπαθλο του περσινού νικητή, του Πάνου Προφήτη (γκαλερί Τhe Breeder), και θα διαρκέσει έως τις 30 Νοεμβρίου. Η ανακοίνωση του/της φετινού/-ής νικητή/νικήτριας θα γίνει την Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου στις 18:00.
Θέσαμε μερικές ερωτήσεις στους βασικούς συντελεστές της Art Athina 2025
Αντώνης Κούρκουλος
Γενικός Διευθυντής Art Athina
— Ποιες είναι, κατά τη γνώμη σας, οι παράμετροι που διαμορφώνουν τις νέες κατευθύνσεις και τους προβληματισμούς του παγκόσμιου εικαστικού χάρτη; Αποτυπώνονται πράγματι στη σύγχρονη εικαστική παραγωγή που βλέπουμε στις αίθουσες τέχνης ή ελπίζετε ότι μπορούμε να τις εντοπίσουμε μέσα από παράλληλα νεανικά ή πρωτοποριακά προγράμματα;
Βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι και αυτό δυστυχώς είναι μια φράση που επαναλαμβάνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Οι δρόμοι φαίνονται κατηφορικοί και η αντίληψή μας για τον κόσμο είναι η αντίστοιχη ενός ανθρώπου την εποχή του Μεσαίωνα. Μπορεί να αντιλαμβανόμαστε το σκοτάδι που μας περιβάλλει, αλλά ίσως χρειάζεται να περάσουν αυτά τα χίλια χρόνια ώστε ο μελλοντικός ιστορικός να χαρακτηρίσει την εποχή μας με μια αντίστοιχη ορολογία.
Ο θεοκρατισμός έχει αντικατασταθεί από την κυριαρχία της επιφάνειας του βλέμματος και η κριτική μας σκέψη –όση πιστεύουμε ότι διαθέτουμε– αναλώνεται σε προσπάθειες ανάγνωσης του τώρα με θεωρίες, οι οποίες δεν έχουν πλέον καμία εφαρμογή. Ζούμε μια παγκόσμια συνθήκη απανθρωπισμού, και όλες οι ουμανιστικές αρχές φαίνονται να καταρρέουν. Η έννοια της κρίσης πάντα εμπεριέχει τον κίνδυνο αλλά και την ευκαιρία. Ας ελπίσουμε ότι πρόκειται για μια κρίση παρατεταμένη μεν, που ωστόσο μπορεί να προσφέρει την ευκαιρία της εξόδου και της διαφορετικής ανάγνωσης του κόσμου.
Εκεί θα βρούμε τους καλλιτέχνες, το όραμα και την αναθεώρηση του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε και αντικρίζουμε τον κόσμο. Μια διαφορετική προοπτική. Δεν κρίνω την κοινωνική αξία ενός έργου με βάση το πού εκτίθεται. Καταστατικά οι αίθουσες τέχνης προωθούν τους νέους καλλιτέχνες. Παράλληλα, υπάρχουν πάρα πολύ ενδιαφέρουσες ανεξάρτητες πρωτοβουλίες. Ευτυχώς υπάρχουν πλήθος φωνές και αντίστοιχα πολλοί αποδέκτες. Πάντα μια εποχή γεννιέται μέσα σε μια άλλη εποχή. Το μόνο που έχουμε να ελπίζουμε είναι να είναι καλύτερη. Το μόνο που σίγουρα ξέρουμε είναι ότι η τέχνη, όπου και αν παρουσιάζεται, μπορεί μόνο να ωφελήσει.
— Ποια είναι σήμερα η θέση της ελληνικής τέχνης στη διεθνή εικαστική σκηνή; Έχει συμβάλει καταλυτικά ο θεσμός της Art Athina σε αυτό;
Η σύγχρονη ελληνική τέχνη τα τελευταία χρόνια έχει δυναμική διεθνή παρουσία, αν αναλογιστούμε βέβαια το μέγεθος της χώρας μας. Ιστορικά, η Art Athina, με αδιάλειπτη παρουσία στον εικαστικό χάρτη από το 1993, και οι αίθουσες τέχνης ήταν η μοναδική επαφή που είχε το ελληνικό κοινό με τη σύγχρονη τέχνη. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων, ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Αιθουσών Τέχνης έχει φιλοξενήσει αναρίθμητες ξένες γκαλερί σε διάλογο με τις αίθουσες τέχνης της Ελλάδας, ενώ έχει διοργανώσει πληθώρα ομιλιών, αφιερωμάτων, παράλληλων δράσεων και εκθέσεων ανεξάρτητων επιμελητών. Αυτή η ώσμωση υπογραμμίζει τον εκπαιδευτικό ρόλο που κατεξοχήν παίζει η Art Athina για τις γενιές των Ελλήνων εικαστικών από τη δεκαετία του ’90 μέχρι σήμερα.
— Είστε αισιόδοξος ως προς την παρουσία διεθνών γκαλερί στη διοργάνωση; Έχετε ενδείξεις ότι κάτι αλλάζει προς το καλύτερο;
Ο πυρήνας της Art Athina είναι τα μέλη του Πανελλήνιου Συνδέσμου Αιθουσών Τέχνης. Η Art Athina είναι μια συνάντηση, όπου το σύνολο της ελληνικής εικαστικής σκηνής παρουσιάζει τα καλύτερα δείγματα της ετήσιας παραγωγής σε συνδυασμό με πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις από το εξωτερικό. Ο αριθμός των αιτήσεων που λαμβάνουμε από ξένες γκαλερί έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια. Ο περιορισμός του χώρου δεν μας επιτρέπει να αυξήσουμε τον αριθμό των εκθετών, φιλοξενώντας περισσότερες αίθουσες τέχνης από το εξωτερικό. Επενδύουμε στις καλύτερες επιλογές.
— Άρα θεωρείτε ικανοποιητική τη διεξαγωγή του θεσμού στο Ζάππειο Μέγαρο ή ακόμα αναζητείτε μόνιμη στέγη;
Η Art Athina έχει βρει στο Ζάππειο τον φυσικό της χώρο. Αν και χτίστηκε με αφορμή τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο Ευαγγέλης Ζάππας είχε συμπεριλάβει στο υπόμνημά του την επιθυμία του το κτίριο να φιλοξενεί την έκθεση των δειγμάτων της ελληνικής τέχνης. Όπως και γινόταν με την Πανελλήνια Καλλιτεχνική Έκθεση που φιλοξενούνταν στο Ζάππειο από το 1910 έως το 1986, οπότε και σταμάτησε. Το 2019 πήραμε την απόφαση να μεταφέρουμε τον θεσμό στο κέντρο της Αθήνας και το Ζάππειο αποδείχθηκε η καλύτερη επιλογή, συμβάλλοντας στην ανανέωση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών και στην έναρξη μιας νέας εποχής για τον θεσμό. Αν και υπάρχουν μειονεκτήματα όπως ο περιορισμός της έκτασης, δεν αναζητούμε άλλη στέγη. Σκεφτόμαστε διαρκώς τρόπους να επεκτεινόμαστε εντός και εκτός του κτιρίου. Οι επαναλαμβανόμενες έρευνες που διεξάγουμε δείχνουν ότι η μεταφορά της Art Athina στο Ζάππειο και η ανανέωση του θεσμού έχουν σαφώς συμβάλει στην επιτυχία της διοργάνωσης. Η συνεχώς αυξανόμενη εμπιστοσύνη των αιθουσών τέχνης τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό αποδεικνύει ότι η Art Athina επιτυγχάνει τους στόχους της.
— Ποια είναι η ηλικιακή γκάμα των επισκεπτών; Πέρα από συλλέκτες κάθε οικονομικής δυνατότητας, έχετε διαπιστώσει το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον νεότερων γενιών;
Οι επισκέπτες μας είναι όλων των ηλικιών. Σάββατο και Κυριακή έχουμε τα καθιερωμένα πλέον εκπαιδευτικά προγράμματα σε συνεργασία με το Kroma και το Life is For All, όπου με μεγάλη χαρά αντικρίζεις δεκάδες παιδάκια να συμμετέχουν σε διάφορες δημιουργικές δραστηριότητες στο περιστύλιο του Ζαππείου. Αυτοί θα είναι οι αυριανοί τριαντάρηδες που θα έχουν μεγαλώσει με αυτό το αποτύπωμα, το οποίο μένει στη μνήμη. Ο εκπαιδευτικός ρόλος της Art Athina, όπως ανέφερα και παραπάνω, αφορά όχι μόνο την εξέλιξη των ήδη μυημένων στην τέχνη αλλά και τη δημιουργία ενός ευρύτερου φιλότεχνου κοινού, το οποίο πάντα ανυπομονεί για το ετήσιο ραντεβού μας και, εκτός αυτού, μαθαίνει να επισκέπτεται τις αίθουσες τέχνης καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Μαριλένα Κουτσούκου
Διευθύντρια Ανάπτυξης της φουάρ σχετικά με τις δημόσιες συζητήσεις του Art Athina Art for Tomorrow Talks Powered by TATOÏ Club
— Έχοντας προσδιορίσει ότι ο κεντρικός άξονας των συζητήσεών σας θα είναι το πώς οι συλλέκτες μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός πιο συμπεριληπτικού και ευέλικτου πολιτιστικού μέλλοντος, το ερώτημα είναι ποια ανάγκη σάς οδήγησε σε αυτήν τη θεματική.
Η θεματική προέκυψε μέσα από την ανάγκη να σπάσει η εικόνα της τέχνης ως ενός κλειστού πεδίου που αφορά μόνο συλλέκτες, ειδικούς και επαγγελματίες. Η τέχνη οφείλει να ανήκει στην κοινωνία και να συνομιλεί μαζί της. Σήμερα, οι θεσμοί της τέχνης –συλλέκτες, γκαλερί, μουσεία– καλούνται να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός πιο ανοιχτού και συμπεριληπτικού πολιτιστικού τοπίου που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα ερωτήματα της εποχής μας.
— Άρα διαπιστώνεται μια απόσταση μεταξύ της εικαστικής σκηνής και του γενικότερου κοινωνικού συνόλου ή των μη συμβατικών πρακτικών - δημιουργών που ενδεχομένως «αποκλείονται» από μέρος του συστήματος των γκαλερί;
Συχνά υπάρχει η αίσθηση ότι το «σύστημα» της τέχνης είναι κλειστό και απροσπέλαστο για όποιον δεν το γνωρίζει εκ των έσω, και καλλιτέχνες που ακολουθούν λιγότερο συμβατικές πρακτικές μπορεί να νιώθουν ότι δυσκολεύονται να βρουν χώρο μέσα στις θεσμικές δομές. Γι’ αυτούς τους λόγους είναι σημαντικό να διεξάγεται διάλογος γύρω από το πώς η τέχνη μπορεί να γίνει πιο ανοιχτή και πιο προσβάσιμη – τόσο για το κοινό όσο και για τους ίδιους τους δημιουργούς.
— Καθώς υπάρχουν έμπρακτο ενδιαφέρον και ικανοποιητική συμμετοχή κυρίως από τις νεότερες γενιές, μπορούμε να μιλάμε για έκρηξη του ενδιαφέροντος για τη σύγχρονη τέχνη;
Είναι γεγονός ότι οι νεότερες γενιές δείχνουν ολοένα μεγαλύτερη οικειότητα απέναντι στη σύγχρονη τέχνη, καθώς και μεγαλύτερη διάθεση να συμμετάσχουν ενεργά. Μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και τις ψηφιακές πλατφόρμες, η τέχνη γίνεται πιο άμεση και προσιτή, και έτσι δημιουργείται μια θετική δυναμική. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το κοινό όλων των ηλικιών που ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει και να στηρίξει τη σύγχρονη δημιουργία μεγαλώνει!
— Εδώ και χρόνια έχουν συμπεριληφθεί περισσότερες και διαφορετικές μορφές έκφρασης και δημιουργίας της τέχνης σε σχέση με το παρελθόν. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέρος του επιθυμητού στόχου, της συμπερίληψης και ενός ευέλικτου πολιτισμού, έχει επιτευχθεί;
Σίγουρα έχουν γίνει μεγάλα και ουσιαστικά βήματα, και η έννοια της τέχνης περιλαμβάνει όλο και περισσότερα μέσα και πρακτικές, από τις performances και το video art μέχρι τις ψηφιακές εφαρμογές. Και ναι, το πεδίο έχει γίνει πιο ευέλικτο και συμπεριληπτικό σε σχέση με το παρελθόν όσον αφορά τις πρακτικές. Στο πλαίσιο των συζητήσεών μας, όμως, θέλουμε να εστιάσουμε και στο ίδιο το κοινό και να διερευνήσουμε ποιοι έχουν πρόσβαση, ποιοι αισθάνονται ότι ανήκουν, ποιοι εκφράζονται και ποιοι όχι.
— Ποια θεωρείτε ότι είναι η κατάσταση στη χώρα μας; Η τέχνη ασκεί κάποια επιρροή στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία;
Η τέχνη αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία ως χώρος δημόσιου διαλόγου. Η Ελλάδα έχει μια πλούσια εικαστική σκηνή με καλλιτέχνες που ταξιδεύουν και αναγνωρίζονται διεθνώς, και οι οποίοι θίγουν ζητήματα που αγγίζουν τους πολίτες, με τις ανησυχίες και τις περιστάσεις του σήμερα. Η τέχνη είναι ελπίδα.
Νικόλας Βαμβουκλής
Επιμελητής Performance - NOW WHAT
— Πόσο «ελεύθερα» λειτουργούν τα σώματα μέσα σε ένα θεσμικό πλαίσιο μιας μεγάλης διοργάνωσης; Με ποιον τρόπο μπαίνουν στη διαδικασία να «αμφισβητήσουν συστήματα και να πυροδοτήσουν νέους ρυθμούς συνύπαρξης»;
Τα σώματα εδώ κινούνται με επίγνωση του πλαισίου, αλλά το μετατρέπουν σε αφετηρία για κάτι νέο. Το πλαίσιο της φουάρ δεν ακυρώνει την ελευθερία· την επαναπροσδιορίζει. Οι καλλιτέχνες κουβαλούν μνήμες και εμπειρίες οι οποίες συναντούν τον θεσμό στο Ζάππειο και ενίοτε τον ανατρέπουν. Για παράδειγμα, στην περιπατητική δράση των Collectif MASI ανάμεσα στα booths (20/9), η λαϊκή αγορά συνδιαλέγεται με την αγορά της σύγχρονης τέχνης. Από αυτήν τη συνάντηση γεννιούνται νέοι ρυθμοί συνύπαρξης, που δεν χωρούν απαραίτητα σε προκαθορισμένα σχήματα.
— Ποιο είναι το ζητούμενο για εσάς στο NOW WHAT; Να καθαγιαστούν οι χειρονομίες, οι παύσεις και οι προτάσεις και να αποκτήσουν καλλιτεχνική δυναμική ή να μας αποκαλύψουν εσωτερικούς κώδικες που δεν αντιλαμβανόμαστε;
Στόχος είναι να δοθεί αξία σε χειρονομίες που συνήθως περνούν απαρατήρητες. Δεν αναζητώ «καθαγιασμό» αλλά τη δυναμική που γεννιέται όταν αυτές μοιράζονται με το κοινό. Η ουσία βρίσκεται στη διαδικασία και στη συνάντηση, όχι σε κάποια τελική απάντηση ή αποτέλεσμα. Η ιδέα είναι να δημιουργηθεί ένας κοινός παλμός με το κοινό, χωρίς ανάγκη για ορισμούς.
— Ποιος είναι ο ρόλος της performance ως καλλιτεχνικής έκφρασης και φόρμας στη συνειδητοποίηση του αέναου κύκλου ζωής και θανάτου;
Η live art έχει τη δύναμη να αγγίζει στιγμές απώλειας, μεταμόρφωσης και νέας αρχής, τη συνεχή εναλλαγή μεταξύ τέλους και αρχής. Το σώμα γίνεται το μέσο που μας φέρνει κοντά σε αυτές τις στιγμές μετάβασης, όχι με αφηρημένο τρόπο αλλά ως βίωμα στο παρόν. Έτσι, η performance μας δίνει την ευκαιρία να μοιραστούμε κάτι εύθραυστο αλλά και ανθεκτικό, μια εμπειρία που δεν επαναλαμβάνεται εύκολα. Σκέφτομαι το έργο «Golden Age» που θα παρουσιαστεί από το Μπαλέτο της ΕΛΣ στο Περιστύλιο (21/9), ένα mixtape της 35ετούς πορείας του Κωνσταντίνου Ρήγου· παλιότερο υλικό, αλλά μέσα από μια νέα οπτική, στιγμές που μιλούν τώρα για αυτά που έχουν περάσει, κάνοντας μια προβολή στο αύριο.
Οντέτ Κουζού
Επιμελήτρια Projects
— Ποια είναι η λειτουργία των πειραματικών και συλλογικών πρακτικών της σύγχρονης καλλιτεχνικής σκηνής σε μια φουάρ;
Είναι σημαντικό μια φουάρ να έχει άμεση επαφή με ό,τι καινούργιο συμβαίνει στην τέχνη, με τις νέες τάσεις και τα ερωτήματα που απασχολούν τους ανερχόμενους καλλιτέχνες. Η παρουσία ανεξάρτητων χώρων τέχνης δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην την απουσία εμπορικής διάστασης αλλά τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της σκηνής, την ανάδειξη νέων κατευθύνσεων και τη δυνατότητα για μεγαλύτερη ελευθερία και εναλλακτικούς τρόπους παρουσίασης σε σχέση με τα καθιερωμένα.
— Ως εκ τούτου, τα Projects συμπληρώνουν την εικαστική παραγωγή ή αποπειρώνται να δώσουν εξηγήσεις στις τελετουργίες της σύγχρονης καθημερινότητας;
Τα Projects δεν λειτουργούν απλώς συμπληρωματικά στην εικαστική παραγωγή, αλλά προτείνουν την τέχνη ως χώρο επανεφεύρεσης της κοινότητας. Μέσα από καλλιτεχνικές πρακτικές που αντλούν από την καθημερινότητα και επανενεργοποιούν τελετουργίες που έχουν ατονήσει, οι καλλιτέχνες μεταμορφώνουν τον εκθεσιακό χώρο σε ζωντανή εμπειρία, όπου η τέχνη λειτουργεί ως φορέας συλλογικότητας, φροντίδας και ανταλλαγής. Τα Projects που συμμετέχουν στη φετινή Art Athina προτείνουν εναλλακτικούς τρόπους εμπλοκής του κοινού, δίνοντας μια πιο ζωντανή και πειραματική διάσταση. Νέοι, ανερχόμενοι εικαστικοί και θεματικές που εστιάζουν σε κοινωνικές ανησυχίες αναδεικνύουν πρακτικές που προτείνουν νέους τρόπους συλλογικότητας και διαλόγου με το κοινό, ενώ κάποιες φορές ξεπερνούν την κλασική μορφή της έκθεσης, μετατρέποντας τον εκθεσιακό χώρο σε τόπο συνάντησης και συμμετοχής.
Μάνθος Καλούμενος
Συν-επιμελητής του τμήματος Design
— Γιατί είναι πλέον φυσικό και επόμενο το design να είναι μέρος μιας έκθεσης τέχνης; Η δημιουργική πλευρά του το καθιστά ισότιμο με τα έργα τέχνης ή όλο αυτό είναι σημείο των καιρών;
Πιστεύω πως το design δεν έχει να κάνει με εποχές και μόδες. Ήταν πάντα εδώ, γύρω μας, ως μια πολύπλευρη έκφραση δημιουργίας με πολλές εφαρμογές. Δεν γνωρίζω αν η δημιουργική πλευρά του το καθιστά ισότιμο με ένα έργο τέχνης, αφού πιθανόν να μπαίνουν σε διαφορετική ζυγαριά. Είναι όμως τόσο στενά συνδεδεμένο με την τέχνη που δεν είναι απίθανο να αναρωτηθεί κανείς, ακόμη και μέσα στις δημιουργικές κοινότητες, αν το design είναι τέχνη ή τούμπαλιν. Είναι όμως και τα δύο σημαντικά ως προς τον διάλογο που αναπτύσσουν ώστε να επιτυγχάνουν αν όχι ισοτιμία, δημιουργική ισορροπία στην επικοινωνία μαζί μας. Οπότε είναι λογικό να συμμετέχει στις εκθέσεις τέχνης ως μέρος τους.
— Ωστόσο, το design, όπως παρουσιάζεται σε μια φουάρ, δεν έχει να κάνει με τη μαζικότητα που αντανακλούν οι μόδες και οι γενικότερες τάσεις.
Παγκοσμίως υπάρχουν τάσεις και μόδες στο design που εμβόλιμα μπορεί να βλέπουμε σε φουάρ, αλλά δεν είναι αυτό που χαρακτηρίζει την Art Athina. Οι επιλογές των γκαλερί που συμμετέχουν στο design δεν τείνουν προς το εφήμερο, δεν είναι «της μόδας». Διακρίνονται από μεράκι, πάθος και βάθος.
— Ποια είναι η εμπειρία σας από την προηγούμενη χρονιά του design στην Art Athina; Είναι μια πρόταση με εμπορικό χαρακτήρα; Έχετε εικόνα της απόδοσης του 2024; Σοκάρει η συμμετοχή σας ή παρατηρείται απόλυτη αποδοχή;
Νομίζω πως το design εξέπληξε θετικά τους επισκέπτες την προηγούμενη χρονιά. Πολλοί μάλιστα το δέχτηκαν με ενθουσιασμό. Όσον αφορά τον εμπορικό χαρακτήρα, σίγουρα υπάρχει, όπως και σε όλες τις φουάρ του πλανήτη. Το σημαντικό είναι πώς τον προσεγγίζεις. Είναι αποτέλεσμα αγάπης για το τι παρουσιάζεις και μοιράζεσαι με τους επισκέπτες/αγοραστές με στόχο την εμπορική επιτυχία ή αυτοσκοπός; Στην Art Athina, στην ενότητα που αφορά το design, βασιζόμαστε στην πρώτη προσέγγιση και στις επιλογές των εκθετών με όραμα και προσωπικότητα, στοιχεία που πιστεύω ότι έκαναν την περσινή χρονιά εμπορικά αποδοτική.
— Υπάρχουν συλλέκτες design στην Αθήνα και στην Ελλάδα γενικότερα; Σχετίζεται η τάση προς αυτό με την εξέλιξη της ελληνικής αρχιτεκτονικής;
Βεβαίως υπάρχουν συλλέκτες design αντικειμένων στην Αθήνα, ανέκαθεν υπήρχαν – μάλιστα μιλάμε για συλλογές Ελλήνων και διεθνών δημιουργών παγκόσμιου βεληνεκούς και πρωτοπορίας. Βεβαίως, αυτό σχετίζεται με την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα που για πολλά χρόνια ήταν στάσιμη. Αλλά δεν είμαστε εδώ για να απευθυνόμαστε μόνο σε Έλληνες συλλέκτες. Αισθάνομαι ότι η Ελλάδα γυρίζει καθημερινά σελίδα, ξαναβρίσκει κομμάτια του εαυτού της σε δημιουργικά πεδία και καλό είναι η φωνή της να φτάνει όσο το δυνατόν πιο μακριά.
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για την Art Athina 2025 εδώ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
