Το 2021, η ομαδική έκθεση σύγχρονης τέχνης με τίτλο «reality check» πραγματοποιήθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα –εγκαταλελειμμένα– κτίρια του συγκροτήματος του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ - Δαφνί), στρέφοντας την προσοχή μας πέρα από την αντικειμενική υπόσταση ενός ψυχιατρικού ιδρύματος.
Ακριβώς έναν χρόνο μετά, η έκθεση με τίτλο «reality check κεφάλαιο ΙΙ: inner sanctum», σε επιμέλεια Κώστα Πράπογλου, επιστρέφει στον ίδιο χώρο με 36 καλλιτέχνες, αναζητώντας μέσω της σύγχρονης τέχνης απαντήσεις σε νέα ερωτήματα, γεννήματα ενός διαλόγου μεταξύ καλλιτεχνών και κοινού, που ξεδιπλώνεται αδιάλειπτα από τότε που η εικαστική πράξη έδωσε μια νέα πνοή ζωής στην άδεια και σιωπηρή, ανενεργή κλινική του ΨΝΑ.
Η γεωγραφική τοποθεσία του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ - Δαφνί) ορίζεται στον άξονα της αρχαίας Ιεράς Οδού που συνδέει την πόλη της Αθήνας με την Ελευσίνα. Από εκεί διερχόταν η τελετουργική πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων κατά την αρχαιότητα. Ακριβώς απέναντι βρίσκεται το ιερό του θεού Απόλλωνα (Δαφναίου Απόλλωνα) πάνω στο οποίο χτίστηκε η βυζαντινή Μονή Δαφνίου.
Στον ίδιο άξονα υπάγεται και το ιερό της Αφροδίτης (Αφαία Σκαραμαγκά - Χαϊδαρίου) με τα λαξεύματα και τις κόγχες στον φυσικό βράχο, όπου οι προσκυνητές τοποθετούσαν αναθήματα προς τη θεά, προσευχόμενοι για προσωπική ανάταση, εκπλήρωση επιθυμιών και κάθαρση.
Η σύγχρονη τέχνη αναδύεται ως φορέας νοημάτων και ιδεών. Είναι το μέσον ελεύθερης έκφρασης, και η συχνή παρουσία της σε έναν εγκαταλελειμμένο τόπο σαν αυτόν της πρώην ψυχογηριατρικής κλινικής στο Δαφνί γεννά ισχυρά μηνύματα και τροφοδοτεί τη σκέψη.
Ο άτοπος χρόνος και ο άχρονος τόπος είναι πανταχού παρόντες. Και ενώ το «άγνωστο» πολλές φορές μας αφοπλίζει, μας αποσυντονίζει και μας παραλύει, μια εσωτερική κινητήριος δύναμη μας ξυπνά, μας προκαλεί να συνεχίσουμε, να αναπνεύσουμε, να αισθανθούμε, να [ξανα]αγαπήσουμε την ίδια τη ζωή και τον ίδιο μας τον εαυτό βλέποντάς τον εκ νέου, αναγεννημένο και αναστημένο. Η δύναμη αυτή είναι το εσωτερικό ιερό που κατοικεί και κρύβεται στην ψυχή μας. Είναι ο τόπος όπου αισθανόμαστε οικεία. Είναι το καταφύγιό μας, η εστία της εσωτερικής μας φλόγας, το πολύτιμό μας άδυτο. Πολλές φορές απαιτείται χρόνος για την ανακάλυψή και τη συνειδητοποίησή του.
«Ο εννοιολογικός αυτός άξονας θα αποτελέσει τη βάση, τη μαγιά αλλά και τη μαγεία της εικαστικής δημιουργίας στο δεύτερο κεφάλαιο του "reality check". Ο κάθε καλλιτέχνης έχει ένα ξεχωριστό δωμάτιο, ενώ ο θεατής θα έχει την ευκαιρία συνομιλίας με αυτά ακολουθώντας μια δική του –προσωπική– χαρτογράφηση της έκθεσης. Αυτή η διαδικασία θα δώσει στον θεατή τη δυνατότητα να ανακαλύψει, να αποκωδικοποιήσει και να ερμηνεύσει τα έργα στον δικό του χρόνο. Θα ακολουθεί μια πορεία μέσα στον αντικειμενικό τόπο, αναπτύσσοντας παράλληλα έναν διάλογο με την υποκειμενικότητα του χωροχρόνου μέσα στον οποίο θα εισέρχεται σταδιακά», λέει ο επιμελητής της έκθεσης Κώστας Πράπογλου στη συνάντησή μας στον χώρο.
— Θα ήθελα πρώτα να ρωτήσω γιατί αποφασίσατε να χρησιμοποιήσετε αυτόν το χώρο.
Το κτίριο της έκθεσης, που εντάσσεται στο ευρύτερο συγκρότημα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής στο Δαφνί, βρίσκεται πάνω στον άξονα της αρχαίας Ιεράς Οδού που συνέδεε την Αθήνα με την Ελευσίνα. Αντιλαμβάνομαι τα Ελευσίνια Μυστήρια, σε συμβολικό επίπεδο, ως μια απόπειρα χάραξης προσωπικής διαδρομής, ενδοσκόπησης και εσωτερικής πορείας προς την κάθαρση της ψυχής. Η παρουσία στις μέρες μας του ψυχιατρείου στο συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο νοηματοδοτεί, ομοίως, έναν πολυεπίπεδο αγώνα για ίαση και ενδεχόμενη κάθαρση. Η ενέργεια του χώρου αυτού με μαγνήτισε από την πρώτη στιγμή που τον επισκέφτηκα και αμέσως αισθάνθηκα και πίστεψα ότι ανάλογη επίδραση θα είχε σε καλλιτέχνες και κοινό.
— Με ποιον τρόπο τον συνδέετε με τη σύγχρονη τέχνη;
Η σύγχρονη τέχνη αναδύεται ως φορέας νοημάτων και ιδεών. Είναι το μέσον ελεύθερης έκφρασης, και η συχνή παρουσία της σε έναν εγκαταλελειμμένο τόπο σαν αυτόν της πρώην ψυχογηριατρικής κλινικής στο Δαφνί γεννά ισχυρά μηνύματα και τροφοδοτεί τη σκέψη. Η παρουσία της τέχνης σε έναν ανενεργό χώρο λειτουργεί ως ζωοποιός δύναμη. Απελευθερώνει τη φαντασία, τροφοδοτεί το δημιουργικό πνεύμα, παράγει νέα οπτικά ερεθίσματα και, εν τέλει, βάζει τον επισκέπτη σε μια διαδικασία επανεξέτασης της πραγματικότητας και επαναπροσδιορισμού του ίδιου του του εαυτού.
— Είναι η δεύτερη έκθεση που κάνετε εκεί και θα ήθελα να μου μιλήσετε για το θέμα και την έννοια του εσωτερικού χώρου στην τέχνη.
Το δεύτερο κεφάλαιο της έκθεσης «reality check» χρησιμοποιεί τον ίδιο χώρο ως έμμεση δήλωση της έννοιας της εσωτερικής αναζήτησης. Πέρυσι, οι δεκάδες χιλιάδες των επισκεπτών μέσα σε έναν μήνα απέδειξαν το πόσο πολύ αυτό μας αφορά. Η τέχνη πραγματεύεται την έννοια του «εσωτερικού χώρου» από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να υπολογίζει τον διπλανό του (συν)άνθρωπο. Αυτή η χρονική στιγμή αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς στην ιστορία της ανθρωπότητας, γιατί τότε έγινε συνειδητά αντιληπτή η αξία της (συν)ύπαρξης. Ο εσωτερικός χώρος, το inner sanctum, είναι το προσωπικό μας ιερό και εκείνος ο τόπος στον οποίον προσφεύγουμε όταν έχουμε ανάγκη να αντλήσουμε φως, να ακούσουμε τη φωνή της ψυχής μας και ενδεχομένως να αναγεννηθούμε καλύτεροι και δυνατότεροι. Οι καλλιτέχνες της έκθεσης έχουν ως αφετηρία την προσωπική ενδοσκόπηση, επιθυμώντας ταυτόχρονα να έρθουν σε διάλογο με τον θεατή και να του δώσουν ένα ερέθισμα σκέψης.
— Με ποιον τρόπο ανταποκρίνονται οι καλλιτέχνες σε αυτή την πρόταση και ποιες ήταν οι σκέψεις τους;
Έχοντας συζητήσει με όλους τους καλλιτέχνες τον εννοιολογικό άξονα της φετινής έκθεσης, αναπτύχθηκε ένας ειδικότερος διάλογος με τον καθένα χωριστά. Η διαδικασία αυτή διήρκησε σχεδόν έναν χρόνο. Οι εσωτερικές αναζητήσεις τους και ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο καθένας την έννοια του εσωτερικού ιερού έθεσαν τις βάσεις δόμησης του έργου τους όχι μόνο σε εννοιολογική βάση αλλά και σε επίπεδο διαχείρισης υλικών και μέσων έκφρασης. Κάποιοι αισθάνθηκαν την ανάγκη να πειραματιστούν με νέα υλικά και κάποιοι άλλοι να συμπεριλάβουν στο έργο τους διαμεσικές πρακτικές, θέλοντας να οπτικοποιήσουν νοήματα και ιδέες που προέκυψαν μέσα από εσωτερικές διαδικασίες διερεύνησης. Έχει τεράστιο ενδιαφέρον για εμένα ως επιμελητή αλλά και για τον θεατή να ακολουθήσουμε αυτήν τη διαδρομή.
— Οι καλλιτέχνες θα εργαστούν στον χώρο; Πείτε μου μερικά παραδείγματα.
Φρόντισα όλοι οι καλλιτέχνες –ακόμα και αυτοί που βρίσκονται σε μακρινές χώρες– να δουν και να αφουγκραστούν τον χώρο με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Βέβαια, πολλοί κατάφεραν να ταξιδέψουν και να εργαστούν στον χώρο έστω και για λίγο. Σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις, συναποφασίσαμε να συμπεριληφθούν έργα παλαιότερα γιατί, όπως αισθάνθηκαν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες, αυτά τα έργα ήταν σαν να είχαν δημιουργηθεί ετεροχρονισμένα για αυτήν την έκθεση και τώρα βρίσκουν τη θέση τους.
— Τι συμβαίνει στο τοπίο της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα;
Αυτήν τη στιγμή, η Αθήνα αλλά και η περιφέρεια βιώνουν μια έκρηξη εικαστικής πράξης, με αναρίθμητες εκθέσεις και άλλες δράσεις. Θεωρώ πως αυτό συμβαίνει γιατί αισθανόμαστε την ανάγκη επιστροφής στην κανονικότητα μετά από τα πολλαπλά κύματα πανδημίας. Οι καλλιτέχνες αισθάνονται πως ήρθε η ώρα να παρουσιάσουν δουλειά των τελευταίων δύο ετών, και οι θεατές διψούν για νέα ερεθίσματα, θεάματα και συγκινήσεις. Ταυτόχρονα, καλλιτέχνες από το εξωτερικό εγκαθίστανται εδώ, ανοίγουν εργαστήρια και επιχειρούν να ενταχθούν στην εγχώρια εικαστική σκηνή. Το ζήτημα βέβαια δεν μπορεί να είναι μόνο το πλήθος των εκθέσεων αλλά και η ποιότητά τους. Σε αυτήν την κατεύθυνση, η πολιτεία οφείλει να εξετάσει σοβαρά την προοπτική αύξησης των διαθέσιμων πόρων για χρηματοδότηση δράσεων και πρωτοβουλιών. Όμως, και ο ιδιωτικός τομέας θα μπορούσε να συμβάλει με περισσότερες χορηγίες στη στήριξη της σύγχρονης τέχνης, πέραν των γνωστών σε όλους ιδιωτικών φορέων που έχουν μια συνεπή παρουσία σε αυτόν το χώρο. Φέτος στο Δαφνί, εκτός από την επιχορήγηση από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, την έκθεση έχουν στηρίξει επιχειρήσεις καθώς και ιδιώτες στο πλαίσιο εκστρατείας συλλογικής ενίσχυσης (crowdfunding).
reality check: inner sanctum
επιμέλεια + concept design: δρ Κώστας Πράπογλου / artefact athens
Έως 30.10.2022
Ημέρες/ώρες λειτουργίας: Πέμπτη - Παρασκευή - Σάββατο - Κυριακή 15:00-20:00
Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Δαφνί, Λεωφόρος Αθηνών 374, Χαϊδάρι, 124 62, Αθήνα
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Λυδία Ανδριώτη (Ελλάδα), Christina Anid (Γαλλία/Ελλάδα/Λίβανος), Zeina Barakeh (Παλαιστίνη/Λίβανος/ΗΠΑ), Orit Ben Shitrit (Ισραήλ/ΗΠΑ/Μαρόκο), Ιάκωβος Βολκώβ (Ελλάδα), Robert Cahen (Γαλλία), Guillermo Galindo (Μεξικό/ΗΠΑ), Αικατερίνη Γεγησιάν (Μ. Βρετανία/Ελλάδα), Λυδία Δαμπασίνα (Ελλάδα), Άντζη Δρακοπούλου (ΗΠΑ), Κατερίνα Ζαχαροπούλου (Ελλάδα), Ελένη Ζούνη (Ελλάδα), Michal Heiman (Ισραήλ), Daniel Hill (ΗΠΑ), Έλυα Ηλιάδη (Ελλάδα), Νίκος Κόκκαλης (Ελλάδα), Ναταλία Μαντά (Ελλάδα), Στέλλα Μελετοπούλου (Ελλάδα), Gisela Meo (Ιταλία), Ανδρέας Μνιέστρης (Ελλάδα), Noemi Niederhauser (Ελβετία), Βάνα Ντατσούλη (Ελλάδα), Στέφανος Παπαδάς (Κύπρος/Ελλάδα), Pipilotti Rist (Ελβετία), Εύη Σαββαΐδη (Ελλάδα), Ariane Severin (Γερμανία/Ελλάδα), Δήμητρα Σκανδάλη (Ελλάδα), Νάντια Σκορδοπούλου (Ελλάδα), Δημήτρης Σκουρογιάννης (Ελλάδα), Κωνσταντίνος Ταλιώτης (Κύπρος), Τόλης Τατόλας (Ελλάδα), Νίκος Τρανός (Ελλάδα), Tori Wrånes (Νορβηγία), Gil Yefman (Ισραήλ), Γιαννούλης Χαλεπάς (Ελλάδα), Ευάγγελος Χατζής (Ελλάδα).
σχόλια