Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter

Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας

11

στα ίχνη της Κυρίας Κούλας

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΡΕΜΠΕΤΙΣΣΑΣ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

Από τον ΑΝΤΩΝΗ ΜΠΟΣΚΟΪΤΗ

 

Α πό μωρό παιδί άκουγα στο σπίτι τον πατέρα μου να μιλάει για μια κυρία Κούλα, τραγουδίστρια που έδρασε στην Αμερική και που εσφαλμένα χαρακτήριζε ρεμπέτισσα. Αδυνατούσα να καταλάβω πόσο ενδιαφέρον μπορεί να 'χει μία τραγουδίστρια με ένα τόσο απλοϊκό και λαϊκό όνομα της γειτονιάς. Αργότερα έμαθα μια ιστορία που συνέδεε την οικογένειά μου με τη γυναίκα αυτή κατά μία διαβολεμένη συγκυρία: στα τέλη της δεκαετίας του 1910, ο αδερφός του παππού μου, του πατέρα του πατέρα μου, μαχαίρωσε έναν συμπαίκτη του πάνω στο χαρτοπαίγνιο στη Δραπετσώνα του Πειραιά. Γλίτωσε τη φυλακή μπαρκάροντας την επόμενη κιόλας μέρα για τις ΗΠΑ. Πέρασαν τα χρόνια και κανείς απ' το σόι μας δεν είχε μάθει νέα του. Μετά το 1925 άρχισαν να καταφτάνουν γράμματά του στο πατρικό του πατέρα μου, στην Κοκκινιά. Έγραφε στον αδερφό του για την ποτοαπαγόρευση, τη θητεία του δίπλα στον Al Capone –τρομερά πράγματα– και έστελνε πού και πού και κάνα δολάριο. Μέσα σε όλα αυτά μιλούσε στα γράμματά του για το "καναρίνι της Αμερικής", την Ελληνίδα τραγουδίστρια Κυρία Κούλα, την οποία είχε δει αμέτρητες φορές και δεν χόρταινε! Έτσι, ο μύθος της Κας Κούλας, που προηγήθηκε των σπουδαίων τραγουδιστριών του αμιγώς ρεμπέτικου στη χώρα μας, συντηρήθηκε ατόφιος και στο δικό μου πατρικό, εξάπτοντας τη νεανική μου περιέργεια.

Η ζωή της Κυριακούλας Αντωνοπούλου, που το όνομά της στη δισκογραφία έμελλε να αποτυπωθεί ως Κα Κούλα, άρα και να μείνει γνωστή ως «Κα Κούλα», θα μπορούσε να γίνει ταινία. Κι αν η παραγωγή της καλυπτόταν μόνο από ένα χολιγουντιανό budget, ας πούμε ότι θα μπορούσε να αποτελέσει και υλικό βιβλίου, ενός μυθιστορήματος λόγου χάριν. Υπήρξε το αντίπαλον δέος της πιο γνωστής Μαρίκας Παπαγκίκα τη δεκαετία 1916-26 στις ΗΠΑ. Πιο γνωστή λέμε για την Παπαγκίκα σήμερα, που αν και ποσοτικά ηχογράφησε λιγότερα τραγούδια, συνέχισε να ηχογραφεί τα αμέσως επόμενα χρόνια, δηλαδή μετά την «πτώση» της Κυρίας Κούλας. Η τρίτη μεγαλύτερη Ελληνίδα τραγουδίστρια της Αμερικής, σύγχρονη της Κας Κούλας και της Παπαγκίκα, ήταν η Αμαλία Βάκα, με την οποία η πρώτη είχε στενές προσωπικές σχέσεις και κανενός είδους ανταγωνισμό. Το να ξετυλίξεις το κουβάρι του βίου μιας τραγουδίστριας που ξεκίνησε να τραγουδάει ακριβώς πριν από έναν αιώνα είναι πραγματικά σαν να ψάχνεις ψύλλους στ' άχυρα. Κι ενώ το Διαδίκτυο είναι μία θάλασσα πληροφοριών, συχνά, σε τέτοια ζητήματα, βρίθει λαθών και ασυνείδητης παραπληροφόρησης.

Στην περίπτωση της Κας Κούλας, με ένα σερφάρισμα στο Διαδίκτυο τη βρίσκουμε να έχει γεννηθεί στο Μεσολόγγι το 1880. Αλλού, πάλι, ως τόπος καταγωγής της αναφέρεται η Πελοπόννησος, κυρίως εξαιτίας του πελοποννησιακού ιδιώματος, που ήταν αρκετά έντονο στις ερμηνείες των τραγουδιών της. Ίσως κι εγώ να έπεφτα στο λάθος της αναπαραγωγής ιντερνετικών ανακριβειών, αν δεν αναζητούσα τα ίχνη της μέσα από ανθρώπους που έχουν αφιερώσει κυριολεκτικά τη ζωή τους στη μελέτη της ελληνικής παραδοσιακής και λαϊκής μουσικής.

Ξ εκίνησα από τον ερμηνευτή Θανάση Μωραΐτη, που με παρέπεμψε στον Μάρκο Φ. Δραγούμη, ακοίμητο φρουρό του Εθνικού Λαογραφικού Αρχείου της Μέλπως Μερλιέ στην Πλάκα. Ο Δραγούμης, με τη σειρά του, με παρέπεμψε σε ένα μοναδικό δημοσιευμένο κείμενό του για την Κυρία Κούλα, το οποίο είναι ολότελα ακριβές και γι' αυτό αποφάσισα να το εντάξω στο παρόν αφιέρωμα. Εν συνεχεία, μίλησα με τον Παναγιώτη Κουνάδη, γνωστό μελετητή του ρεμπέτικου και συλλέκτη δίσκων γραμμοφώνου. Δεν είχε χρόνο, αν και πρόθυμος, καθ' ότι ασχολούνταν με μια έκθεση για το ρεμπέτικο τραγούδι στον Πειραιά. Η πιο πολύτιμη συμβολή, όμως, ήταν αυτή του Γιάννη Ντούνα, ενός ερευνητή του προπολεμικού λαϊκού τραγουδιού, νέου στην ηλικία, συναδέλφου μου στο διαδικτυακό αυτοδιαχειριζόμενο ραδιόφωνο «Μετα-Δεύτερο». Όταν του είπα πως... ψάχνω την Κα Κούλα, ο Ντούνας με ενημέρωσε για την ύπαρξη δύο επίσης νέων στην ηλικία ανθρώπων, μουσικών στο επάγγελμα, κατόχων του μοναδικού σωζόμενου και μέχρι πρότινος ανέκδοτου αρχείου της Κυρίας Κούλας. Πρόκειται για τον μπουζουξή Σταύρο Κουρούση και τον κλαρινίστα Κώστα Κοπανιτσάνο. Ό,τι θα διαβάσετε στη συνέχεια βασίζεται σε δική τους έρευνα. Εμείς απλώς ηχογραφήσαμε και βιντεοσκοπήσαμε τις ενδιαφέρουσες μαρτυρίες τους – στοιχεία που οι ίδιοι συνέλεξαν μέσα στα χρόνια, ερχόμενοι σε επαφή με τους επιζώντες απογόνους της τραγουδίστριας. Τους ευχαριστούμε που άνοιξαν το αρχείο τους και μας εμπιστεύτηκαν κάποιες από τις ελάχιστες σωζόμενες φωτογραφίες της Κυρίας Κούλας, τις σπάνιες ετικέτες των δισκογραφικών εταιρειών της, τις εξίσου σπάνιες πλάκες γραμμοφώνου που μας γυρίζουν 98 χρόνια πίσω, μέχρι και ένα ταξιδιωτικό έγγραφο από τη μετάβασή της, μαζί με την οικογένειά της, στις ΗΠΑ, με σκοπό τη μόνιμη εγκατάσταση. Ό,τι θα δείτε, τέλος, βλέπει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας και προσπαθήσαμε να έχει την υφή ενός διαδικτυακού μουσικού ντοκιμαντέρ. Εν αναμονή, λοιπόν, μέσα στο 2015 της έκδοσης ενός βιβλίου για την Κα Κούλα από την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία του Σταύρου Κουρούση και του Κώστα Κοπανιτσάνου, ας ακολουθήσουμε μαζί τα ίχνη μίας σπουδαίας Ελληνίδας τραγουδίστριας στην Αμερική των προπολεμικών χρόνων.

Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter
Ο μπουζουξής Σταύρος Κουρούσης και ο κλαρινίστας Κώστας Κοπανιτσάνος είναι δύο μεθοδικοί ερευνητές του έργου της Κυρίας Κούλας... Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
Ο μπουζουξής Σταύρος Κουρούσης και ο κλαρινίστας Κώστας Κοπανιτσάνος είναι δύο μεθοδικοί ερευνητές του έργου της Κυρίας Κούλας... Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO

τα νεανικά της χρόνια

Η Κυρία Κούλα γεννιέται το 1878 στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας της καταγόταν από τη Σπάρτη και η μητέρα της από την Προύσα. Το πλήρες όνομά της είναι Κυριακούλα Πασχάλη (από το πατρώνυμο) και Γιορτζή (από το μητρώνυμο). Υπάρχει αναγραμμένο το όνομα Κούλα Πασχάλη-Γιορτζή σε δίσκο, αν και όλοι την ήξεραν ως Αντωνοπούλου (Αντωνόπουλο έλεγαν τον άνδρα της, που έπαιξε τεράστιο ρόλο στη ζωή και στην καριέρα της). Η αναφορά, επίσης, στο ονοματεπώνυμο Κούλα Αντωνοπούλου-Βλάχου είναι ανακριβής. Ο πατέρας της Κυρίας Κούλας ήταν καπετάνιος σε εμπορικό πλοίο που εμπορευόταν κυρίως μπαχαρικά της Κωνσταντινούπολης. Ταξίδευε συχνά στο λιμάνι της Πάτρας, απ' όπου επέστρεφε με σταφίδες και κρασί Μαυροδάφνη. Φίλος του ήταν ο Ευάγγελος Αντωνόπουλος, ιδιοκτήτης ταβέρνας στην Πάτρα, με τον οποίο συνεργαζόταν και επαγγελματικά. Γεγονός είναι, όμως, πως, όποτε το πλοίο έπιανε Πάτρα, εκείνος τον φιλοξενούσε στο σπίτι του.

Ο Αντωνόπουλος είχε μία εξαιρετικά φιλόμουση οικογένεια. Τέσσερα από τα επτά παιδιά του ήταν σίγουρα μουσικοί. Συγκεκριμένα, γνωρίζουμε ότι τρία από τα αγόρια έπαιζαν κάποιο όργανο: Ο Γιώργος μπουζούκι, ο Δημήτρης αρμόνικα και ο Ανδρέας, ο μεγαλύτερος, λαούτο. Χρόνια αργότερα θα δούμε τον Γιώργο Αντωνόπουλο ως τραγουδιστή σε δίσκους μίας από τις εταιρείες της Κας Κούλας!

Πριν από το 1900, και ενώ η Κυριακούλα ήταν περίπου 15 ετών, ακολούθησε τον πατέρα της, τον καπετάν-Πασχάλη, σε ένα ακόμη ταξίδι του στην Πάτρα. Τότε ο Ανδρέας Αντωνόπουλος, ο μεγαλύτερος γιος του φίλου του πατέρα της, ήταν περίπου 19 ετών και σπούδαζε στην Αθήνα. Έτυχε, όμως, να βρίσκεται κι αυτός στην Πάτρα και να γνωρίσει την Κυριακούλα. Αμέσως αναπτύχθηκε μία έντονη έλξη μεταξύ τους. Πήγαιναν βόλτα δυο και τρεις φορές την ημέρα, αλλά τους συνόδευαν πάντα οι αδερφές και οι θείες του Αντωνόπουλου, καθώς απαγορευόταν για τα ήθη της εποχής να κυκλοφορούν έξω μόνοι ένα αγόρι με ένα κορίτσι. Όταν τέλειωσαν οι μέρες και η Κυριακούλα θα γύριζε με τον καπετάν-Πασχάλη στην Κωνσταντινούπολη, ο Ανδρέας είπε στον πατέρα του ότι ήθελε να την παντρευτεί. Συνάντησε, φυσικά, την άρνησή του, μια και έπρεπε να τελειώσει πρώτα τις σπουδές του. Φεύγει η Κυριακούλα. Κρυφά από τον πατέρα του και με τη βοήθεια της μάνας του, που του έδωσε χρυσά φλουριά, ο Ανδρέας πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη για να τη βρει. Η οικογένειά της τον καλοδέχεται και του επιτρέπει να τη βγάζει βόλτα, πάντα συνοδεία τρίτων. Όταν φτάνει η ώρα να ζητήσει το χέρι της από τον πατέρα της, συναντά ακόμα μία άρνηση, λόγω του ότι το κορίτσι ήταν ανήλικο. Αποφασίζουν να κλεφτούν! Λέγεται πως η Κυριακούλα έδεσε τα σεντόνια της, τα πέταξε στον δρόμο και με αυτά κρεμάστηκε ο Ανδρέας ως τον δεύτερο όροφο, όπου εκείνη τον περίμενε! Κατευθύνονται στο λιμάνι. Επειδή, όμως, υπήρχε ο κίνδυνος να μη θεωρηθεί έγκυρος ο γάμος τους στην Ελλάδα –ως αποτέλεσμα απαγωγής–, έχουν αποφασίσει από κοινού να πάνε στο Κάιρο της Αιγύπτου

Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter
Οι σπάνιες ηχογραφήσεις της Panhellenion, σήμερα... Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter
Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter
Η Κα Κούλα και το συγκρότημά της υπήρξαν οι πρώτοι ιστορικά που ηχογράφησαν ελληνικά λαϊκά τραγούδια στις ΗΠΑ και η Κα Κούλα προσωπικά η πρώτη μη μουσουλμάνα που τραγούδησε τουρκικά τραγούδια, πάντα σε δίσκους στις ΗΠΑ... Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO

ο γάμος και τα χρόνια στο Κάϊρο

Μ ε το που φτάνουν στο Κάιρο, πρώτο μέλημα των δύο νέων που έχουν κλεφτεί είναι να παντρευτούν. Βρίσκουν μία εκκλησία ορθόδοξη και ένας άνθρωπος που είναι τυχαία μέσα στον ναό χρίζεται κουμπάρος τους. Ακόμα, βρίσκουν ένα κατάλυμα για σπίτι και ο Ανδρέας κάνει δουλειές του ποδαριού για να επιβιώσουν. Σύντομα ένα αναπάντεχο συμβάν θα σημάνει την αρχή της επαγγελματικής ενασχόλησης της Κυριακούλας με την τέχνη του τραγουδιού. Ένα μεσημέρι η Κυριακούλα συγυρίζει το σπίτι της και τραγουδάει μόνη της με ανοιχτό παράθυρο. Απ' έξω περνάει μια ακριβή άμαξα που σταματάει κι ένας καλοντυμένος κύριος κατεβαίνει εντυπωσιασμένος και κατευθύνεται προς τα ενδότερα. Την ίδια στιγμή γυρίζει στο σπίτι και ο Ανδρέας από τη δουλειά. «Με συγχωρείτε, κύριε», του απευθύνει τον λόγο ο άγνωστος άνδρας, «μήπως γνωρίζετε σε ποιαν ανήκει η φωνή αυτή;». «Βεβαίως. Στη γυναίκα μου!». Του δίνει μια κάρτα και τους προσκαλεί να συναντηθούν το βράδυ για να μιλήσουν και να γνωριστούν. Ο κύριος αυτός ήταν ο αντιπρόεδρος του φημισμένου ξενοδοχείου «Shepheard» του Καΐρου, από τα μεγαλύτερα τότε ξενοδοχεία παγκοσμίως. Πάνε στο ραντεβού η Κυριακούλα και ο Ανδρέας, όπου, παρουσία κι άλλου κόσμου, τους ζητείται να τραγουδήσουν. Συγκεκριμένα, τραγούδησε η Κυριακούλα και ο Ανδρέας τη συνόδευσε με το λαούτο. Επί τόπου στήνεται ένα μοναδικό ελληνικό γλέντι, ουσιαστικά όμως πρόκειται για μία άτυπη οντισιόν της τραγουδίστριας. Αμέσως μετά ο αντιπρόεδρος του «Shepheard» προτείνει στην Κυριακούλα συμβόλαιο με τον όρο να τραγουδάει αποκλειστικά στο ξενοδοχείο αλλά και να γίνει ο ίδιος κατά κάποιον τρόπο μάνατζέρ της για τις περιοδείες της, όχι μόνο στην Αίγυπτο αλλά και σε άλλες αραβικές χώρες με έντονο το ελληνικό στοιχείο.

Σημειωτέον ότι η Κυριακούλα είχε το χάρισμα της καταγραφής, ό,τι άκουγε δηλαδή να το αφομοιώνει και να το τραγουδάει σε οποιαδήποτε γλώσσα. Πέραν αυτού, η μόρφωσή της υπήρξε πολύπλευρη. Μιλούσε ελληνικά, τουρκικά, γαλλικά, αραβικά και εβραϊκά. Αναμφισβήτητα, δεν ήταν η τραγουδίστρια που έλεγε απλώς τα δημοτικά ή τα ρεμπέτικα της ταβέρνας –αν και ο όρος «ρεμπέτικο» είναι αδόκιμος για την περίπτωσή της–, αλλά το ρεπερτόριό της ήταν απόλυτα διεθνές, κάτι που θα μας έκανε σήμερα να της αποδώσουμε άνετα τον χαρακτηρισμό της προδρομικής ethnic τραγουδίστριας. Ξεκινούν οι περιοδείες, βάσει του συμβολαίου. Όλα πάνε καλά, αν και σε προσωπικό επίπεδο έχουν κόψει τους δεσμούς με τις οικογένειές τους σε Πάτρα και Κωνσταντινούπολη.

Γύρω στο 1900 γίνεται πρόταση στην Κυριακούλα και τον Ανδρέα να περιοδεύσουν στην Αμερική. Ζητούν άδεια από το «Shepheard», τους δίνεται και για έναν μήνα περίπου, όσο διαρκεί το ταξίδι με πλοίο μέχρι τις ΗΠΑ, παίζουν επαγγελματικά και διασκεδάζουν το υπόλοιπο επιβατικό κοινό. Κατά τη διάρκεια εκείνης της πρώτης περιοδείας στις ΗΠΑ, η Κυριακούλα μένει έγκυος. Θέλει να γεννήσει, όμως, στην Ελλάδα, στην Πάτρα, κοντά στην οικογένεια του άνδρα της, γι' αυτό και αμέσως μετά το τέλος της περιοδείας επιβιβάζονται στο πλοίο με προορισμό την Αθήνα. Στην Αθήνα τούς γίνεται πρόταση να εμφανιστούν σε κάποιο κεντρικό θέατρο. Το κάνουν μέχρι να γεννήσει η Κυριακούλα. Δύο εβδομάδες μετά πηγαίνουν στην Πάτρα, αφήνουν τη νεογέννητη κόρη τους στην οικογένεια του Ανδρέα και γυρίζουν στην Αίγυπτο, καθώς ήταν δεσμευμένοι με συμβόλαιο.

Από δω και πέρα η ζωή του ζευγαριού είναι ένα ατέρμονο ταξίδι. Συνεχείς περιοδείες στον αραβικό κόσμο και τις ΗΠΑ. Συνέβη όμως και ένα ακόμη αναπάντεχο, δυσάρεστο περιστατικό. Έχοντας φτάσει από την Πάτρα στην Αίγυπτο, την Κούλα κλέβει ένας αμαξάς, εντεταλμένος ενός σεΐχη που την είχε δει/ακούσει κι αυτός να τραγουδάει στο σπίτι της. Τη μεταφέρει σε μία όαση και είναι η δεύτερη φορά που η Κούλα πέφτει θύμα απαγωγής, παρά τη θέλησή της αυτήν τη φορά. Τώρα πια είναι πολύ διάσημη στο Κάιρο και όλοι οι άνδρες την ποθούν. Έτσι εξηγείται και αυτή η απαγωγή της από τον θερμόαιμο σεΐχη. Τότε όμως διαπιστώνεται ότι είναι έγκυος για δεύτερη φορά, μα με όλη αυτή την ταλαιπωρία χάνει το παιδί. Οι άνδρες του σεΐχη την αφήνουν αιμορραγούσα στα περίχωρα του Καΐρου και ειδοποιούν τον Ανδρέα και το ξενοδοχείο. Η Κούλα εισάγεται επειγόντως στο νοσοκομείο. Μετά την ανάρρωσή της ξαναφεύγουν για Πάτρα. Είναι φανερό πως θέλει να ξαναδεί την κόρη της.

Ο πεθερός της, ο Ευάγγελος Αντωνόπουλος, είχε μάθει ότι η νύφη του τραγουδούσε, χωρίς όμως να την έχει ακούσει ποτέ. Στην ταβέρνα που είχε, μάλιστα, σίγουρα παιζόταν μουσική ζωντανά και, απ' ότι λέγεται, από εκεί είχε περάσει ως μουσικός και ο περίφημος Σέμσης ο Σαλονικιός, ο παππούς του σημερινού γνωστού συνθέτη Στάμου Σέμση. Τραγουδάει η Κούλα για πρώτη φορά στον πατέρα του συζύγου της και αρχίζει να μαζεύεται κόσμος στο σπίτι τους. Το γλέντι που ακολούθησε καταγράφηκε ως το Νο 1 γεγονός στα κοσμικά χρονικά της Πάτρας των αρχών του 20ού αι.! Εικάζεται πως από το συγκεκριμένο οικογενειακό γλέντι ξεκίνησαν οι περιοδείες της Κούλας επί ελληνικού εδάφους: Αθήνα, Πειραιάς, κεντρική Ελλάδα, μέχρι και Θεσσαλονίκη, που τότε ακόμη υπαγόταν στην Τουρκία. Αυτό τη βοήθησε πολύ να μάθει καλά τα τοπικά μουσικά ιδιώματα και το παραδοσιακό ρεπερτόριο. Με τον ερχομό του 1914 το ζεύγος Κούλα-Ανδρέας πηγαίνει στην Αμερική ξανά για περιοδεία.

Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter

η είσοδος στη δισκογραφία

Τ ο 1914 η αμερικανική δισκογραφική εταιρεία Columbia κάνει πρόταση στον Ανδρέα Αντωνόπουλο και την Κυρία Κούλα, τη σύζυγό του, να υπογράψουν συμβόλαιο – με τόσο πολλές περιοδείες όλα αυτά τα χρόνια έχουν φτιάξει καλό όνομα. Σωζόμενο ταξιδιωτικό έγγραφο της χρονιάς εκείνης (1914) πιστοποιεί την οικογενειακή αναχώρησή τους για τις ΗΠΑ με πλοίο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1916, ξεκινούν οι εγγραφές της Κας Κούλας στην αμερικανική δισκογραφία – έτσι θα βλέπουμε πλέον το όνομά της. Γιατί ναι μεν τους ζητήθηκε συνεργασία το '14, η Columbia όμως το '16 αποφάσισε να ρίξει στην αγορά δίσκους γραμμοφώνου με παραδοσιακή ελληνική και τουρκική μουσική.

Η Κα Κούλα και το συγκρότημά της υπήρξαν οι πρώτοι ιστορικά που ηχογράφησαν ελληνικά λαϊκά τραγούδια στις ΗΠΑ και η Κα Κούλα προσωπικά η πρώτη μη μουσουλμάνα που τραγούδησε τουρκικά τραγούδια, πάντα σε δίσκους στις ΗΠΑ, εφόσον στις Τουρκάλες τραγουδίστριες δεν επιτρέπονταν οι ηχογραφήσεις. Επιπλέον, μπορεί να είχαν προηγηθεί άλλοι Έλληνες οι οποίοι δισκογράφησαν τραγούδια στις ΗΠΑ, προέρχονταν όμως από το αστικό ελαφρό τραγούδι ή το «τραγούδι του μελοδράματος».

Το δισκογραφικό ρεπερτόριο της Κας Κούλας περιλαμβάνει στεριανά δημοτικά τραγούδια, κλέφτικα, εκκλησιαστικά, πατριωτικά. Εδώ παρεμβάλλεται το κείμενο του Μάρκου Φ. Δραγούμη, σύμφωνα με το οποίο, τη διετία 1916-18 η Κα Κούλα ηχογράφησε για την Columbia τέσσερα πατριωτικά άσματα σε ρυθμό εμβατηρίου: τα «Μαρς Αβέρωφ», «Βότσης», «Κιλκίς» και «Γιάννινα», όλα αναφερόμενα στα κατορθώματα των Ελλήνων στους Βαλκανικούς Πολέμους. Μαζί με αυτά, και ένα επιτραπέζιο κλέφτικο για την κατάληψη των Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό.

Σύντομα, όταν ο Ανδρέας Αντωνόπουλος είδε τους δίσκους τους από την Columbia να σημειώνουν απίστευτη επιτυχία, ως καπάτσος Έλληνας και επιχειρηματίας σκέφτηκε το εξής απλό: «Γιατί να μην το κάνουμε από μόνοι μας;». Με τα χρήματα, λοιπόν, που έβγαλαν από τις ηχογραφήσεις την περίοδο 1916-18 στην αμερικανική εταιρεία, κάνει ένα ταξίδι στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα στη Γερμανία, απ' όπου επιστρέφει στις ΗΠΑ με τον εξοπλισμό στησίματος δισκογραφικής εταιρείας. Ας μη φανταστεί κανείς πως για τις τότε ηχογραφήσεις χρειάζονταν κονσόλες και στούντιο. Ένας υποτυπώδης μηχανισμός μόνο, αρκετά δαπανηρός και «εξειδικευμένος» για τα δεδομένα εκείνων των χρόνων αρκούσε. Μπορούσε να στηθεί μέσα σε ένα σπίτι, καταγράφοντας τις φωνές των τραγουδιστών και τα όργανα των μουσικών που ακούγονταν ταυτόχρονα. Επιπλέον, σύμφωνα με μαρτυρία του εγγονού της Κας Κούλας, για δύο μόνο από τους περίπου είκοσι δίσκους που έγραψαν τη διετία 1916-18 είχαν πάρει περίπου 2.000 δολάρια, ποσό μυθώδες για την εποχή. Και, μην ξεχνάμε, στο περιθώριο της δισκογραφίας συνέχιζαν τις περιοδείες με αμείωτη ένταση.

ο ανταγωνισμός με την Παπαγκίκα

Η πρώτη εταιρεία που έστησαν η Κα Κούλα με τον Αντωνόπουλο ονομάστηκε «Orpheum Record». Την ίδια περίοδο αντικαταστάθηκαν στην Columbia από τη Μαρίκα Παπαγκίκα. Κοινή περίπτωση: τραγουδίστρια η Παπαγκίκα και τσεμπαλίστας ο άνδρας της. Τα δύο καλλιτεχνικά αντίπαλα ζεύγη, άλλωστε, συνέδεε ο βιολιστής Μακεδόνας, ο οποίος έπαιζε με το συγκρότημα της Κας Κούλας αρχικά, αλλά συνέχισε με αυτό της Παπαγκίκα. Ο Μακεδόνας υπήρξε ένας από τους τρεις-τέσσερις μεγαλύτερους βιολιστές της Αμερικής, τσιγγάνικης καταγωγής, πιθανώς από το Καστράκι Θεσσαλίας, με τεράστια δισκογραφία τα χρόνια εκείνα. Δεν θα ήταν σωστό να πούμε πως το σχήμα της Μαρίκας Παπαγκίκα αποτελεί μετεξέλιξη του σχήματος της Κα Κούλας, αφού συνυπάρχουν χρονικά και λειτουργούν εντός ενός πλαισίου ξεκάθαρου καλλιτεχνικού ανταγωνισμού. Το μόνο σίγουρο είναι πως πρώτη βγήκε η Κα Κούλα και λίγο μετά εμφανίστηκε η Παπαγκίκα.

Η «Orpheum Record», ως εταιρεία, διήρκεσε έναν χρόνο μόνο. Άφησε 35 δίσκους με τη φωνή της Κας Κούλας – ο καθένας περιείχε δύο τραγούδια. Ίσως να μπήκαν κι άλλοι μέτοχοι, πάντως η Orpheum θεωρείται πρόδρομος της εταιρείας «Panhellenion Record», της γνωστότερης εταιρείας της Κας Κούλας. Ο μύθος λέει ότι οι ηχογραφήσεις της Panhellenion Record γίνονταν στο πίσω μέρος της αυλής της Κας Κούλας: τραγουδούσε εκείνη, έπαιζαν ο Ανδρέας και οι μουσικοί της, ηχογραφούσαν και τύπωναν με την πρέσα τις πλάκες των δίσκων.

Κι ενώ βρισκόμαστε ουσιαστικά στο ξεκίνημα της δισκογραφίας και πολλοί προσπαθούν να τρυπώσουν στη νέα αυτή βιομηχανία, ακόμη δεν είναι εμφανής ο τυχοδιωκτισμός. Αρκετοί θα ήθελαν να κάνουν επίσης δική τους εταιρεία, αλλά υστερούν, είτε σε ταλέντο –να το ορίσουμε ως πρώιμες δημόσιες σχέσεις;– είτε σε οικονομική άνεση. Φημολογείται, ωστόσο, πως και ο Ανδρέας Αντωνόπουλος από άλλους τσίμπησε το σαράκι ίδρυσης δικής τους εταιρείας, πέραν του κέρδους που έβλεπε να αποκομίζει η Columbia. Η Panhellenion Record αναδείχθηκε σε δυναμική εταιρεία, χτυπώντας στα ίσα την παντοδύναμη Columbia αλλά και άλλες αμερικανικές δισκογραφικές. Στο δυναμικό της εντάχθηκαν οι καλύτεροι Έλληνες μουσικοί όλων των οργάνων κι έτσι διασώθηκαν ηχογραφήσεις-κεντήματα για όσους από τους σημερινούς μουσικούς είχαν την τύχη να τις ακούσουν και να τις μελετήσουν.

Σίγουρα θα υπάρχουν και άλλοι μουσικοί που δεν καταγράφηκε η τέχνη τους, δεδομένου ότι το ζεύγος Κούλας-Αντωνόπουλου άρχισε να παίζει το ρόλο μάνατζερ. Συχνά καλούσαν Έλληνες μουσικούς από την Πάτρα να έρθουν στις ΗΠΑ και να συμμετάσχουν στις ηχογραφήσεις της Panhellenion. Έτσι χτίστηκε από τότε και ο μύθος της Αμερικής ως Γης της Επαγγελίας για πολλούς Έλληνες, αλλά και άλλους λαούς που δεν ζούσαν καλά στον ίδιο τους τον τόπο. Κάπως έτσι εικάζεται ότι και ο περίφημος κιθαριστής Γιώργος Κατσαρός, που πέθανε αιωνόβιος, πρωτοπήγε στις ΗΠΑ. Είχε έναν θείο φούρναρη στην Ατλάντα, ο οποίος του 'χε γράψει για «πολύ χρήμα που βρίσκεται στον δρόμο!».

Πίσω στην ιστορία μας, το 1918 ο Ανδρέας Αντωνόπουλος περνάει ένα ελαφρύ εγκεφαλικό που του παραλύει το χέρι. Αυτή είναι ακριβώς και η αιτία που ο ίδιος οργανώνει και συσπειρώνει μία ομάδα μουσικών γύρω από τη γυναίκα του. Σε αρκετές περιοδείες εκείνος δεν ακολουθεί, ανίκανος πια να παίξει λαούτο, έχει όμως τη γενική εποπτεία. Και η Κα Κούλα εξακολουθεί να παραμένει το αστέρι. Άλλη γυναίκα δεν τραγουδούσε στην Panhellenion Record. Λογικό, αφού η Κα Κούλα έλεγε όλα τα τραγούδια, με μοναδική εξαίρεση την κόρη της, που εμφανίστηκε δίπλα της κάποια στιγμή κι αυτή ως τραγουδίστρια.

  

η Κυρία Κούλα και το ρεμπέτικο

Α νάμεσα στα παραδοσιακά κυρίως τραγούδια που ηχογράφησε η Κα Κούλα στις ΗΠΑ, υπήρξαν και μερικά ρεμπέτικα. Ο Μάρκος Φ. Δραγούμης αναφέρει το πασίγνωστο «Μπαγλαμάδες» («Παίζουν τα μπαγλαμαδάκια»), τα αδέσποτα «Αμάν-αμάν Χιώτισσα», «Βλαμάκι», «Κουτσαβάκι», «Νίνα», «Νέο μελαχροινό» και το ζεϊμπέκικο «Τα ούλα σου», που έγινε γνωστό από την Παπαγκίκα. Δεν έχει αναφερθεί πουθενά, όμως, πως η Κα Κούλα ήταν η πρώτη που ηχογράφησε χασικλήδικο ρεμπέτικο. Η σχέση της με τις ουσίες επίσης αμφισβητείται, δεδομένης της έντονης επιχειρηματικής δράσης της ίδιας και του άνδρα της. Εν ολίγοις, κάθε άλλο παρά λούμπεν ήταν αμφότεροι και καταστάσεις σαν αυτές που έζησε ο Πειραιάς των δεκαετιών 1930 και 1940 τους ήταν μάλλον άγνωστες.

Από το 1918 και μετά, απ' όταν, δηλαδή, η Κα Κούλα ηχογράφησε ένα τραγούδι με τίτλο «Ζεϊμπέκικο των Χασισοποτών», ξεκινά και επισήμως η καταγραφή του ρεμπέτικου χασικλήδικου ρεπερτορίου. Πιθανώς να έγινε τυχαία, πάντως κι αυτό φανερώνει πόσο διευρυμένους μουσικούς ορίζοντες διέθετε. Πιθανώς, ακόμη, η Κα Κούλα έμαθε αυτό το ρεπερτόριο από κακοποιά στοιχεία που είχαν κατακλύσει τότε τον ελληνισμό της Νέας Υόρκης – υπάρχει η παροιμιώδης δημοσίευση ελληνικής εφημερίδας του 1918, σύμφωνα με την οποία «άδειασαν οι φυλακές της Πελοποννήσου και γέμισε το Μανχάτταν με κακοποιούς!». Γιατί η Κα Κούλα –κάτι επίσης πολύ σημαντικό–, αν και από τους πρώτους καταγραφείς της λαϊκής παράδοσης, οσμιζόταν τι ζητούσε ο πολύς κόσμος από την τέχνη του τραγουδιού. Ως απόλυτα σύγχρονη τραγουδίστρια, γυρνούσε τα περίφημα «καφέ αμάν» της Αμερικής και μάζευε τα αγροτικά και λαϊκά τραγούδια από την Πελοπόννησο μέχρι τη Σμύρνη, φτιάχνοντας ένα πρώτο είδος αστικού τραγουδιού, το μετέπειτα ρεμπέτικο.

Αναφορικά, πάντως, με το «Ζεϊμπέκικο των Χασισοποτών» που πρώτη ηχογράφησε, επρόκειτο για ένα τραγούδι με στίχους πάνω σε αδέσποτη παραδοσιακή μελωδία, χωρίς δηλαδή τη συνθήκη «αρχή, μέση και τέλος» των μεταγενέστερων κανονικών συνθέσεων: «Μπαρμπα-Γιάννη μου, δερβίση / πού πουλιέται το χασίσι» κ.λπ. Άλλωστε, και το πρώιμο ρεμπέτικο στηρίχτηκε ολόκληρο στην επένδυση παραδοσιακών μελωδιών με σκόρπια δίστιχα. Δεν είναι τυχαίο, έτσι, πως πάνω στο ζεϊμπέκικο «Τα ούλα σου», που τραγουδήθηκε από την Κα Κούλα και τη Μαρίκα Παπαγκίκα, ο Μάρκος Βαμβακάρης έφτιαξε το δικό του περίφημο «Αντιλαλούν οι φυλακές». Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός πως το μπουζούκι απουσιάζει από την ορχήστρα της Κας Κούλας. Όλα τα τραγούδια που λέει αποδίδονται από το δημοτικό σχήμα βιολί - σαντούρι - λαούτο - κλαρίνο. Είναι άγνωστο αν συνεργάστηκε με κάποιον μπουζουξή της εποχής, δεδομένου ότι και το μπουζούκι έπαιζε δημοτική μουσική ως μετεξέλιξη του παλαιότερου ταμπουρά.

Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter

ΣΤΗΝ ΑΚΜΗ ΤΗΣ

Φωτογραφία για την προώθηση δίσκων της -μια από τις ελάχιστες που σώζονται

η συνέχεια με τις δισκογραφικές

Η Panhellenion Record πηγαίνει τόσο καλά, ώστε η Columbia κάνει πρόταση στον Αντωνόπουλο και στην Κα Κούλα να την αγοράσει. Ήταν πάγια τακτική αυτή της Columbia να αγοράζει μικρές εταιρείες, για να τις αφανίσει στη συνέχεια. Εκείνοι απορρίπτουν την πρόταση, αλλά για καλή τύχη της Columbia το 1924 πεθαίνει ο Ανδρέας Αντωνόπουλος, σε ηλικία 53 ετών. Όλο το βάρος της εταιρείας πέφτει στους ώμους της Κας Κούλας, η οποία σταματά την παραγωγή δίσκων. Τελευταία εμφάνιση της εταιρείας σώζεται σε εφημερίδα των πρώτων ημερών του 1925, με την καταχώρηση «Η Panhellenion Record σας εύχεται Καλή Χρονιά». Ακολουθούν δύο χρόνια αποχής από τα μουσικά πράγματα, με την Κα Κούλα συντετριμμένη από τον θάνατο του συζύγου της.

Στα μέσα του 1927 την ξανακυριεύει το καλλιτεχνικό κι επιχειρηματικό της δαιμόνιο. Αποφασίζει να συνεταιριστεί με έναν κορυφαίο μουσικό, τον βιολιστή Κωνσταντίνο Μαύρο, με τον οποίο κατά πάσα πιθανότητα είχε δουλέψει και στο παρελθόν. Μαζί ηχογραφούν είκοσι δίσκους και κάνουν διαφημιστικό μπαράζ στον Τύπο της εποχής, στις εφημερίδες «Ατλαντίς» και «Εθνικός Κήρυκας», με καταχωρήσεις του τύπου: «Η Κα Κούλα επιστρέφει σε συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Μαύρο». Δυστυχώς, όμως, οι χαρακτήρες τους δεν ταιριάζουν. Τσακώνονται άσχημα και η όλη κατάσταση διαλύεται πάνω στο δίμηνο. Οι ηχογραφήσεις από τη συγκεκριμένη περίοδο της Κας Κούλας θεωρούνται οι πλέον σπάνιες και δυσεύρετες, εφόσον, μεταξύ συλλεκτών σε όλο τον κόσμο, βρέθηκαν μόνο οι μισοί δίσκοι, οι δέκα δηλαδή. Ανάμεσα στα κομμάτια που ηχογράφησαν η Κα Κούλα με τον Μαύρο είναι και η πρώτη εκτέλεση του πασίγνωστου «Τα παιδιά της γειτονιάς σου».

Παρ' όλα αυτά, ο πιο παλιός ακουστικός ήχος των εγγραφών με την Κα Κούλα υστερεί συγκριτικά με τις καινούργιες, ηλεκτρικές πλέον εγγραφές της μουσικής. Η ίδια φαίνεται να αδυνατεί να συναγωνιστεί τις μεγάλες εταιρείες με τον σύγχρονο εξοπλισμό. Η διαμάχη της με τον Μαύρο περνάει και στο δικαστήριο και εκεί ο πρώην συνέταιρός της κάνει μία σκληρή κίνηση: πουλάει όλα τα master της εταιρείας, περίπου 40.000 κόπιες τραγουδιών, σε πολλές και διαφορετικές εκτελέσεις το καθένα, που δεν είδαν ποτέ το φως της δημοσιότητας, αν αναλογιστεί κανείς πως επισήμως είχαν εκδώσει μόνο είκοσι δίσκους, όπως είπαμε. Εν συνεχεία, η Κα Κούλα εντάσσεται ως τραγουδίστρια δημοτικού ρεπερτορίου στην εταιρεία «Victor». Αυτό συμβαίνει δύο με τρεις μήνες μετά το οριστικό κλείσιμο της Panhellenion Record. Δεν είναι μόνο το αδιάψευστο γεγονός πως το τραγούδι ήταν η ίδια η ζωή της Κας Κούλας, αλλά φημολογείται ότι και η Victor της έδωσε πολύ καλά χρήματα, θέλοντας να αναστήσει τον μύθο της.

Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter
Ταξιδιωτικό έγγραφο της χρονιάς εκείνης (1914) πιστοποιεί την οικογενειακή αναχώρησή τους για τις ΗΠΑ με πλοίο

AMERICA! AMERICA!

Ταξιδιωτικό έγγραφο του 1914, που πιστοποιεί την οικογενειακή αναχώρησή τους για τις ΗΠΑ με πλοίο

το κραχ του 29 και η πτώση

Με το διαβόητο οικονομικό κραχ του 1929, διαλύεται το σύμπαν. Οι μουσικοί δεν έχουν δουλειά και η Κα Κούλα χάνει την ενέργειά της. Στο σημείο αυτό δεν έχει καθοριστεί με ακρίβεια η περίοδος που σταματάει το τραγούδι. Πιο πιθανή θεωρείται η διετία 1925-27, πριν από το κραχ δηλαδή και αμέσως μετά τον θάνατο του συζύγου της. Γεγονός είναι όμως πως μέσα στο 1929, παρά τη γενική ακεφιά, εμφανίζεται να τραγουδάει με μεγάλη επιτυχία σε κάποιο θέατρο της Νέας Υόρκης.

Εν τω μεταξύ, η κόρη της έχει παντρευτεί στο Σικάγο έναν Έλληνα επιχειρηματία ονόματι Mitchell (Μιχαλόπουλος), που ασχολιόταν με τις κινηματογραφικές παραγωγές. Λεπτομέρεια: Στο Σικάγο ο Ανδρέας Αντωνόπουλος, στο περιθώριο των μουσικών-καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων του, είχε ανοίξει και ένα εστιατόριο με σουηδική κουζίνα! Η Κα Κούλα, παρηκμασμένη, γνωρίζεται με έναν Αρμένιο ουτίστα, τον Τσάρλι Χεργκάτ ή Τσάρλι το Αρμενάκι, όπως τον ξέρουν στη μουσική πιάτσα. Αυτός είναι ένας περιθωριακός τύπος, αλκοολικός, που λέγεται πως η Κα Κούλα τον περιμάζεψε. Ο μοναδικός επιζών, επίσης, από την οικογένειά του που ξεκληρίστηκε κατά τη γενοκτονία των Αρμενίων. Ως καλός μουσικός, ξεκινάει την επαγγελματική του συνεργασία με την Κα Κούλα. Τότε ακριβώς πεθαίνει ξαφνικά και ο Mitchell, ο άντρας της κόρης της Κας Κούλας, σε ηλικία 52 ετών. Αφήνει στη σύζυγό του ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό ως κληρονομιά, με το οποίο η μητέρα της σκέφτεται να ξαναστήσει δισκογραφική εταιρεία!

η δημιουργία της panhellenic

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος είναι προ των πυλών! Η Κα Κούλα, σε προχωρημένη ηλικία πλέον, έχει αποφασίσει να φτιάξει καινούργια εταιρεία, σε συνεργασία πάντα με τον Τσάρλι το Αρμενάκι. Του δίνει, μάλιστα, και το λαούτο του πεθαμένου συζύγου της για να το μάθει και να παίζει όπως εκείνος. Ομάδα μουσικών η Κα Κούλα είχε οργανώσει πριν ακόμη θελήσει να στήσει εκ νέου εταιρεία. Επειδή πια κουράζεται, έχει προσλάβει κι άλλους τραγουδιστές, τους οποίους εκπαιδεύει. Εξακολουθεί να μοιράζει το ρεπερτόριο και να επιμελείται τις όποιες περιοδείες. Η εταιρεία ονομάζεται «Panhellenic Record» και ουσιαστικά πρόκειται για την παρακμιακή εκδοχή της άλλοτε ένδοξης «Panhellenion». Στα δε τραγούδια που ηχογραφεί γι' αυτήν, φαίνεται το πέρασμα του χρόνου αλλά και το μεγάλο ταλέντο στη φωνή της. Για πρώτη φορά η Κα Κούλα δίνει πραγματικά βήμα σε άλλους τραγουδιστές δίπλα της, όπως ο περίφημος Τζιμ Αποστόλου, που υπήρξε μαθητής της.

Ενδεικτικό του πόσο μέσα στην εποχή της ήταν πάντα η γυναίκα αυτή είναι η ηχογράφηση του τραγουδιού «Συννέφιασε, συννέφιασε», που βγήκε στην Ελλάδα το 1946! Η Κα Κούλα το άκουσε με τη φωνή της Ιωάννας Γεωργακοπούλου και θέλησε να το πει κι εκείνη για την «Panhellenic Record» στις ΗΠΑ. Κι ενώ ο Τζιμ Αποστόλου χρησιμοποίησε το μπουζούκι σε μερικές εγγραφές της εταιρείας, η ίδια συνέχισε να δουλεύει αποκλειστικά με δημοτική ορχήστρα.

Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter
Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter
Στα ίχνη της Κυρίας Κούλας Facebook Twitter
Το σύνολο των δίσκων που άφησε η Κα Κούλα ξεπερνά τις 250 προσωπικές ηχογραφήσεις. Άλλες τόσες περίπου περιλαμβάνουν οι συμμετοχές της στις εγγραφές των εταιρειών «Orpheum», «Panhellenion» και «Panhellenic»... Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO

η δύση του άστρου της

Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1940 το άστρο της Κας Κούλας δύει οριστικά και αμετάκλητα. Έχει περάσει τα εβδομήντα και πλέον τραγουδάει κάθε καλοκαίρι μόνο σε ξενοδοχείο που βρίσκεται στο τουριστικό θέρετρο Catskills. Σύμφωνα με μαρτυρία της δισέγγονής της, οι τελευταίες εμφανίσεις της είχαν φιλανθρωπικό χαρακτήρα. Άλλες πληροφορίες θέλουν το όνομά της μεταξύ των χορηγών για το χτίσιμο ελληνορθόδοξης εκκλησίας στην ορεινή περιοχή του Catskills.

Ούσα άρρωστη και με δεδομένο ότι είχε περάσει το προσδόκιμο όριο ζωής της εποχής της, η Κα Κούλα πεθαίνει το 1954 σε ηλικία 76 ετών. Άφησε μία κόρη, την Παρασκευή, έναν εγγονό, τον Ξενοφώντα, που έφυγε πριν από μερικά χρόνια, και μία δισέγγονη, τη Δάφνη, η οποία είναι εν ζωή. Από τη μαρτυρία της γεννημένης το 1947 Δάφνης, που υποστήριξε ότι ήταν επτά ετών όταν πέθανε η προγιαγιά της, συμπεραίνουμε πως το 1954 είναι και η χρονιά του θανάτου της Κας Κούλας. Παρ' όλα αυτά, δεν υπάρχει κανένα επίσημο έγγραφο-πιστοποιητικό θανάτου. Σύμφωνα επίσης με τη μαρτυρία του Ξενοφώντα, εγγονού της Κας Κούλας, η κηδεία της ήταν μεγαλοπρεπής, με την παρουσία σύσσωμου του ελληνικού μουσικού κόσμου των ΗΠΑ. Ο ίδιος μετέφερε μνήμες, με τη γιαγιά του να τον κρατάει στην αγκαλιά της και να τον νανουρίζει, πάντα με αραβικά τραγούδια. Η Κα Κούλα τάφηκε στη Νέα Υόρκη, μα μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί ο τάφος της.

επίλογος

Το σύνολο των δίσκων που άφησε η Κα Κούλα ξεπερνά τις 250 προσωπικές ηχογραφήσεις. Άλλες τόσες περίπου περιλαμβάνουν οι συμμετοχές της στις εγγραφές των εταιρειών «Orpheum», «Panhellenion» και «Panhellenic». Η Κα Κούλα ξεχώρισε ως Ελληνίδα της Αμερικής, καθώς ακολούθησε το κύμα της μετανάστευσης με σκοπό να κάνει καριέρα στο τραγούδι. Αν ορίσουμε το 1926 ως έναρξη της επίσημης δισκογραφίας στην Ελλάδα, εκείνη ήταν η πρώτη που, μια δεκαετία ακόμα πιο πίσω, οργάνωσε την ελληνική δισκογραφία στην Αμερική. Ήταν τολμηρή, ερευνούσε και αγαπούσε το παραδοσιακό τραγούδι, γνώρισε πλούτη και δόξα, ταξίδεψε πολύ και μοιράστηκε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής και της καριέρας της με έναν μόνο άνθρωπο: τον σύζυγό της, Ανδρέα Αντωνόπουλο. Κι ας είναι πιο «διάσημη» στις μέρες μας η σύγχρονή της, Μαρίκα Παπαγκίκα, λόγω του ότι άφησε διαυγέστερες ηχογραφήσεις της φωνής της, συγκριτικά με τις πιο πεπαλαιωμένες της Κας Κούλας. Ένας χαρακτηρισμός ταιριάζει στην περίπτωση της Κας Κούλας, κι αυτός δεν είναι «το καναρίνι της Αμερικής» που της απέδωσαν τόσο ο αδερφός του παππού μου στα παλιά του γράμματα, όσο και ο Ελληνοαμερικανός δημοσιογράφος Steve Fragos σε άρθρο του τού 1994. Ο χαρακτηρισμός που ταιριάζει απόλυτα στην Κα Κούλα είναι μία λέξη μόνο: Καινοτόμος.

Μουσική
11

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΡΘΡΑ

Η ψυχή του Αn Club μιλά στη LiFO

Εύα Κολόμβου: «Στα Εξάρχεια γεννήθηκαν ιδέες και ιδανικά, τέχνες και ελευθερία της έκφρασης»

Μέλος της θρυλικής all-female μπάντας Nonmandol και των Coyote’s Arrow, ιδρύτρια του Merch Of The Bands Bazaar Αthens και η ψυχή για περισσότερα από 23 χρόνια του An club, μιλάει για τον ιστορικό συναυλιακό χώρο της Αθήνας και τα Εξάρχεια του τότε και του σήμερα.
ΟΙ ΑΘΗΝΑΙΟΙ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Sin Boy

Sin Boy: «Μια μέρα θα σκάσει η φούσκα του τραπ και θα είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ»

Λίγο πριν από τη μεγάλη του επιστροφή στην Ελλάδα με νέο single, ο Sin Boy κάνει έναν ειλικρινή απολογισμό των προηγούμενων ετών, δηλώνοντας πως είναι «ένας MC έτοιμος να τα χώσει οποιαδήποτε ώρα και στιγμή».
ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ
Βίος και πολιτεία της Ανθούλας Αλιφραγκή

Βίος και πολιτεία της Ανθούλας Αλιφραγκή

Μια ζωή στο πάλκο, η κυρία Ανθούλα Αλιφραγκή τραγούδησε πλάι σ' όλους τους μεγάλους του λαϊκού τραγουδιού, τα είδε κυριολεκτικά όλα και τα αφηγείται στη LIFO με τον μοναδικό, αθυρόστομο, χειμαρρώδη λόγο της λίγους μήνες πριν πεθάνει.
ΜΟΥΣΙΚΗ
Βίος και πολιτεία της Ανθούλας Αλιφραγκή

Βίος και πολιτεία της Ανθούλας Αλιφραγκή

Μια ζωή στο πάλκο, η κυρία Ανθούλα Αλιφραγκή τραγούδησε πλάι σ' όλους τους μεγάλους του λαϊκού τραγουδιού, τα είδε κυριολεκτικά όλα και τα αφηγείται στη LIFO με τον μοναδικό, αθυρόστομο, χειμαρρώδη λόγο της λίγους μήνες πριν πεθάνει.
ΜΟΥΣΙΚΗ
Βίος και πολιτεία της Ανθούλας Αλιφραγκή

Βίος και πολιτεία της Ανθούλας Αλιφραγκή

Μια ζωή στο πάλκο, η κυρία Ανθούλα Αλιφραγκή τραγούδησε πλάι σ' όλους τους μεγάλους του λαϊκού τραγουδιού, τα είδε κυριολεκτικά όλα και τα αφηγείται στη LIFO με τον μοναδικό, αθυρόστομο, χειμαρρώδη λόγο της λίγους μήνες πριν πεθάνει.
ΜΟΥΣΙΚΗ

σχόλια

5 σχόλια
Αγαπητε Κε Παυλο ,σας βρισκω ακρως ενημερωμενο για θεματα δισκογραφιας,σαφως το σχολιο σας εχει ιδιατερη σημασια .Παρατηρωντας τους δισκους της panhellenion μετα το 1921 βλεπω πραγματι οτι το σηματακι της Emerson δεν υπαρχει πλεον.Ομως παλι κραταω μια πισινη που λεμε σχετικα με τον εξοπλισμο ας μην ειμαστε απολυτως βεβαιοι για τον εξης λογο οτι το 1927 η panhellenion εξακολουθουσε να ηχογραφει με ακουστικες μεθοδους ,οταν ολες οι αλλες εταιρειες ειχαν ηδη σταματησει,το θεμα θελει μια ερευνα ,ισως ξαναλεω ισως να μην τυπωνε τους δισκους ,αλλα να προετοιμαζε την ηχογραφηση η να ειχε αγορασει καποια μηχανηματα που χρειαζονταν ,η πληροφορρια ειναι μια πληροφορια που εχει ερθει απο την ιδια την οικογενεια και πρεπει να την αναφερουμε οπως και να χει ,φυσικα πολλα μπορουνε να αμφισβητηθουν στην πορεια αλλα δεν πρεπει να μαστε απολυτοι ,μην ξεχναμε πως τοτε οι ηχογραφησεις γινοταν με την τεχνικη του χωνιου και ηταν τελειως απαρχαιομενος ο τροπος ηχογραφησεης.Νομιζω επισης οτι αρχικα συνεταιρος στην Πανελληνιον ηταν και ο Γιαννης Κυριακατης και πιθανως και αλλοι ,εχω δει ακομα και ξενο ονομα σε εγγραφο που εχουμε βρει.Για την εταιρεια Αpollon τυχανει να εχω δυο δισκους στην κατοχη μου ενα με κρητικο τραγουδι και ενα με δυο μανεδες που μαλιστα ειναι πιθανον η πρωτη ηχογραφηση του Μινορε μανε ,ολα ηχογραφημενα στην Αθηνα στα του 1907.Της οντεον εχουν βρεθει αρκετοι δισκοι του 1905-1906 και ξεχωριζουν καποια με δημοτικα αλλα και καποια του καταγραφεα Θ.Κληρονομου.Καταλογοι της οντεον του 1906 δεν εχουν βρεθει μεχρι στιγμης ,γνωριζετε κατι αντιθετο?Η columbia εχει νομιζω το royal greek quartet ηχογραφησεις το 1908 .H οντεον εκανε επισης φωνοληψιες στην Αθηνα πριν το 1922 ,μεταξυ 1919-1921.το 1922 ξεκινησες η σειρα bs τα πρωτα νουμερα της Αο στην Αθηνα.Μετα απο διακοπη 4 ετων εταιρειες Οντεον και His Masters voice ξεκινησαν το 1926 τις εγγραφες.Θα μπορουσε να γραφτει ενα ολοκληρο αρθρο ,το οποιο θα λεγα το εχω σχεδον ετοιμο απο παλιοτρα ,αλλα ισως σε καποια μελλοντικη εκδοση η καταχωρηση.
Εξαιρετικό άρθρο, ευχαριστούμε πολύ κύριε Μποσκοΐτη--και συγχαρητήρια για την έρευνα τους στους Σταύρου Κουρούση και του Κώστα Κοπανιτσάνου. Εν τω μεταξύ, σχετικά πρόσφατα φαίνεται πως ταυτοποιήθηκε από τον Παναγιώτη Κουνάδη και ο μυστηριώδης Αλέξης Κωστής (μεταγενέστερος της Κυρίας Κούλας--αρχές της δεκαετίας του '30), συνθέτης και εκτελεστής (στην κιθάρα και στο τραγούδι) κάποιων καταπληκτικών και πολύ "underground" ρεμπέτικων/μουρμούρικων, όπως το "Στην Υπόγα", το "Ήσουνα Ξυπόλυτη" (γνωστό από τον στίχο "ήσουνα τι ήσουνα μια παξιμαδοκλέφρα"), το "Κάηκε κι Ένα Σχολείο", που πολλοί γνωρίσαμε από τους δίσκους των αδερφών Φαληρέα με τα ρεμπέτικα της Αμερικής. Πρόκειται για τον Κώστα Μπέζο (Μπολάτι Κορινθίας,1905 - Αθήνα, 1943), μεγαλοαστικής απ'ότι φαίνεται καταγωγής, "αριστοκράτη μάγκα", που για κάποιο διάστημα φοίτησε και στην Καλών Τεχνών (!), και που εργάστηκε και ως γελοιογράφος και δημοσιογράφος στην εφημερίδα Η Πρωΐα. Τα δε προαναφερθέντα κομμάτια, μαζί με κάποσα άλλα, φαίνεται πως τελικά ηχογραφήθηκαν στην Αθήνα, και όχι στην Αμερική. Περισσότερες πληροφορίες εδώ:http://rebetcafe.blogspot.com/2013/01/blog-post_7676.htmlhttp://tinyurl.com/p6zfp94Ελπίζω να μάθουμε περισσότερα και γι αυτόν κάποια στιγμή (φαίνεται, όπως και η κυρία Κούλα, πως είχε πολύ ενδιαφέρουσα ζωή--δυστυχώς πέθανε νέος, στην Κατοχή).
Εγώ ευχαριστώ που σ'αυτό το longform story του LIFO.gr τα comments είναι τελικά ισάξια του κειμένου που σας άρεσε. Ούτε είμαι, ούτε το παίζω ''ρεμπετολόγος'' και πάντα όταν ψάχνεις ψύλλους στ' άχυρα θα υποπέσεις σε ανακρίβειες. Οι κύριοι Κουρούσης και Κοπανιτσάνος είναι κάτω των 40 ετών και έχουν δώσει μια περιουσία από τα 18 τους να μαζεύουν ηχογραφήματα Ελλήνων μουσικών των αρχών του 20ου αι. Περισσότερα για την Κα Κούλα και πιο συνοπτικά θα μάθουμε όλοι στο βιβλίο που προτίθενται να εκδώσουν μεσ'στο 2015. Για την ώρα, κι εγώ μαθαίνω από εσάς που κάνετε τον κόπο να διαβάσετε και να αφήσετε πολύτιμες πληροφορίες!
«Αδυνατούσα να καταλάβω πόσο ενδιαφέρον μπορεί να 'χει μία τραγουδίστρια με ένα τόσο απλοϊκό και λαϊκό όνομα της γειτονιάς.»Έτσι. 'της γειτονιάς' ! 'Ετσι λένε και τη γειτόνισσά μου!
Αγαπητε Κε Παυλο θα απαντησω με την σειρα σε καποια ζητηματα που θετετεΗ συζητηση για το τι ειναι ρεμπετικο και λαικο εχει απαντηθει αναλυθει και εξαντληθει θα ελεγα.Θα ελεγα οτι και οι δυο αποψεις ειναι σωστες ομως προσωπικα αναρωτιεμαι ο λαος ποσο λαικος νιωθει οπως ελεγε και ο Μανος Χατζηδακης.Το ρεμπετικο ειναι ενα κομματι του ελληνικου λαου σαφως ειναι ομως λαικο?Δεν θα το λεγα ακριβως ,αυτοι που το εβγαλαν ηταν σαφως περιθωριακοι ανθρωποι και ξεκινησε μην ξεχναμε απο τις φυλακες τα καταγωγια και τα λιμανια των αστικων κεντρων και απευθυνοταν κυριως σε αυτες τις ομαδες Για Τα στοιχεια που παραθετε τε περι των δισκογραφιων πραγματι οι πρωτες εταιρειας που εγραψαν στην Αθηνα ειναι το 1906-1907 ισως και νρωριτερα και ειναι οι εταιρειες Odeon Aπολλων ,concert record και η θυγατρικη της Zonophone .Η Aπολλων ειναι και η πρωτη ελληνικη εταιρεια δισκων γραμμοφωνου με εδρα στην Αγγλια που ηχογραφησει ελαφρα,δημοτικα,καραγκιοζη ακομη και αμανεδες.Για την ακριβεια η πρωτη ηχογραφηση ζειμπεκικου εγινε το 1900 στην Κωνσταντινουπολη απο την εταιρεια Berliner και σας παραθετω στο βιβλιο μου Απο τον Ταμπουρα στο μπουζουκι που εχω φωτο του δισκου ο οποιος προκειται να εκδοθει σε μελλοντικη εκδοση της εταιρεια orpheumphonograph.Να επισημανω οτι δεν ειμαι συλλεκτης ηχου αλλα κυριως δισκων εδω και αρκετα χρονια και γνωριζω παρα πολυ καλα το θεμα της ψηφιοποιησης ,εχουμε φαει ατελειωτες ωρες πειραματισμων,ομως καλα κανετε και το επικρινεται για να μαθει ο καθενας που εχει στο πσιτι του καποιο δισκακι να μην το παιζει στο γραμμοφωνο και το χαλαει.Στην συγκεκριμενη παρουσιαση οι δισκοι που παχτηκαν ειτε ηταν ηδη φθαρμενοι ειτε πολυ καθαροι με μια φορα αν παιχτουν με καινουργιο βελονι δεν παθαινουν κατι ,φτανει να μην γινεται κατ εξ'ακολουθησηΣτην columbia οι πρωτες ηχογραφησεις εγιναν το 1908 πριν τον Κωστη Νικολαου που αναφερεται.Οσο για το θεμα του εξοπλισμου της Panhellenion δεν μπορω να διαφωνησω ουτε να συμφωνησω με αυτο που γραφετε ,θα πρεπει εξαλλου να εχουμε υποψην οτι υπηρχαν εκατονταδες τετοιες μικρες εταιρειες στην Αμερικη εκεινο τον καιρο με περιορισμενη ομως δισκογραφια.Ο εξοπλισμος ισως αφορουσε κατι συγκεκριμενο οπως μικροφωνα η κατι εργαλεια οχι απαραιτητα την κοπη ,ισως ομως και τα κερια μην ξεχναμε οτι η Κουλα και ο αντρας της ειχαν ηδη κερδισει πολλα λεφτα απο τους δισκους της Columbia και μπορεσαν και εκαναν ενα βημα παραπερα ως ανεξαρτητοι.Να προσθεσω εδω οτι οι δισκοι της Panhellenion ειναι απο τους χειροτερους σε ποιοτητα αν οχι οι χειροτεροι που εχουν οι συλλεκτες στα χερια τους .Κακο υλικο ,κακες εγγραφες ,οι δισκοι ειναι καθαροι και πολλες φορες δεν ακουγονται καθολου καλα.
Λέτε, κύριε Σταύρο Κ.: ''Να προσθεσω εδω οτι οι δισκοι της Panhellenion ειναι απο τους χειροτερους σε ποιοτητα αν οχι οι χειροτεροι που εχουν οι συλλεκτες στα χερια τους .Κακο υλικο ,κακες εγγραφες ,οι δισκοι ειναι καθαροι και πολλες φορες δεν ακουγονται καθολου καλα''. Άρα δίκιο είχαν οι δύο ερευνητές όταν μου είπαν πως για τον κακό ήχο δεν ευθύνονται οι βελόνες-καρφιά, αλλά ήταν έτσι από τον καιρό που πρωτοβγήκαν οι πλάκες αυτές. Για το άλλο που γράφτηκε, βάσει όσων άκουσα, ότι ο εξοπλισμός είχε έρθει από τη Γερμανία, πιθανώς να έγινε έτσι διότι-όντως-τότε το ζεύγος Κας Κούλας-Αντωνόπουλου κέρδιζε πολλά χρήματα.
Δεν είμαστε σε αντιπαράθεση κ. Κ., ούτε είχα σκοπό να επικρίνω. Ως συλλέκτης ήθελα απλώς να συμβουλέψω σχετικά με τον κίνδυνο και να αποτρέψω λάθη που έκανα χρόνια πριν.Σχετικά με τον εξοπλισμό ηχογραφήσεων της εποχής εκείνης, δεν υπήρχε δυνατότητα αγοράς, έτσι απλά. Οι εταιρείες δημιουργούσαν στα εργαστήρια τους ό,τι χρειαζόντουσαν και αμέσως τα προστάτευαν με πατέντες. Όσα και να είχαν βγάλει οι Αντωνόπουλοι δεν επαρκούσαν λοιπόν για να φέρουν μηχανήματα στις ΗΠΑ από τη Γερμανία μάλιστα, εκτός αν έκτιζαν εργοστάσιο με αίθουσες ηχοληψίας, έβρισκαν τους τεχνικούς και εξειδικευμένους εργάτες. Το μέγεθος της εταιρείας τους δεν υπήρξε ποτέ τέτοιο, ούτε καμιάς άλλης ελληνικής εταιρείας προπολεμικά πέρα από την Columbia στην Αθήνα, και αυτή ήταν θυγατρική της Αγγλικής. Η Emerson για παράδειγμα, δημιουργήθηκε από πρώην σημαντικό τεχνικό της αμερικάνικης Columbia, και φυσικά πέρα από τους δίσκους με τις δικές του ετικέτες, ηχογραφούσε, επεξεργάζονταν και τύπωνε και αυτούς πελατών (τα λεγόμενα client label issues). Η ποιότητα ήταν μέτρια έως κακή και τελικά άλλαξε ιδιοκτησία το 1921. Το αν ανέλαβε και μετά την Panhellenion είναι κάτι που προφανώς μπορεί να βρεθεί στις λεπτομερέστατες μελέτες που εκδόθηκαν στην Αμερική τα τελευταία χρόνια. Πάντως η ιστορία με τις αυλές είναι προϊόν φαντασίας, καλοπροαίρετης προφανώς.Δεν έχω δει ή ακούσει κάτι της εταιρείας Απόλλων, πέρα από μια μετεγγραφή από το αρχείο Αρφάνη, έχει πολύ ενδιαφέρον αυτή η πληροφορία. Έχετε γράψει κάτι σχετικά στο βιβλίο σας;Όντως έχουν εντοπιστεί σε κατάλογους οι ηχογραφήσεις του 1906 από την Odeon στην Αθήνα, δεν ξέρω αν έχουν βρεθεί τελικά. Η Concert και η Zonophone ήταν ετικέτες της G&T, που προσπαθούσε να ανοίξει τις αγορές του νέου προϊόντος. Ξέρετε πότε πρωτοήρθαν στην Αθήνα - πέρα από τη συστηματική δραστηριότητα τους από το 1920 και μετά με τις σειρές ΑΟ και ΑΒ; Τέλος, έχετε στοιχεία του τι ηχογράφησε η ίδια η αμερικάνικη Columbia πριν από το 1908, εννοώ για ελληνικού ενδιαφέροντος δίσκους;Το θέμα σχετικά του τι ήταν λαϊκό τραγούδι πριν να το φορέσουμε στα ρεμπέτικα και μετά τον πόλεμο στα λαϊκά είναι όντως πολυσυζητημένο, αλλά κυρίως από ρεμπετολόγους, όποτε κάπου χάνεται το θέμα σε μια ατέρμονη κουβέντα. Έχω διαφορετική άποψη, ωστόσο δεν νομίζω πως σχετίζεται με την Κα. Κούλα. Πρέπει να σας πω πάντως ότι χαίρομαι πολύ που μπαίνει νέο αίμα στις συλλογές δίσκων και θα ήθελα να τα πούμε πιο αναλυτικά. Το e-mail σας είναι το ίδιο που χρησιμοποιούσατε το 2004;
Βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον το αφιέρωμα. Δεν έχω ασχοληθεί ως συλλέκτης με την κα. Κούλα για να μιλήσω με λεπτομέρειες, αλλά θα ήθελα να αναφέρω κάποια θέματα που έπιασα.Γενικότερα η έννοια του λαϊκού τραγουδιού και πριν από το ρεμπέτικο ήταν διαφορετική. Λαϊκή μουσική ήταν για παράδειγμα οι καντάδες που ακούγονταν στην Αθήνα, αλλά και τα Επτάνησα, αν και ήταν διαφορετικές. Λαϊκή μουσική ήταν και τα τραγούδια του θεάτρου. Οι επιρροές και της εκκλησιαστικής μουσικής και της δυτικής ήταν πολύ έντονες στην όποια μουσική καθημερινότητα του μικρού τότε κράτους μας. Στις επαρχίες προφανώς ακούγονταν κυρίως τα δημοτικά. Τα γραμμόφωνα όμως ήταν πολύ σπάνια και οι δίσκοι εξαιρετικά ακριβοί. Συστηματικά στον τότε ελλαδικό χώρο ηχογραφήσεις άρχισαν να γίνονται γύρω στα 1920. Πιο πριν υπήρχαν κάποιες εγγραφές, αλλά οι καλλιτέχνες εξαρχής προέρχονταν κυρίως από το χώρο του μελοδράματος και του ελαφρού θεάτρου και τραγουδούσαν τα πάντα - όποιος ακούσει τον Κριωνά σε δημοτικά δεν πιστεύει στα αυτιά του από την ομορφιά. Οι περισσότερες ηχογραφήσεις ελληνικού ενδιαφέροντος γίνονταν τότε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η G&T, δλδ η μεταγενέστερη His Masters Voice,ξεκίνησε να ηχογραφεί από τα 1900 στην Πόλη και στην Σμύρνη, ίσως και στη Θεσσαλονίκη. Οι μουσικοί που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κυρίως Έλληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι Σεφαραδίτες, όλοι τους έγραφαν τραγούδια στη γλώσσα τους αλλά και στα τουρκικά, μιας και αυτοί ήταν κυρίως οι αστέρες της μουσικής, υπάρχει δε πολύ μεγάλη δισκογραφία τουρκικής μουσικής πριν από το 1914 και με γυναικείες φωνές - Ελληνίδες μάλιστα. Όσο για τους τραγουδιστές, κοινό χαρακτηριστικό όλων τους ήταν οι δυνατές φωνές με καθαρή άρθρωση, μιας και ήταν πολύ πρωτόγονες οι τεχνικές ηχογράφησης. Υπάρχει αρκετά καλή βιβλιογραφία σχετικά με τις λεπτομέρειες και κάποιες βασικές δισκογραφίες από Έλληνες. H γερμανική Odeon είναι η πιο μυστήρια εταιρεία καθώς τα όποια αρχεία της καταστράφηκαν στο Β' Παγκόσμιο, ήταν όμως η πρώτη που έγραψε δίσκους στην Ελλάδα, στην Αθήνα, στα 1906. Οπωσδήποτε υπάρχουν εγγραφές της με δημοτικά, αλλά δεν έχω τίποτε στη διάθεσή μου, άλλωστε η αγορά εδώ ήταν εξαιρετικά περιορισμένη, οι περισσότεροι δίσκοι εξάγονταν κατευθείαν στις ευπορώτερες ελληνικές παροικίες.Στην Αμερική, η αγορά που μας ενδιαφέρει ήταν αρκετά μεγάλη. Η πρώτη αναφορά δίσκου ελληνικού ενδιαφέροντος αφορά σε αμερικάνικη ηχογράφηση του 1896(;), αλλά δεν ξέρω αν υπάρχει κάπου ο δίσκος ή απλά βρέθηκε σε κατάλογο. Η Victor χρησιμοποίησε από τα τέλη της δεκαετίας του 1900 τις ηχογραφήσεις της HMV και τις διέθεσε με την ετικέτα της, πριν να αρχίσει να δημιουργεί συστηματικά τον δικό της κατάλογο. H Columbia την ίδια περίοδο ήρθε σε συμφωνία τουλάχιστον με την Favorite, που και αυτή είχε πολύ ενδιαφέροντες δίσκους από τη Σμύρνη και την Πόλη. Από κάποια στιγμή και μετά άρχισε να επανεκδίδει και αυτούς της Odeon. Έκανε όμως κάποιες πολύ σημαντικές ηχογραφήσεις γύρω στα 1909 ή 1910 με τον βαθύφωνο Κ. Νικολάου, για παράδειγμα, με δημοτικά, όπως το Λαγιαρνί που υπάρχει στο αρχείο μου σε 2 διαφορετικές εκτελέσεις, ενώ ο ίδιος το είχε ηχογραφήσει και νωρίτερα στην Αγγλία. Αυτό με κάνει να πιστεύω πως δεν ήταν ο μόνος, ούτε και το μοναδικό δημοτικό στον κατάλογο της εκείνη την εποχή, άλλωστε οι μετανάστες ήταν πολύ και διψασμένοι για τη "δική" τους μουσική.Τέλος και συγνώμη για το σεντόνι, αποκλείεται η πληροφορία για τον εξοπλισμό από τη Γερμανία να ισχύει. Δεν υπήρχε τέτοια δυνατότητα, πάρα μόνο για τις μεγάλες εταιρείες που είχαν τα χρήματα να στείλουν τα βαριά και ευαίσθητα μηχανήματα τους με τους ηχολήπτες σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Οι πλάκες από κερί ήταν πανάκριβες και χρειάζονταν πολύπλοκη επεξεργασία μέχρι να δημιουργηθούν οι μήτρες, οι πρέσες χρειάζονταν εργοστασιακές εγκαταστάσεις και ποταμούς νερού για να λειτουργήσουν. Ίσως κατά την περίοδο της Panhellenic Records να έφεραν κανένα φορητό μηχάνημα, αλλά μέχρι εκεί και πάλι πολύ χλωμό το βλέπω καθώς έχω ακούσει δίσκους αυτής της εταιρείας και είναι προϊόντα επαγγελματικά. Η Orpheum Records είχε την τεχνική υποστήριξη της μικρής εταιρείας Lyraphone Company of America της Νέας Υόρκης και η Panhellenion Record της Emerson Phonograph Company, που δημιούργησε ένα πρώην στέλεχος της Columbia Phonograph Company - ίσως και από εκεί να γνώριζε την Κα. Κουλα. Στην πορεία αυτή η εταιρεία έκλεισε, όποτε κάποιος άλλος θα ανέλαβε, δεν γνωρίζω ποιος. Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να γίνει συστηματική έρευνα στο αρχείο του συχωρεμένου Dino Pappas από το Detroit, που είχε δημιουργήσει κατά τα φαινόμενα την πληρέστερη συλλογή ελληνικών και τουρκικών δίσκων 78 στροφών της Αμερικής. Η οικογένεια του πούλησε τη συλλογή σε αμαρτωλό οργανισμό και αυτή μεταφέρθηκε στην Αθήνα (οι δε διπλές και τριπλές κόπιες αγοράστηκαν και ήρθαν και αυτές στην Αθήνα, οπότε και μοσχοπουλήθηκαν στο Μοναστηράκι... ) Κάποια στιγμή ο υπεύθυνος που οργάνωσε την αγορά και τη φροντίδα παραιτήθηκε και έκτοτε ίσως να αργοσαπίζει στα υπόγεια του οργανισμού, αν δεν έχουν βάλει χέρι στους δίσκους διάφοροι. Α, πείτε στα παιδιά με το αρχείο της Κας. Κούλας πως έχουν στα χέρια τους ένα πολύ σημαντικό κομμάτι ελληνικού πολιτισμού. Το να παίζουν τους δίσκους σε πρωτόγονα γραμμόφωνα με τις βελόνες-καρφιά είναι κρίμα, φθείρουν ανεπανόρθωτα το υλικό που τους παθιάζει. Υπάρχουν σύγχρονα μέσα με ειδικές βελόνες διαφόρων μεγεθών που αναπαράγουν πολύ καλύτερα και κυρίως δεν καταστρέφουν τους δίσκους. Ο βραχίωνας του γραμμοφώνου μπορεί να ζυγίζει και 200 γραμμάρια που ακουμπάει με ένα μεταλλικό καρφί την επιφάνεια του δίσκου, με ένα σύγχρονο πικάπ δεν χρειάζονται πάνω από 5 γραμμάρια και η βελόνα είναι από διαμάντι...
Από μένα ένα μεγάλο ευχαριστώ, κύριε Παύλο, για το σχόλιο σας που συμπληρώνει τούτο το αφιέρωμα και προσφέρει πληροφορίες σπάνιες. Για το τελευταίο που λέτε, που απευθύνεστε στους κυρίους Κοπανιτσάνο και Κουρούση, την ώρα που έβλεπα κι εγώ τη βαριά αυτή βελόνα - καρφί να ''ξύνει'' την πλάκα με το ηχογράφημα, τους ρώτησα αν ο ήχος ήταν ανέκαθεν τόσο ''κακός'' ή έγινε ακριβώς από τη χρήση της βελόνας. Μου απάντησαν πως ο ήχος που ακούγαμε εκείνη τη στιγμή ήταν πάνω-κάτω ο ίδιος μ'αυτόν του 1916, του ΄17, του ΄18 κ.ο.κ. και πως η συγκεκριμένη βελόνα - καρφί είναι μιας χρήσης. Δηλαδή έχουν στη διάθεση τους πολλές άλλες τέτοιες βελόνες για να τις βάζουν στο γραμμόφωνο όποτε παίζουν τις πλάκες της Κας Κούλας. Μπορούν φυσικά να απαντήσουν και οι ίδιοι καλύτερα, καθώς σίγουρα θα διαβάσουν την παρατήρηση σας. Και πάλι ευχαριστώ για τον ''διάλογο''!

ΘΕΜΑΤΑ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

THE GOOD LIFO ΔΗΜΟΦΙΛΗ