Βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον το αφιέρωμα. Δεν έχω ασχοληθεί ως συλλέκτης με την κα. Κούλα για να μιλήσω με λεπτομέρειες, αλλά θα ήθελα να αναφέρω κάποια θέματα που έπιασα.Γενικότερα η έννοια του λαϊκού τραγουδιού και πριν από το ρεμπέτικο ήταν διαφορετική. Λαϊκή μουσική ήταν για παράδειγμα οι καντάδες που ακούγονταν στην Αθήνα, αλλά και τα Επτάνησα, αν και ήταν διαφορετικές. Λαϊκή μουσική ήταν και τα τραγούδια του θεάτρου. Οι επιρροές και της εκκλησιαστικής μουσικής και της δυτικής ήταν πολύ έντονες στην όποια μουσική καθημερινότητα του μικρού τότε κράτους μας. Στις επαρχίες προφανώς ακούγονταν κυρίως τα δημοτικά. Τα γραμμόφωνα όμως ήταν πολύ σπάνια και οι δίσκοι εξαιρετικά ακριβοί. Συστηματικά στον τότε ελλαδικό χώρο ηχογραφήσεις άρχισαν να γίνονται γύρω στα 1920. Πιο πριν υπήρχαν κάποιες εγγραφές, αλλά οι καλλιτέχνες εξαρχής προέρχονταν κυρίως από το χώρο του μελοδράματος και του ελαφρού θεάτρου και τραγουδούσαν τα πάντα - όποιος ακούσει τον Κριωνά σε δημοτικά δεν πιστεύει στα αυτιά του από την ομορφιά. Οι περισσότερες ηχογραφήσεις ελληνικού ενδιαφέροντος γίνονταν τότε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η G&T, δλδ η μεταγενέστερη His Masters Voice,ξεκίνησε να ηχογραφεί από τα 1900 στην Πόλη και στην Σμύρνη, ίσως και στη Θεσσαλονίκη. Οι μουσικοί που χρησιμοποιήθηκαν ήταν κυρίως Έλληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι Σεφαραδίτες, όλοι τους έγραφαν τραγούδια στη γλώσσα τους αλλά και στα τουρκικά, μιας και αυτοί ήταν κυρίως οι αστέρες της μουσικής, υπάρχει δε πολύ μεγάλη δισκογραφία τουρκικής μουσικής πριν από το 1914 και με γυναικείες φωνές - Ελληνίδες μάλιστα. Όσο για τους τραγουδιστές, κοινό χαρακτηριστικό όλων τους ήταν οι δυνατές φωνές με καθαρή άρθρωση, μιας και ήταν πολύ πρωτόγονες οι τεχνικές ηχογράφησης. Υπάρχει αρκετά καλή βιβλιογραφία σχετικά με τις λεπτομέρειες και κάποιες βασικές δισκογραφίες από Έλληνες. H γερμανική Odeon είναι η πιο μυστήρια εταιρεία καθώς τα όποια αρχεία της καταστράφηκαν στο Β' Παγκόσμιο, ήταν όμως η πρώτη που έγραψε δίσκους στην Ελλάδα, στην Αθήνα, στα 1906. Οπωσδήποτε υπάρχουν εγγραφές της με δημοτικά, αλλά δεν έχω τίποτε στη διάθεσή μου, άλλωστε η αγορά εδώ ήταν εξαιρετικά περιορισμένη, οι περισσότεροι δίσκοι εξάγονταν κατευθείαν στις ευπορώτερες ελληνικές παροικίες.Στην Αμερική, η αγορά που μας ενδιαφέρει ήταν αρκετά μεγάλη. Η πρώτη αναφορά δίσκου ελληνικού ενδιαφέροντος αφορά σε αμερικάνικη ηχογράφηση του 1896(;), αλλά δεν ξέρω αν υπάρχει κάπου ο δίσκος ή απλά βρέθηκε σε κατάλογο. Η Victor χρησιμοποίησε από τα τέλη της δεκαετίας του 1900 τις ηχογραφήσεις της HMV και τις διέθεσε με την ετικέτα της, πριν να αρχίσει να δημιουργεί συστηματικά τον δικό της κατάλογο. H Columbia την ίδια περίοδο ήρθε σε συμφωνία τουλάχιστον με την Favorite, που και αυτή είχε πολύ ενδιαφέροντες δίσκους από τη Σμύρνη και την Πόλη. Από κάποια στιγμή και μετά άρχισε να επανεκδίδει και αυτούς της Odeon. Έκανε όμως κάποιες πολύ σημαντικές ηχογραφήσεις γύρω στα 1909 ή 1910 με τον βαθύφωνο Κ. Νικολάου, για παράδειγμα, με δημοτικά, όπως το Λαγιαρνί που υπάρχει στο αρχείο μου σε 2 διαφορετικές εκτελέσεις, ενώ ο ίδιος το είχε ηχογραφήσει και νωρίτερα στην Αγγλία. Αυτό με κάνει να πιστεύω πως δεν ήταν ο μόνος, ούτε και το μοναδικό δημοτικό στον κατάλογο της εκείνη την εποχή, άλλωστε οι μετανάστες ήταν πολύ και διψασμένοι για τη "δική" τους μουσική.Τέλος και συγνώμη για το σεντόνι, αποκλείεται η πληροφορία για τον εξοπλισμό από τη Γερμανία να ισχύει. Δεν υπήρχε τέτοια δυνατότητα, πάρα μόνο για τις μεγάλες εταιρείες που είχαν τα χρήματα να στείλουν τα βαριά και ευαίσθητα μηχανήματα τους με τους ηχολήπτες σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Οι πλάκες από κερί ήταν πανάκριβες και χρειάζονταν πολύπλοκη επεξεργασία μέχρι να δημιουργηθούν οι μήτρες, οι πρέσες χρειάζονταν εργοστασιακές εγκαταστάσεις και ποταμούς νερού για να λειτουργήσουν. Ίσως κατά την περίοδο της Panhellenic Records να έφεραν κανένα φορητό μηχάνημα, αλλά μέχρι εκεί και πάλι πολύ χλωμό το βλέπω καθώς έχω ακούσει δίσκους αυτής της εταιρείας και είναι προϊόντα επαγγελματικά. Η Orpheum Records είχε την τεχνική υποστήριξη της μικρής εταιρείας Lyraphone Company of America της Νέας Υόρκης και η Panhellenion Record της Emerson Phonograph Company, που δημιούργησε ένα πρώην στέλεχος της Columbia Phonograph Company - ίσως και από εκεί να γνώριζε την Κα. Κουλα. Στην πορεία αυτή η εταιρεία έκλεισε, όποτε κάποιος άλλος θα ανέλαβε, δεν γνωρίζω ποιος. Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να γίνει συστηματική έρευνα στο αρχείο του συχωρεμένου Dino Pappas από το Detroit, που είχε δημιουργήσει κατά τα φαινόμενα την πληρέστερη συλλογή ελληνικών και τουρκικών δίσκων 78 στροφών της Αμερικής. Η οικογένεια του πούλησε τη συλλογή σε αμαρτωλό οργανισμό και αυτή μεταφέρθηκε στην Αθήνα (οι δε διπλές και τριπλές κόπιες αγοράστηκαν και ήρθαν και αυτές στην Αθήνα, οπότε και μοσχοπουλήθηκαν στο Μοναστηράκι... ) Κάποια στιγμή ο υπεύθυνος που οργάνωσε την αγορά και τη φροντίδα παραιτήθηκε και έκτοτε ίσως να αργοσαπίζει στα υπόγεια του οργανισμού, αν δεν έχουν βάλει χέρι στους δίσκους διάφοροι. Α, πείτε στα παιδιά με το αρχείο της Κας. Κούλας πως έχουν στα χέρια τους ένα πολύ σημαντικό κομμάτι ελληνικού πολιτισμού. Το να παίζουν τους δίσκους σε πρωτόγονα γραμμόφωνα με τις βελόνες-καρφιά είναι κρίμα, φθείρουν ανεπανόρθωτα το υλικό που τους παθιάζει. Υπάρχουν σύγχρονα μέσα με ειδικές βελόνες διαφόρων μεγεθών που αναπαράγουν πολύ καλύτερα και κυρίως δεν καταστρέφουν τους δίσκους. Ο βραχίωνας του γραμμοφώνου μπορεί να ζυγίζει και 200 γραμμάρια που ακουμπάει με ένα μεταλλικό καρφί την επιφάνεια του δίσκου, με ένα σύγχρονο πικάπ δεν χρειάζονται πάνω από 5 γραμμάρια και η βελόνα είναι από διαμάντι...