Σοπενχάουερ: Μεταξύ πόνου και ανίας

Σοπενχάουερ: Μεταξύ πόνου και ανίας Facebook Twitter
2
Σοπενχάουερ: Μεταξύ πόνου και ανίας Facebook Twitter
Ένας άνδρας ιδιοφυής, παράξενος, γκρινιάρης όσο και πνευματώδης, θα στραφεί προς τη βιοθεωρία του ανθρώπου, όπου θα εκφραστεί ο πεσιμισμός του. Η ανθρωπότητα, δηλώνει ο Αρθούρος, έμαθε από μένα πράγματα που δεν θα λησμονήσει ποτέ!

Παλαιόθεν ο ντόπιος αναγνώστης έβλεπε στα καροτσάκια ορισμένα κείμενα τα οποία, και να μην τα διάβασε, του έμειναν ως τίτλοι. Για παράδειγμα, τα Κατά συνθήκην ψεύδη του Νορντάου, οι Αφορισμοί του Σοπενχάουερ, ο Μηδενισμός του Νίτσε, το Συμπόσιο, το Ένα βήμα μπρος, δυο βήματα πίσω κ.λπ. Ο Σοπενχάουερ ήταν γνωστός στο κοινό για την απαισιοδοξία του, για κάτι παράδοξες φράσεις (όπως το απόφθεγμα «Η ζωή είναι μια επιχείρηση που δεν βγάζει τα έξοδά της»), αλλά το μεγάλο του βιβλίο Ο κόσμος ως βούληση και παράσταση δεν αξιώθηκε να «γυριστεί» στη γλώσσα μας. Το ίδιο καθεστώς επικρατεί και σήμερα, και οι αναγνώστες αναμένουν τον γενναίο μεταφραστή (και τον εξίσου γενναίο εκδότη) που θα βάλει μπρος τη σοπενχαουερική βίβλο. Ωστόσο, οι Αφορισμοί του, που κυκλοφόρησαν κάποτε μεταφρασμένοι από τη Λίνα Ζωγράφου (αν δεν με γελάει η μνήμη μου), συνεχίζονται τώρα από τον Αρμύρο με έξοχο τρόπο.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη: «Βασική δομή», «Τι είναι κάποιος», «Τι έχει κάποιος», «Τι είναι κάποιος στα μάτια των άλλων». Για να ψυλλιαστούμε τι πάνω-κάτω απασχολούσε τον Αρθούρο, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας κάποια βιογραφικά του στοιχεία, που ασφαλώς εξάπτουν την περιέργεια του αναγνώστη με την παραδοξότητά τους. Ο πατέρας του, Χάινριχ Φλόρις, άγνωστο γιατί, ήθελε να γεννηθεί το παιδί του στην Αγγλία, παραταύτα, παρότι μετακόμισε στο Λονδίνο, άλλαξε γνώμη κι έφερε τη γυναίκα του πίσω στη Γερμανία. Ήταν εύπορος έμπορος με υπολογίσιμη μόρφωση και βρέθηκε νεκρός σ' ένα κανάλι (1805). Η μητέρα του, κοσμική και μυθιστοριογράφος, δεν είχε για τον γιο της την καλύτερη γνώμη. Στο σαλόνι της, στη Βαϊμάρη, οργάνωνε εσπερίδες όπου παρίστατο ακόμα και ο Γκαίτε, αλλά όχι ο γιος της. Του έγραφε σε μιαν επιστολή: «Αν ήσουνα λιγότερο ασήμαντος και πάλι θα ήσουν γελοίος, αλλά τώρα είσαι εξοργιστικός. Η περιφερόμενη λογοτεχνική εφημερίδα που θες να είσαι είναι κάτι ανιαρό και κακόβουλο, γιατί δεν μπορούμε να πηδάμε σελίδες και να τη ρίχνουμε στη φωτιά, όπως κάνουμε με μια κανονική εφημερίδα».

Μεταξύ πόνου και ανίας, το μόνο φάρμακο είναι η στωική αταραξία. «Σε κάθε εκπνοή αέρος, ήταν ο θάνατος που μας απείλησε και τον απωθήσαμε»

Γκρινιάρης, κακότροπος, απαισιόδοξος, φυγάνθρωπος, ο Αρθούρος θα αναγορευτεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Εκεί συνέβη και ένα από τα βασικά ανέκδοτα της ζωής του: στα μαθήματά του πήγαιναν περίπου πέντε φοιτητές, ενώ στου Χέγκελ οι φοιτητές έτρεχαν πατείς με πατώ σε! Μετά από ένα εξάμηνο θα διακόψει τα μαθήματά του. Ένας άνδρας ιδιοφυής, παράξενος, γκρινιάρης όσο και πνευματώδης, θα στραφεί προς τη βιοθεωρία του ανθρώπου, όπου θα εκφραστεί ο πεσιμισμός του. Η ανθρωπότητα, δηλώνει ο Αρθούρος, έμαθε από μένα πράγματα που δεν θα λησμονήσει ποτέ!

Μεταξύ πόνου και ανίας, το μόνο φάρμακο είναι η στωική αταραξία. «Σε κάθε εκπνοή αέρος, ήταν ο θάνατος που μας απείλησε και τον απωθήσαμε». Οι πολιτικές του απόψεις, λαμβανομένης υπόψη και της εποχής, ήταν υπεραντιδραστικές, ενάντια στην επανάσταση, ενάντια στην πολιτική, ενάντια σε κάθε μορφή πολιτικής καθοδήγησης. Η ελευθερία, άλλωστε, υπάρχει, κατά τη γνώμη του, εκεί όπου η πολιτική δεν έχει νόημα. Εναντιωνόμενος στον Ρουσώ, εκφράζει την απέχθειά του, διότι «μας παρουσιάζει τη ζωή ως επιθυμητή κατάσταση και την ευτυχία ως σκοπό της ζωής» Για το κράτος θα πει: «Το κράτος είναι φίμωτρο που υποβιβάζει τον άνθρωπο σε φυτοφάγο. Αν πρέπει να σταθεροποιήσουμε την κοινωνία, θα πρέπει να μιμηθούμε τον δεσποτισμό». «Κάθε φιλοσοφία που φρονεί ότι θα λύσει το πρόβλημα της ύπαρξης με πολιτικά μέσα είναι καρικατούρα και υποκατάστατο της φιλοσοφίας».

Πέρα από πεσιμιστικές κραυγές του φιλοσόφου, πέρα από τη φυγανθρωπία του και τη φιλέρημη ζωή του, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η σκέψη της εποχής του αλλά και του επόμενου αιώνα επηρεάστηκαν σφόδρα: Νίτσε, Φρόιντ, Τολστόι (έμαθε γερμανικά για να τον διαβάσει), Στρίντμπεργκ, Μωπασάν, Κόνραντ, Προυστ, Κάφκα, Σελίν, Μπέκετ, Χορκχάιμερ, Τόμας Μαν, Μπόρχες. «Οι συγκαιρινοί του Τόμας Μαν, εκτεθειμένοι στη φασιστική καταστροφή, δεν θα συγχωρήσουν στον Αρθούρο το γεγονός ότι άφησε ένα μέρος της περιουσίας του στο Επικουρικό Ταμείο Στρατού που ιδρύθηκε στο Βερολίνο για τους στρατιώτες που λαβώθηκαν κατά τις εξεγέρσεις του 1848 στη συμβολή τους για τη διατήρηση της τάξης...».

Για το κράτος θα πει: «Το κράτος είναι φίμωτρο που υποβιβάζει τον άνθρωπο σε φυτοφάγο. Αν πρέπει να σταθεροποιήσουμε την κοινωνία, θα πρέπει να μιμηθούμε τον δεσποτισμό». «Κάθε φιλοσοφία που φρονεί ότι θα λύσει το πρόβλημα της ύπαρξης με πολιτικά μέσα είναι καρικατούρα και υποκατάστατο της φιλοσοφίας».

Διόλου τυχαίο ότι, προλογίζοντας τους Αφορισμούς του, ο συγγραφέας ανατρέχει μόνο στον Γκερολάμο Καρντάνο, Ρωμαίο γιατρό, μαθηματικό και εφευρέτη ο οποίος –εκτός των άλλων– είχε προβλέψει και την ημερομηνία του θανάτου του, αλλά, επειδή την ώρα που θα πέθαινε έχαιρε άκρας υγείας, προτίμησε ν' αυτοκτονήσει αντί να παραδεχτεί την αποτυχία του...

Η αφοριστική μελέτη αποσκοπεί στη σύνταξη μιας βιοθεωρίας η οποία γκρεμίζει τις γέφυρες με τη θεολογία, χωρίς να αρνείται έναν τρόπο ζωής. Αυτό που αξίζει να βιωθεί και να εκφραστεί το βρίσκουμε αφού πρώτα ξεφύγουμε από τη θρησκεία, την πολιτική και τη ροπή προς τη φιλανθρωπία. Άλλωστε, ο άνθρωπος και συνάνθρωπος δεν μπορεί να βοηθηθεί σοβαρά, διότι βρίσκεται μέσα στο δέρμα του και ζει άμεσα μόνο εκεί. «Έξω από την ατομικότητά του δεν μπορεί να βγει κανείς». Η ευρηματικότητα του Σοπενχάουερ είναι εκπληκτική, καθώς συνδυάζει ρήσεις του λαού («Η πείνα είναι ο καλύτερος μάγειρας») με προσωπικά αφαιρετικά συμπεράσματα. Το τι είναι κανείς συμβάλλει στην ευτυχία του περισσότερο από το τι έχει.

Ο Σοπενχάουερ δεν αρνείται την ευδαιμονολογία και την αρχαϊκή αρετολογία, απλώς την κρίνει με βάση την προσωπική του κατάσταση. Γι' αυτό, δεν επιμένει στο τι έχει κάποιος αλλά στο τι είναι. Διόλου τυχαίο το γεγονός ότι η έννοια «εαυτός» έρχεται και ξανάρχεται ως ιερό μοτίβο στον κόσμο του συγγραφέα. Πολύ εύστοχο το παράδειγμα της αγγλικής έκφρασης «he enjoys himself at Paris», η οποία δεν δηλώνει ότι κάποιος «απολαμβάνει το Παρίσι» αλλά ότι «απολαμβάνει τον εαυτό του στο Παρίσι» ή το Παρίσι «διαμέσου του εαυτού του»... Όλα κρίνονται από την ατομικότητα. Αν είναι φτηνή και ασήμαντη, κάθε απόλαυση είναι σαν το καλό κρασί σε στόμα με γεύση χολής. Ο ευγενής χαρακτήρας, το ικανό μυαλό, το αρμονικό ταμπεραμέντο, η ευφρόσυνη διάθεση, το υγιές σώμα κ.λπ. προδίδουν την υφή του χαρακτήρα μας. Ειδικά «η ομορφιά είναι ανοιχτή συστατική επιστολή που κερδίζει τις καρδιές εκ των προτέρων...».

Σοπενχάουερ: Μεταξύ πόνου και ανίας Facebook Twitter
Γκρινιάρης, κακότροπος, απαισιόδοξος, φυγάνθρωπος, ο Αρθούρος θα αναγορευτεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου

Προβάλλοντας τον πόνο και την πλήξη, ο Σοπενχάουερ δεν κρίνει απλώς την κατάσταση του εν γένει ανθρώπου αλλά και την περιρρέουσα αναυθεντικότητα του μέσου ανθρώπου, ο οποίος, αποδιωγμένος από τον αφανή εαυτό του, με άλλα λόγια από το «εσωτερικό του κενό», κοιτάζει πώς να αρπαχτεί από τον εξωτερικό κόσμο. «Κυρίως από αυτό το εσωτερικό κενό πηγάζει το πάθος για κοινωνικότητα, ψυχαγωγία, διασκέδαση και πολυτέλεια κάθε είδους, που οδηγεί πολλούς στη σπατάλη και μετά στην εξαθλίωση. Από αυτό το ξεστράτισμα τίποτα δεν προφυλάσσει πιο σίγουρα απ' ό,τι ο εσωτερικός πλούτος, ο πλούτος του πνεύματος, καθότι αυτός, όσο πιο πολύ πλησιάζει το ουσιώδες, τόσο πιο λίγο χώρο αφήνει για την πλήξη». Η κλίμακα αυτή ξεκινά από τον αναίσθητο ηλίθιο και φτάνει μέχρι τη μεγαλοφυΐα... Η γνώμη του φιλοσόφου για τη «δημοκρατία» εκφράζεται με το απόφθεγμα «Εκατό τρελοί μαζεμένοι δεν κάνουν έναν σώφρονα άνθρωπο». Ενώ ο θηρευτής διασκεδάσεων πασχίζει πάση θυσία να ξεφύγει από τον ίδιο του τον εαυτό, ο πνευματώδης επιζητεί τη μοναξιά, την κατάσταση δηλαδή που βιώνει αυτός ο ίδιος και την οποία ο Σενέκας συμπύκνωνε στο εξής ρητό: «Ο ανόητος υποφέρει επειδή του είναι βάρος ο ίδιος του ο εαυτός». Από την άλλη μεριά, αν μια ευφυΐα είναι εκτός του συνηθισμένου, ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητος, διαφορετικά θυμίζει «Πήγασο ζεμένο στο αλέτρι...». Άλλος ο γιος της ανάγκης, άλλο η ελεύθερη ευφυΐα...

Οι γνώστες του Νίτσε, διαβάζοντας Σοπενχάουερ, καταλαβαίνουν γιατί η λέξη «φιλισταίος» έχει τόση πέραση στα νιτσεϊκά κείμενα. Φιλισταίος είναι ο άνθρωπος που δεν έχει πνευματικές ανάγκες, είναι άμουσος, πρόκειται δηλαδή για τον άνθρωπο που διαρκώς καταγίνεται με μια πραγματικότητα που δεν είναι πραγματικότητα. Η μόδα, ο συρμός, η διασκέδαση, οι απολαύσεις, πληρούν την ύπαρξή του. Ο χορός, τα θεάματα, οι συντροφιές, το χαρτοπαίγνιο, τα τυχερά παιχνίδια, τα άλογα, οι γυναίκες, το πιοτό, τα ταξίδια (το ποδόσφαιρο και η τηλεόραση θα λέγαμε σήμερα), τον σώζουν από την πλήξη. Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου ο Σοπενχάουερ προσφέρει ένα έξοχο δοκίμιο περί προσωπικού κύρους, αυτοσυνείδησης και μονομαχίας βέβαια, καθότι η κρίση των όπλων -απότοκο της ιπποτικής τιμής- αποτελούσε για την εποχή του την κορυφαία δοκιμασία του άνδρα. 

Βιβλίο
2

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

σχόλια

2 σχόλια