Το 2013, το μεγάλο τζαμί στο Χαλέπι, κατασκευασμένο τον 8ο αιώνα και χαρακτηρισμένο από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, μετατράπηκε σε πεδίο μάχης του εμφύλιου πολέμου που θέρισε τη Συρία. Υπέστη εκτεταμένες καταστροφές στο εσωτερικό του, ενώ ο επιβλητικός μιναρές του που δέσποζε στον ορίζοντα της πόλης γκρεμίστηκε. Οι εικόνες προκάλεσαν διεθνή συγκίνηση και οργή.
Ο Λιβανέζος χορογράφος Ομάρ Ρατζέχ πέτυχε στο Facebook ένα βίντεο τραβηγμένο με drone στη Συρία. Όπως μου περιέγραψε σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε με αφορμή το νέο του έργο #minaret, που έρχεται στο Φεστιβάλ Αθηνών, το κάδρο ξεκινούσε πάνω από ένα κατεστραμμένο κτίριο και μετά έκανε zoom out με μονοπλάνο, φανερώνοντας χιλιάδες άλλα ισοπεδωμένα κτίρια.
«Ήταν σοκαριστικό. Βρισκόμουν μπροστά στο λάπτοπ μου και για ένα λεπτό δεν ήξερα πώς να αντιδράσω. Να κάνω like, να σχολιάσω, να το αγνοήσω; Είναι περίεργο το πώς επεξεργαζόμαστε αυτές τις καταστάσεις. Προκύπτουν ερωτήματα, όπως τι μπορείς να κάνεις, ή τι πρέπει να κάνεις, ή πώς χειρίζεσαι αυτές τις εικόνες βίας που βλέπεις καθημερινά στο Διαδίκτυο και τα μίντια, πώς μπορείς να συνεχίσεις στην καθημερινότητά σου, όταν αυτές οι εικόνες εισβάλλουν στην προσωπική σου ζωή. Αυτό που μου αρέσει στη δουλειά μου είναι ο αυθορμητισμός: να μπορώ να συνδέω και να αλληλεπιδρώ, μέσω της τέχνης μου, με πράγματα της καθημερινότητας. Ο πόλεμος στη Συρία είχε ισχυρό αντίκτυπο σ' εμένα».
Μέσω του #minaret, ο καλλιτέχνης που έχει ως βάση του τη Βηρυτό επιχειρεί μια εύληπτη σύνδεση ανάμεσα στο Χαλέπι και άλλες κατεστραμμένες πόλεις, των οποίων η Ιστορία περνά μέσα από πολέμους και συγκρούσεις.
Έτσι, ο Ομάρ αποφάσισε να μετατρέψει το μεγάλο τζαμί σε κεντρικό άξονα του έργου του, αναπτύσσοντας παράλληλα την ιδέα του αφανισμού μιας ολόκληρης πόλης ως αποτέλεσμα μιας ανθρώπινης απόφασης. «Όχι ενός φυσικού φαινομένου, ενός σεισμού, μιας φυσικής καταστροφής, αλλά μιας ανθρωπογενούς παρέμβασης» τονίζει. «Ήθελα να εστιάσω σε κάτι ώστε η δραματουργία της παράστασης να μην είναι ρευστή. Κι έτσι προέκυψε το μεγάλο τζαμί, ένα μνημείο της πόλης που αντιπροσωπεύει όχι μόνο τη θρησκεία αλλά και την ιστορία και τον πολιτισμό της».
Το έργο #minaret έκανε πρεμιέρα τον Σεπτέμβριο στη Ρώμη και έκτοτε έχει παρουσιαστεί σε Βαρσοβία, Σόφια, Ντίσελντορφ, Νυρεμβέργη και Αμβούργο. Μετά την παρουσίασή του στο αθηναϊκό κοινό –είναι η πρώτη φορά που ο Ρατζέχ δείχνει δουλειά του στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι έχει πολλούς Έλληνες φίλους, όπως μου λέει, μια και σπούδασε στο Λονδίνο– θα συνεχίσει την περιοδεία του, περνώντας και από τα Μπαλσόι της Μόσχας και φιλοδοξώντας να ευαισθητοποιήσει διαφορετικούς λαούς και ετερόκλητους θεατές.
Μέσω του #minaret, ο καλλιτέχνης που έχει ως βάση του τη Βηρυτό επιχειρεί μια εύληπτη σύνδεση ανάμεσα στο Χαλέπι και άλλες κατεστραμμένες πόλεις, των οποίων η Ιστορία περνά μέσα από πολέμους και συγκρούσεις. «Τα παραδείγματα της Ιστορίας του 20ού αιώνα είναι πολλά, ακόμα και στην Ευρώπη. Οι άνθρωποι καταλαβαίνουν το νόημα αυτής της σύνδεσης και δείχνουν ευαισθησία» σημειώνει.
Στο σημείο αυτό της συζήτησής μας ανασύρω την πρόσφατη καταστροφή από ατύχημα της Νοτρ Νταμ στο Παρίσι και αναρωτιέμαι αν ο Ομάρ θεωρεί πως οι Δυτικοί αντιμετωπίζουν διαφορετικά τις εικόνες καταστροφής όταν συμβαίνουν στη Δύση απ' ό,τι όταν συμβαίνουν στην Ανατολή. «Ξέρεις, δεν μου αρέσει να γενικεύω. Ισχύει και στον Λίβανο αυτό. Κάποιοι είναι πολύ ευαίσθητοι και αντιδρούν νιώθοντας θλίψη, άλλοι θεωρούν ότι δεν τους αφορά, δεν τους νοιάζει. Συμβαίνει παντού» διαπιστώνει.
«Η απόσταση, η κουλτούρα, η δυναμική των πραγμάτων παίζουν σίγουρα ρόλο και μας κάνουν είτε να νιώθουμε περισσότερο δεμένοι με κάποια μνημεία είτε να μη γνωρίζουμε την αξία και τη σημασία κάποιων άλλων. Δεν τίθεται θέμα σύγκρισης. Προφανώς, οι Γάλλοι, αλλά και ο υπόλοιπος δυτικός κόσμος, είναι δεμένοι με τη Νοτρ Νταμ. Νιώθουν την απώλεια. Εκεί, όμως, ήταν ατύχημα. Είναι πιο δύσκολο όταν πρόκειται για ξεκάθαρη απόφαση που οδηγεί στην καταστροφή. Πονάει περισσότερο. Συνειδητοποιούμε κατά καιρούς ότι δεν μπορούμε να διαχωρίζουμε τη θέση μας από τέτοιες καταστάσεις. Πρέπει να αναπτύξουμε ένα αίσθημα ευθύνης, να είμαστε ανοιχτοί και ανεκτικοί. Ευρωπαίοι, Κινέζοι, Άραβες, Βραζιλιάνοι, είναι διεθνές το θέμα, είμαστε όλοι συνδεδεμένοι μεταξύ μας».
Στη συνέχεια τον ρωτώ αν μπορεί, μέσω των έργων της διάνοιας, να αναβιώσει πραγματικά μια ισοπεδωμένη ή νεκρή πόλη, ερώτημα βασικό, που θέτει επίσης το έργο του. «Εστιάζω στην κουλτούρα, στη μουσική, στην ποίηση. Ήθελα για αρχή να δουλέψω με τη μουσική κληρονομιά που διαθέτει το Χαλέπι. Ένιωσα όμως ότι δεν θα ήταν σωστό να βάλω τη μουσική αυτούσια στη σκηνή – εφόσον η πόλη καταστράφηκε, χάθηκε μαζί της και η μουσική. Έτσι, προχώρησα συνθέτοντας θραύσματα και προσπαθώντας να φέρω πίσω αυτή την πόλη που δεν θα αναστηθεί ποτέ. Είναι σημαντικό να το καταλάβουμε αυτό: η βία και τα επακόλουθά της αλλά και η αξία όσων μένουν μπορεί να αποτελέσουν κίνητρο για σκέψη. Η παράσταση δεν είναι ντοκιμαντέρ για μια κατεστραμμένη πόλη αλλά η οπτική μας για την ευθύνη, το μετά, το τι μπορούμε να κάνουμε».
Η ομάδα του Ρατζέχ ονομάζεται Maqamat και είναι πολυπολιτισμική, καθώς αποτελείται από άτομα με καταγωγή από την Κορέα, την Αργεντινή, τη Γερμανία, την Ισπανία, τη Βραζιλία και, φυσικά, από τον Λίβανο. «Όμως δεν έχω κανέναν Σύριο καλλιτέχνη σε αυτό το έργο» εξηγεί. «Δεν ήθελα να εκμεταλλευτώ συναισθηματικά την εγγύτητα που θα ένιωθε ένας Σύριος με το θέμα. Είναι ανθρώπινο το θέμα και παγκόσμιο το μνημείο».
Ο Ομάρ ήταν παιδί όταν ο εμφύλιος πόλεμος χτύπησε τον Λίβανο, γι' αυτό οι περισσότερες μνήμες του από εκείνη την εποχή είναι ευχάριστες, όσο κι αν αυτό ακούγεται παράξενο. «Εκείνες τις δύσκολες στιγμές θυμάμαι να βρισκόμαστε όλοι μαζί στα καταφύγια, με τις οικογένειες και τους γείτονές μας. Θυμάμαι την αγάπη, το νοιάξιμο, αναπτύσσονταν διαφορετικές δυναμικές. Όταν καραδοκεί ένας εχθρός έξω, μέσα οι σχέσεις γίνονται πιο στενές και δυνατές. Τα ασήμαντα πράγματα εκμηδενίζονται όταν αντιμετωπίζεις το πρόσωπο του θανάτου. Ψάχνεις την πραγματική αξία των πραγμάτων. Έχω περισσότερες ηχητικές αναμνήσεις, αλλά ευτυχώς δεν είδα με τα μάτια μου την καταστροφή. Δεν χρειάστηκε να εκκενώσουμε το σπίτι μας, για παράδειγμα. Πολλοί άνθρωποι υπέφεραν».
Πριν από λίγο καιρό έγιναν τα εγκαίνια ενός νέου καλλιτεχνικού κέντρου στη Βηρυτό που τρέχει ο Ρατζέχ και η ομάδα του και που φιλοδοξεί να δώσει μια νέα προοπτική στις παραστατικές τέχνες, φιλοξενώντας, εκτός από χορό, μουσικές συναυλίες και παραστάσεις σύγχρονου θεάτρου. Το χαρακτηρίζει «ρεζερβουάρ για έμπνευση» και μου περιγράφει με ενθουσιασμό όλα τα διαδικαστικά πράγματα που πρέπει να χειριστεί, καθώς βρίσκεται στη φάση του καλλιτεχνικού σχεδιασμού του προγράμματος για το επόμενο διάστημα.
«Η Βηρυτός είναι ανοιχτή πόλη, δεν έχουμε λογοκρισία ή περιορισμούς» θα μου πει όταν τον ρωτώ αν υπάρχουν δυσκολίες και στερεότυπα στην έκφραση μέσω του σύγχρονου χορού στη Μέση Ανατολή. «Οι περιορισμοί είναι οικονομικοί, πράγμα που συμβαίνει και αλλού. Η κυβέρνηση δεν χρηματοδοτεί τη δουλειά μας, δεν υπάρχουν σχετικά προγράμματα. Γι' αυτό φτιάξαμε τον συγκεκριμένο χώρο, για να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες. Ο σκοπός μας δεν είναι κερδοσκοπικός αλλά να συνεχίσουμε να δουλεύουμε και να μη συμβιβαζόμαστε στο καλλιτεχνικό μας όραμα. Εμείς περιοδεύουμε πολύ και αυτό μας βοηθά. Είμαστε τυχεροί που τα φεστιβάλ στην Ευρώπη ενδιαφέρονται για τη δουλειά μας».
Ιnfo:
Omar Rajeh / Maqamat
#minaret
Φεστιβαλ Αθηνων – Χορός
Πειραιώς 260 (Η)
25-26/6, 21:00
