Η Μάρω Δούκα σχεδιάζει το ομαδικό πορτρέτο των μεγάλων δασκάλων της― και είναι απολαυστική!

Η Μάρω Δούκα σχεδιάζει το ομαδικό πορτρέτο των μεγάλων δασκάλων της― και είναι απολαυστική! Facebook Twitter
Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
0

 

Από τους συγγραφείς που μας σημάδεψαν και μας άνοιξαν τα μάτια ιστορίες περιμένουμε – τι άλλο; Ιστορίες πραγματικές ή επινοημένες που θα μας συμφιλιώνουν με τον εαυτό μας και τον κόσμο και θα κόβουν για χάρη μας δρόμο ανάμεσα στη μοναξιά, στην ασυνεννοησία και στην άγνοια. Τέτοιες ιστορίες δημοσιεύει εδώ και σαράντα χρόνια η Μάρω Δούκα, καταφεύγοντας στην τέχνη της μυθοπλασίας κατά κανόνα και, κάποιες φορές, στην τέχνη της... ειλικρίνειας. Σ' αυτήν τη δεύτερη επιδίδεται και τώρα με το «Τίποτα δεν χαρίζεται» (Πατάκης): μια συλλογή με κείμενα για αγαπημένους της συγγραφείς, όπως τα έγραψε παλιότερα και με τις μνήμες που ανακάλεσε ξαναδιαβάζοντάς τα, η οποία έρχεται να προστεθεί πλάι στα εξομολογητικά «Μαύρα λουστρίνια» και στο πρώτο non-fiction βιβλίο της «Ο πεζογράφος και το πιθάρι του».

Σπαρμένο κι αυτό με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, το «Τίποτα δεν χαρίζεται» είναι μια αλυσίδα από επιφυλλίδες, μελέτες και ομιλίες, καρποί όλες κάποιας ευπρόσδεκτης παραγγελίας γύρω από μορφές της νεοελληνικής λογοτεχνίας που με το έργο και τη στάση ζωής τους υπήρξαν για τη Δούκα μεγάλοι δάσκαλοι. Ήταν, όμως, και η ίδια καλή μαθήτρια. Απ' όποιον είχε να της δώσει, άρμεγε. Κι όπως δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει, η τύχη την ευνόησε.

«Να προσπαθείτε να μη βαρύνετε τη γραφή σας με τα αισθήματά σας» την είχε συμβουλέψει ο Τσαρούχης. «Η ζωή από μόνη της περιβάλλεται από έναν ωκεανό αισθημάτων, αλίμονο αν τη βαρύνετε κι εσείς με τα δικά σας, θα χάσετε τότε επαφή με τη μυστηριώδη πραγματικότητα που τόσες χαρές και τόσες λύπες μάς δίνει».

Στη δεκαετία «που "δένει" συνήθως ο καρπός», ανάμεσα στα είκοσι και στα τριάντα, αφού είχε ρίξει τις προκηρύξεις που της αναλογούσαν, είχε περάσει στρατοδικείο, είχε κάνει τη θητεία της στις φυλακές Αβέρωφ κι είχε αποφοιτήσει από τη Φιλοσοφική, η Μάρω Δούκα βρέθηκε προσαραγμένη στο μικρό βιβλιοπωλείο των εκδόσεων «Κέδρος» της περίφημης Νανάς Καλλιανέση, όπου και άνθισε. Από το '74 ως το '81, καθισμένη σ' ένα μεταλλικό γραφειάκι με θέα στην Πανεπιστημίου, διάβαζε χειρόγραφα καπνίζοντας αρειμανίως και συνομιλούσε με ποιητές και πεζογράφους που μέχρι τότε θεωρούσε απρόσιτους. Σ' αυτό το «πανεπιστήμιο» έφτασε να ταυτίζει τη γλώσσα με τον μόχθο και την αυτογνωσία, και την ιδιότητα του συγγραφέα με την αντίσταση στον εφησυχασμό. Εκεί έγινε αποδέκτης της αστείρευτης γενναιοδωρίας του Γιάννη Ρίτσου, εκεί δέθηκε η φιλία της με την Τζένη Μαστοράκη και τον Γιάννη Κοντό, εκεί γνώρισε από κοντά τον Στρατή Τσίρκα, τον Τάσο Λειβαδίτη, τη Διδώ Σωτηρίου, τον Αλέξανδρο Κοτζιά, και με τις δικές τους ευλογίες έκανε και η ίδια τα πρώτα λογοτεχνικά της βήματα. Ορίστε, λοιπόν, απ' την πλευρά της ένα ακόμη αντίδωρο.

Ο βασικός κορμός του «Τίποτα δεν χαρίζεται» αποτελείται από κείμενα γραμμένα μεταξύ 1993 και 2005, όσο η Δούκα βυθιζόταν στην ιστορία του τόσο παρεξηγημένου Βυζαντίου για τις ανάγκες του «Ένας σκούφος από πορφύρα», όταν πηγαινοερχόταν στη βιβλιοθήκη των Φυλακών Ανηλίκων της Κασσαβέτειας απ' όπου εμπνεύστηκε την «Ουράνια Μηχανική», κι ενώ επιχειρούσε να δημιουργήσει μια ρωγμή στην ιδέα μας για τους μουσουλμάνους, ζωντανεύοντας στο «Αθώοι και φταίχτες» έναν τουρκοκρητικής καταγωγής κοσμοπολίτη που σκαλίζει τις ρίζες του. Την ίδια αυτή περίοδο ανέλαβε, ανάμεσα σ' άλλα, να κορφολογήσει τον ανθό από το έργο του Βιζυηνού, να καταθέσει τις οφειλές της στον Διονύσιο Σολωμό, να υπερασπιστεί τα πεζογραφήματα του Ρίτσου όταν πολλοί γύρω της τα λοιδορούσαν, να γράψει για τα νεανικά ποιήματα του Αναγνωστάκη και για τις πρώτες νουβέλες του Βασιλικού, να τιμήσει τη μνήμη του Χατζή, του Ταχτσή, του Παύλου Ζάννα, του Τσαρούχη, του Ιωάννου, του Χατζιδάκι, του Φραγκιά, του Χειμωνά, του Καραγάτση, και να υπερασπιστεί τη λογοτεχνία απέναντι σ' εφήβους που έχουν φτάσει στο σημείο να αποστρέφονται το εξωσχολικό διάβασμα.

Δεν είναι, όμως, μόνο έργα όπως το «Εικονοστάσιο ανωνύμων αγίων», οι «Εποχές», οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες», τα «Ματωμένα Χώματα», ο «Γιούγκερμαν» και ο «Λοιμός» που αναδύονται μέσα από το βιβλίο της. Είναι και οι άνθρωποι. Όσοι, για παράδειγμα, πιστεύουν πως ο «παραδοσιακός» Ρίτσος και ο «ανανεωτικός» Αναγνωστάκης κρατούσαν πάντα αποστάσεις μεταξύ τους, ας μην είναι και τόσο σίγουροι. Πράγματι, τους χώριζαν πολλά, από την ηλικία και τις κοινωνικές καταβολές τους ως την ιδιοσυγκρασία τους. Πολυγραφότατος και «προκλητικά οικουμενικός για τα εγχώρια ήθη» ο ένας, ολιγογράφος και «σαρκαστικά εντόπιος» ο άλλος, προς το τέλος της ζωής τους τα λέγανε συχνά απ' το τηλέφωνο. Κατά βάθος, λέει η Δούκα, ήταν σύντροφοι του ίδιου ονείρου, της δικής τους ανάγκης να υπάρξουν και να συνυπάρξουν, όπως το εξέφρασαν και οι δυο μέσα από την ποίηση.

Στο σπαρταριστό κεφάλαιο, επίσης, που αναλογεί στον ρηξικέλευθο αλλά κι επιρρεπή στις κοσμικότητες Κώστα Ταχτσή, δεν το κρύβει: μολονότι τον θαύμαζε ως συγγραφέα, ώρες-ώρες τον λυπόταν έτσι όπως τον έβλεπε ν' αφήνεται καταστροφικά στις αντιφάσεις του. «Φίλοι καθημερινοί, να πίνουμε καφέ με τα φραγκοδίφραγκα, δεν υπήρξαμε ποτέ» γράφει. Ίσως γι' αυτό, όμως, κάποια στιγμή αφέθηκε να της εμπιστευτεί ανομολόγητα μυστικά του και μαζί τον τρόμο του όχι απέναντι στον θάνατο, αλλά στα γηρατειά. Αντίστοιχα σπαρταριστές είναι οι σελίδες που αφορούν τον Γιάννη Τσαρούχη, καθώς η Δούκα ανακαλεί τις συναντήσεις τους στο σπίτι του, στο Μαρούσι, με αφορμή την επικείμενη τότε έκδοση των «Τρωάδων» σε δική του μετάφραση. Αντιμέτωπη μ' αυτό τον «ατημέλητο, άλουστο, χαριτωμένο, σχεδόν φλύαρο, φιλοπαίγμονα άνδρα», τον «δυτικότροπο αλλά και βαθιά ανατολίτη», τον «ελληνολάτρη» που αντιμετώπιζε με περιπαικτική διάθεση τις «εθνοπρεπείς κουφότητές μας», ένιωθε διαρκώς σαν να περνάει εξετάσεις και να κόβεται. «Να προσπαθείτε να μη βαρύνετε τη γραφή σας με τα αισθήματά σας» την είχε συμβουλέψει ο Τσαρούχης. «Η ζωή από μόνη της περιβάλλεται από έναν ωκεανό αισθημάτων, αλίμονο αν τη βαρύνετε κι εσείς με τα δικά σας, θα χάσετε τότε επαφή με τη μυστηριώδη πραγματικότητα που τόσες χαρές και τόσες λύπες μάς δίνει». Ήταν μια αλλόκοτη συμβουλή που η ίδια δυσκολεύτηκε να χωνέψει, αλλά, απ' ό,τι φαίνεται, δεν την ξέχασε.

Θα μπορούσε κανείς να διαβάσει το «Τίποτα δεν χαρίζεται» ξεκινώντας απ' όποιο σημείο του κάνει κέφι, άναρχα. Έτσι όμως και το πιάσει απ' την αρχή ως το τέλος, συντονιζόμενος με τη συνειρμική σκέψη και τους ελιγμούς της Δούκα ανάμεσα σε πρόσωπα, έργα κι εποχές, ακόμα καλύτερα. Υπάρχουν πολλές παράλληλες ιστορίες που τρέχουν υπόγεια στις σελίδες του: για το πώς διαμορφώνεται ένας συγγραφέας, για το πώς τέχνη και ζωή αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοκαθρεφτίζονται, αλλά και για το πώς μια χώρα, η δική μας χώρα, γλίστρησε στην ανεμελιά της ευημερίας, δόξασε τη φτήνια, έπεσε στην παγίδα της αμεριμνησίας κι έφτασε σήμερα εδώ που έφτασε.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Γυναικείες φωνές από διαφορετικά μέρη του κόσμου

Βιβλίο / Από τη Μαλαισία μέχρι το Μεξικό: 5 νέα βιλία που αξίζει να διαβάσετε

5 συγγραφείς από διαφορετικά σημεία του πλανήτη χαράζουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία. Ανάμεσά τους, η Τζόχα Αλχάρθι που κέρδισε το Booker και η βραβευμένη με Πούλιτζερ Κριστίνα Ριβέρα Γκάρσα.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Αρχαιολογία / Ποιοι ήταν οι αληθινοί «σκλάβοι» της ηδονής στην Αρχαία Ρώμη;

Η διακεκριμένη ιστορικός Mary Beard στο βιβλίο της «Οι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες. Οι ηγεμόνες του αρχαίου ρωμαϊκού κόσμου», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο των αυτοκρατόρων μέσα από ανεκδοτολογικές αφηγήσεις και συναρπαστικές λεπτομέρειες, που θυμίζουν απολαυστικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια εστιάζει στον ρόλο των δούλων, τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στη σεξουαλική ζωή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
M. HULOT
Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Βιβλίο / Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Lifo Videos / «Μικρή μου, ας τους αφήσουμε αυτούς τους κερατάδες τους καλόγερους»

Η Αγλαΐα Παππά διαβάζει ένα απόσπασμα από τις βέβηλες και αμφιλεγόμενες «120 Μέρες των Σοδόμων» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ένα βιβλίο αναγνωρισμένο πλέον ως αξεπέραστο λογοτεχνικό αριστούργημα και χαρακτηρισμένο ως «εθνικός θησαυρός» της Γαλλίας.
THE LIFO TEAM
Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT