Η Μάρω Δούκα σχεδιάζει το ομαδικό πορτρέτο των μεγάλων δασκάλων της― και είναι απολαυστική!

Η Μάρω Δούκα σχεδιάζει το ομαδικό πορτρέτο των μεγάλων δασκάλων της― και είναι απολαυστική! Facebook Twitter
Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO
0

 

Από τους συγγραφείς που μας σημάδεψαν και μας άνοιξαν τα μάτια ιστορίες περιμένουμε – τι άλλο; Ιστορίες πραγματικές ή επινοημένες που θα μας συμφιλιώνουν με τον εαυτό μας και τον κόσμο και θα κόβουν για χάρη μας δρόμο ανάμεσα στη μοναξιά, στην ασυνεννοησία και στην άγνοια. Τέτοιες ιστορίες δημοσιεύει εδώ και σαράντα χρόνια η Μάρω Δούκα, καταφεύγοντας στην τέχνη της μυθοπλασίας κατά κανόνα και, κάποιες φορές, στην τέχνη της... ειλικρίνειας. Σ' αυτήν τη δεύτερη επιδίδεται και τώρα με το «Τίποτα δεν χαρίζεται» (Πατάκης): μια συλλογή με κείμενα για αγαπημένους της συγγραφείς, όπως τα έγραψε παλιότερα και με τις μνήμες που ανακάλεσε ξαναδιαβάζοντάς τα, η οποία έρχεται να προστεθεί πλάι στα εξομολογητικά «Μαύρα λουστρίνια» και στο πρώτο non-fiction βιβλίο της «Ο πεζογράφος και το πιθάρι του».

Σπαρμένο κι αυτό με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, το «Τίποτα δεν χαρίζεται» είναι μια αλυσίδα από επιφυλλίδες, μελέτες και ομιλίες, καρποί όλες κάποιας ευπρόσδεκτης παραγγελίας γύρω από μορφές της νεοελληνικής λογοτεχνίας που με το έργο και τη στάση ζωής τους υπήρξαν για τη Δούκα μεγάλοι δάσκαλοι. Ήταν, όμως, και η ίδια καλή μαθήτρια. Απ' όποιον είχε να της δώσει, άρμεγε. Κι όπως δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει, η τύχη την ευνόησε.

«Να προσπαθείτε να μη βαρύνετε τη γραφή σας με τα αισθήματά σας» την είχε συμβουλέψει ο Τσαρούχης. «Η ζωή από μόνη της περιβάλλεται από έναν ωκεανό αισθημάτων, αλίμονο αν τη βαρύνετε κι εσείς με τα δικά σας, θα χάσετε τότε επαφή με τη μυστηριώδη πραγματικότητα που τόσες χαρές και τόσες λύπες μάς δίνει».

Στη δεκαετία «που "δένει" συνήθως ο καρπός», ανάμεσα στα είκοσι και στα τριάντα, αφού είχε ρίξει τις προκηρύξεις που της αναλογούσαν, είχε περάσει στρατοδικείο, είχε κάνει τη θητεία της στις φυλακές Αβέρωφ κι είχε αποφοιτήσει από τη Φιλοσοφική, η Μάρω Δούκα βρέθηκε προσαραγμένη στο μικρό βιβλιοπωλείο των εκδόσεων «Κέδρος» της περίφημης Νανάς Καλλιανέση, όπου και άνθισε. Από το '74 ως το '81, καθισμένη σ' ένα μεταλλικό γραφειάκι με θέα στην Πανεπιστημίου, διάβαζε χειρόγραφα καπνίζοντας αρειμανίως και συνομιλούσε με ποιητές και πεζογράφους που μέχρι τότε θεωρούσε απρόσιτους. Σ' αυτό το «πανεπιστήμιο» έφτασε να ταυτίζει τη γλώσσα με τον μόχθο και την αυτογνωσία, και την ιδιότητα του συγγραφέα με την αντίσταση στον εφησυχασμό. Εκεί έγινε αποδέκτης της αστείρευτης γενναιοδωρίας του Γιάννη Ρίτσου, εκεί δέθηκε η φιλία της με την Τζένη Μαστοράκη και τον Γιάννη Κοντό, εκεί γνώρισε από κοντά τον Στρατή Τσίρκα, τον Τάσο Λειβαδίτη, τη Διδώ Σωτηρίου, τον Αλέξανδρο Κοτζιά, και με τις δικές τους ευλογίες έκανε και η ίδια τα πρώτα λογοτεχνικά της βήματα. Ορίστε, λοιπόν, απ' την πλευρά της ένα ακόμη αντίδωρο.

Ο βασικός κορμός του «Τίποτα δεν χαρίζεται» αποτελείται από κείμενα γραμμένα μεταξύ 1993 και 2005, όσο η Δούκα βυθιζόταν στην ιστορία του τόσο παρεξηγημένου Βυζαντίου για τις ανάγκες του «Ένας σκούφος από πορφύρα», όταν πηγαινοερχόταν στη βιβλιοθήκη των Φυλακών Ανηλίκων της Κασσαβέτειας απ' όπου εμπνεύστηκε την «Ουράνια Μηχανική», κι ενώ επιχειρούσε να δημιουργήσει μια ρωγμή στην ιδέα μας για τους μουσουλμάνους, ζωντανεύοντας στο «Αθώοι και φταίχτες» έναν τουρκοκρητικής καταγωγής κοσμοπολίτη που σκαλίζει τις ρίζες του. Την ίδια αυτή περίοδο ανέλαβε, ανάμεσα σ' άλλα, να κορφολογήσει τον ανθό από το έργο του Βιζυηνού, να καταθέσει τις οφειλές της στον Διονύσιο Σολωμό, να υπερασπιστεί τα πεζογραφήματα του Ρίτσου όταν πολλοί γύρω της τα λοιδορούσαν, να γράψει για τα νεανικά ποιήματα του Αναγνωστάκη και για τις πρώτες νουβέλες του Βασιλικού, να τιμήσει τη μνήμη του Χατζή, του Ταχτσή, του Παύλου Ζάννα, του Τσαρούχη, του Ιωάννου, του Χατζιδάκι, του Φραγκιά, του Χειμωνά, του Καραγάτση, και να υπερασπιστεί τη λογοτεχνία απέναντι σ' εφήβους που έχουν φτάσει στο σημείο να αποστρέφονται το εξωσχολικό διάβασμα.

Δεν είναι, όμως, μόνο έργα όπως το «Εικονοστάσιο ανωνύμων αγίων», οι «Εποχές», οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες», τα «Ματωμένα Χώματα», ο «Γιούγκερμαν» και ο «Λοιμός» που αναδύονται μέσα από το βιβλίο της. Είναι και οι άνθρωποι. Όσοι, για παράδειγμα, πιστεύουν πως ο «παραδοσιακός» Ρίτσος και ο «ανανεωτικός» Αναγνωστάκης κρατούσαν πάντα αποστάσεις μεταξύ τους, ας μην είναι και τόσο σίγουροι. Πράγματι, τους χώριζαν πολλά, από την ηλικία και τις κοινωνικές καταβολές τους ως την ιδιοσυγκρασία τους. Πολυγραφότατος και «προκλητικά οικουμενικός για τα εγχώρια ήθη» ο ένας, ολιγογράφος και «σαρκαστικά εντόπιος» ο άλλος, προς το τέλος της ζωής τους τα λέγανε συχνά απ' το τηλέφωνο. Κατά βάθος, λέει η Δούκα, ήταν σύντροφοι του ίδιου ονείρου, της δικής τους ανάγκης να υπάρξουν και να συνυπάρξουν, όπως το εξέφρασαν και οι δυο μέσα από την ποίηση.

Στο σπαρταριστό κεφάλαιο, επίσης, που αναλογεί στον ρηξικέλευθο αλλά κι επιρρεπή στις κοσμικότητες Κώστα Ταχτσή, δεν το κρύβει: μολονότι τον θαύμαζε ως συγγραφέα, ώρες-ώρες τον λυπόταν έτσι όπως τον έβλεπε ν' αφήνεται καταστροφικά στις αντιφάσεις του. «Φίλοι καθημερινοί, να πίνουμε καφέ με τα φραγκοδίφραγκα, δεν υπήρξαμε ποτέ» γράφει. Ίσως γι' αυτό, όμως, κάποια στιγμή αφέθηκε να της εμπιστευτεί ανομολόγητα μυστικά του και μαζί τον τρόμο του όχι απέναντι στον θάνατο, αλλά στα γηρατειά. Αντίστοιχα σπαρταριστές είναι οι σελίδες που αφορούν τον Γιάννη Τσαρούχη, καθώς η Δούκα ανακαλεί τις συναντήσεις τους στο σπίτι του, στο Μαρούσι, με αφορμή την επικείμενη τότε έκδοση των «Τρωάδων» σε δική του μετάφραση. Αντιμέτωπη μ' αυτό τον «ατημέλητο, άλουστο, χαριτωμένο, σχεδόν φλύαρο, φιλοπαίγμονα άνδρα», τον «δυτικότροπο αλλά και βαθιά ανατολίτη», τον «ελληνολάτρη» που αντιμετώπιζε με περιπαικτική διάθεση τις «εθνοπρεπείς κουφότητές μας», ένιωθε διαρκώς σαν να περνάει εξετάσεις και να κόβεται. «Να προσπαθείτε να μη βαρύνετε τη γραφή σας με τα αισθήματά σας» την είχε συμβουλέψει ο Τσαρούχης. «Η ζωή από μόνη της περιβάλλεται από έναν ωκεανό αισθημάτων, αλίμονο αν τη βαρύνετε κι εσείς με τα δικά σας, θα χάσετε τότε επαφή με τη μυστηριώδη πραγματικότητα που τόσες χαρές και τόσες λύπες μάς δίνει». Ήταν μια αλλόκοτη συμβουλή που η ίδια δυσκολεύτηκε να χωνέψει, αλλά, απ' ό,τι φαίνεται, δεν την ξέχασε.

Θα μπορούσε κανείς να διαβάσει το «Τίποτα δεν χαρίζεται» ξεκινώντας απ' όποιο σημείο του κάνει κέφι, άναρχα. Έτσι όμως και το πιάσει απ' την αρχή ως το τέλος, συντονιζόμενος με τη συνειρμική σκέψη και τους ελιγμούς της Δούκα ανάμεσα σε πρόσωπα, έργα κι εποχές, ακόμα καλύτερα. Υπάρχουν πολλές παράλληλες ιστορίες που τρέχουν υπόγεια στις σελίδες του: για το πώς διαμορφώνεται ένας συγγραφέας, για το πώς τέχνη και ζωή αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοκαθρεφτίζονται, αλλά και για το πώς μια χώρα, η δική μας χώρα, γλίστρησε στην ανεμελιά της ευημερίας, δόξασε τη φτήνια, έπεσε στην παγίδα της αμεριμνησίας κι έφτασε σήμερα εδώ που έφτασε.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός» ΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Νίκος Μπακουνάκης / Νίκος Μπακουνάκης: «Αυτή τη θέση δεν την παντρεύεσαι, ούτε είσαι θεός»

Ο πρόεδρος του ΕΛΙΒΙΠ, στην πρώτη του συνέντευξη, μιλά στη LIFO για τους στόχους και τις δράσεις του ιδρύματος και για το προσωπικό του όραμα για το βιβλίο. Ποιος ο ρόλος των μεταφράσεων στην πολιτιστική διπλωματία και πώς θα αυξηθεί η φιλαναγνωσία; 
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζόναθαν Κόου

I was there / Τζόναθαν Κόου: «Το να είσαι κυνικός δείχνει τεμπελιά στη σκέψη»

Ο διάσημος Βρετανός συγγραφέας βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για τη συγγραφή ως «πολυτέλεια για λίγους», την εκλογή Τραμπ ως «έκφραση απόγνωσης» και τη «woke» κουλτούρα ως πράξη ενσυναίσθησης.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Πολ Όστερ (1947-2024): Ο Mr. Vertigo των ονειρικών μας κόσμων

Σαν σήμερα  / Πολ Όστερ: «Οι χαμένες ευκαιρίες αποτελούν μέρος της ζωής στον ίδιο βαθμό με τις κερδισμένες»

Σαν σήμερα 30 Απριλίου, το 2024 πεθαίνει ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας και μετρ της σύμπτωσης, που κατάφερε να συνδυάσει την προοπτική των άπειρων φανταστικών κόσμων με το ατελείωτο κυνήγι των ευκαιριών και τη νουάρ ατμόσφαιρα με τα πιο ανήκουστα αυτοβιογραφικά περιστατικά.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ηλίας Μαγκλίνης: «Η ανάκριση»

Το Πίσω Ράφι / «Γιατί δεν μου μιλάς ποτέ για τον εφιάλτη σου, μπαμπά;»

Η «Ανάκριση» του Ηλία Μαγκλίνη, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πεζά των τελευταίων χρόνων, φέρνει σε αντιπαράθεση έναν πατέρα που βασανίστηκε στη Χούντα με την κόρη του που «βασανίζεται» ως περφόρμερ στα χνάρια της Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Πέντε κλασικά έργα που πρέπει κανείς να διαβάσει

Βιβλίο / 5 κλασικά βιβλία που κυκλοφόρησαν ξανά σε νέες μεταφράσεις

Η κλασική λογοτεχνία παραμένει εξαιρετικά επίκαιρη, κι αυτό το αντιλαμβάνεται κανείς ανατρέχοντας στους τίτλους της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής και σε έργα των Τζόις, Κουτσί, Κάφκα, Αντρέγεφ και Τσβάιχ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τάσος Θεοφίλου: «Η φυλακή είναι το LinkedΙn των παρανόμων» ή «Το πορνό και το Κανάλι της Βουλής είναι από τα πιο δημοφιλή θεάματα στη φυλακή»

Βιβλίο / Τάσος Θεοφίλου: «Όταν μυρίζω μακαρόνια με κιμά θυμάμαι τη φυλακή»

Με αφορμή το βιβλίο-ντοκουμέντο «Η φυλακή», ο Τάσος Θεοφίλου μιλά για την εμπειρία του εγκλεισμού, για τον αθέατο μικρόκοσμο των σωφρονιστικών ιδρυμάτων –μακριά απ’ τις εικόνες που αναπαράγουν σειρές και ταινίες– και για το πώς η φυλακή λειτουργεί σαν το LinkedIn των παρανόμων.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Βιβλίο / Michel Gaubert: Ο dj που βάζει μουσικές στα σημαντικότερα catwalks

Chanel, Dior και πολλοί ακόμα οίκοι υψηλής ραπτικής «ντύνουν» τα shows τους με τη μουσική του. Στο «Remixed», την αυτοβιογραφία-παλίμψηστο των επιρροών και των εμμονών του, ο ενορχηστρωτής της σύγχρονης catwalk κουλτούρας μας ξεναγεί σε έναν κόσμο όπου μουσική και εικόνα γίνονται ένα.
ΣΤΕΛΛΑ ΛΙΖΑΡΔΗ
Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Βιβλίο / Ρωμανός ο Μελωδός: Ο ουρανόθρεφτος ποιητής του Θείου Δράματος

Λίγοι είναι οι ποιητικά γραμμένοι εκκλησιαστικοί στίχοι που δεν φέρουν τη σφραγίδα αυτού του ξεχωριστού υμνωδού και εκφραστή της βυζαντινής ποιητικής παράδοσης που τίμησαν οι σύγχρονοί μας ποιητές, από τον Οδυσσέα Ελύτη μέχρι τον Νίκο Καρούζο.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Βιβλίο / Τα 5 πιο σημαντικά βιβλία του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Η τελευταία μεγάλη μορφή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας που πίστευε πως «η λογοτεχνία μπορεί να αλλάξει την πραγματικότητα» έφυγε την Κυριακή σε ηλικία 89 ετών. Ξεχωρίσαμε πέντε από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματά του.
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ