Το αρχείο του Zaharia Cuşnir (1912-1993)
'Ενας φωτογραφικός θησαυρός που θυμίζει πολύ τον αντίστοιχο του Κώστα Ρούσση, με τη διαφορά ότι ο πηλιορείτης φωτογράφος χρησιμοποιούσε για φόντο ένα λευκό πανί, ενώ ο μολδαβός συναδελφός του προτιμούσε τις μαύρες κουβέρτες.
Αναδημοσίευση από το eep Magazine
Αυτό που θα δείτε εδώ είναι μια επιλογή από το αρχείο του μολδαβού φωτογράφου Zaharia Cuşnir. Ο Cuşnir, ή Zaharia όπως τον γνώριζαν οι περισσότεροι, γεννήθηκε το 1912 στο χωριό Roşietici, τελευταίο από τα 16 παιδιά ενός ντόπιου επιχειρηματία και μιας γερμανίδας μητέρας. Αυτές οι εξαιρετικές εικόνες μεσαίου φορμά 6x6 περιέχουν την οπτική ιστορία μιας περιοχής και των κατοίκων αυτής, και θα είχαν χαθεί αν δεν ήταν ο Victor Galușca, φοιτητής στη Σχολή Κινηματογράφου του Chisinau.
Η ιστορία της ανακάλυψης του Galușca είναι ένα μικρό θαύμα. Το 2016, ενώ διεξήγαγε έρευνα στο Roşietici για το ντοκιμαντέρ του γύρω από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ανακάλυψε 4000 σχεδόν σκόρπια αρνητικά στη σοφίτα ενός εγκαταλελειμμένου σπιτιού. "Μια μέρα, όπως περπατούσα μέσα στο χωριό με τη φωτογραφική μου μηχανή, μπήκα σε ένα από τα σπίτια. Εκεί πρόσεξα κάποια παλιά αρνητικά πεσμένα στο πάτωμα και τα πήρα μαζί μου. Όταν μετά από μια εβδομάδα επέστρεψα στο σπίτι, βρήκα ένα σωρό άλλα αρνητικά. Συνειδητοποίησα ότι πρέπει να είχαν πέσει από κάπου και όταν κοίταξα, είδα μια τρύπα στην οροφή που οδηγούσε στη σοφίτα. Δεν ήταν εύκολο να σκαρφαλώσω ως εκεί, αλλά όταν τελικά τα κατάφερα βρήκα χιλιάδες αρνητικά πεταμένα."
Ο Galușca κατάλαβε αμέσως τη σημασία της ανακάλυψής του και ευθύς αμέσως ξεκίνησε την έρευνά του. Αυτό που βρήκε ήταν ότι ο δημιουργός των φωτογραφιών ήταν ένας άντρας που ονομαζόταν Zaharia Cuşnir, ο οποίος είχε πεθάνει το 1993. Η κόρη του, που εκείνη την εποχή ζούσε σε ένα κοντινό σπίτι, δεν θεώρησε ότι το αρχείο ήταν ιδιαίτερης αξίας και γρήγορα παραχώρησε στον Galușca όλα τα δικαιώματα. Μοιράστηκε επίσης τις αναμνήσεις της για τον πατέρα της που επέστρεφε στο σπίτι μεθυσμένος μετά τις φωτογραφικές του περιοδείες στα γειτονικά χωριά με τσέπες γεμάτες νομίσματα που σκορπούσε γύρω του. Δεν μπορούμε παρά να κάνουμε υποθέσεις για τους λόγους που η οικογένειά του δεν ενέκρινε τη δουλειά του ως φωτογράφος. "Νομίζω ότι οι περισσότεροι Μολδαβοί, ειδικά στην ύπαιθρο, πίνουν αλκοόλ καθημερινά", λέει ο Galușca. "Είναι ένα είδος παράδοσης να πίνεις ένα ποτήρι σπιτικό κρασί με τους επισκέπτες και τους ανθρώπους που περνούν από το σπίτι σου, ειδικά όταν πρόκειται για φωτογράφο. Ο κόσμος τον προσκαλούσε στους γάμους, τις κηδείες και για να έχουν μία φωτογραφία ταυτότητας για τα νομικά τους έγγραφα. 'Ηταν ο μόνος φωτογράφος στο χωριό, γι' αυτό και οι περισσότεροι τον γνώριζαν."
Μαθαίνουμε ότι πριν αρχίσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Cuşnir δούλεψε ως δάσκαλος για ένα χρόνο μετά τις σπουδές του στην παιδαγωγική σχολή του Ιάσιου. Τότε, η Μολδαβία και η Ρουμανία ήταν μία ενωμένη χώρα και οι ακαδημαϊκές θέσεις εργασίας συνήθως προσφέρονταν σε εκείνους που ήταν από άλλες εθνικότητες. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, ο Zaharia, όπως πολλοί άλλοι, στάλθηκαν σε ένα κολχόζ όπου έπρεπε να επιτελεί σκληρή χειρωνακτική εργασία, να μετακινεί βράχους, να σκάβει το παγωμένο εδάφος, ή να γκρεμίζει τοίχους. Αργότερα και καθ 'όλη τη διάρκεια της ζωής του, δούλεψε ως σιδηρουργός, αλλά όλοι όσοι ζούσαν στα κοντινά χωριά τον ήξεραν ως φωτογράφο. Μια γυναίκα που εμφανίζεται στις φωτογραφίες του Zaharia θυμάται: "Ήμουν νέα και όμορφη, φόρεσα το καλύτερό μου φόρεμα και πήγα στον Zaharia. Του ζήτησα να με βγάλει φωτογραφία γιατί ήθελα να την στείλω στον αγαπημένο μου ως δώρο."
Ενδιαφέρον έχει επίσης να μάθουμε πως εκπαιδεύτηκε ο Zaharia: "Ο Zaharia έμαθε φωτογραφία από έναν ανιψιό του που επέστρεψε στο σπίτι από το στρατό. Μοίρασαν την περιοχή και ο Zaharia ανέλαβε τα εξής πέντε χωριά: Rogojeni, Roşietici, Tsira, Cenusa , Casunca. Ωστόσο, νομίζω ότι ανέπτυξε το στυλ του μόνος του." Και πραγματικά, παρότι δεν είχε καθόλου επιρροές, ο Cuşnir απεικόνισε τους ανθρώπους στα γύρω χωριά με έναν εξαιρετικό τρόπο, θυμίζοντας άλλους παγκοσμίου φήμης κλασικούς όπως ο August Sander ή ο Walker Evans. Ξέρουμε ότι δάνειζε για την πόζα ένα ποδηλάτο στα άτομα που φωτογράφιζε ή τα έβαζε να στέκονται μπροστά σε μια μαύρη κουβέρτα που έφερνε μαζί του. "'Εκανε σωματική δουλειά ενώ είχε τεράστιες δυνατότητες να αναπτύξει την πνευματική του πλευρά. Φαίνεται ότι για αυτόν η φωτογραφία ήταν μια δημιουργική απόδραση από τη ρουτίνα. Η κόρη του είπε ότι του άρεσε να τραβάει φωτογραφίες και συχνά κλειδωνόταν στο δωμάτιό του για να τις εμφανίζει."
Ο Zaharia εργάαστηκε ως φωτογράφος για περίπου 15 χρόνια από το 1955 μέχρι το 1972 και σήμερα το έργο του χρησιμεύει ως ένα πολύτιμο χρονικό της ζωής στα χωριά της Μολδαβίας εκείνη την εποχή. "Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Μολδαβία υπέφερε από λιμό και από την καταστολή του Στάλιν" συνεχίζει ο Γκαλούτσα. "Η δεκαετία του '50 ήταν επίσης η εποχή που ξεκίνησε η διαδικασία της κολλεκτιβοποίησης. Οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη γη τους και να ενταχθούν σε κολλεκτίβες. Τελικά, κάθε χωριό είχε το δικό του οργανωμένο συνεταιριστικό αγρόκτημα που έγινε η νέα πραγματικότητα, και παρότι εξαναγκάστηκε σε αυτή τη νέα μορφή οργάνωσης απόλαυσε κάποια σταθερότητα μετά τον πόλεμο. Οι άνθρωποι έχτισαν σπίτια, απέκτησαν παιδιά, και η αγροτική ζωή άρχισε να ανθίζει.
Μετά την ανακάλυψή του, και με τη βοήθεια του καθηγητή φωτογραφίας του στην Ακαδημία Τεχνών της Μολδαβίας Nicolae Pojoga, ο Galușca επέστρεψε στο Chisinau και άρχισε να εργάζεται για τον καθαρισμό, τη σάρωση και την καταγραφή των 4000 περίπου αρνητικών. Πρόσφατα, οι δυό τους δημιούργησαν ένα σάιτ με 800 λήψεις προσβάσιμες, διευκολύνοντας την περαιτέρω έρευνα για την ιστορία και τον πολιτισμό της χώρας και την οπτική της ιστορία. "Στη Μολδαβία, δεν έχουμε άλλον φωτογράφο που να κατάφερε να καταγράψει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της κοινωνίας την εποχή που το έκανε ο Zaharia. Κάθε φωτογραφία είναι εξαιρετικά πολύτιμη επειδή περιέχει νέες πληροφορίες σχετικά με το πώς ζούσαν άνθρωποι εδώ, συμπεριλαμβανομένων των φτωχών για τους οποίους υπήρχε η αντίληψη πως δεν ήταν σημαντικό να φωτογραφηθούν λόγω της κοινωνικής τους κατάστασης. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους αποφάσισα να ανεβάσω το αρχείο στο Διαδίκτυο. Είναι η ιστορία μας και ανήκει σε όλους μας."
Η απίστευτη αυτή ιστορία, όπως κι εκείνη της ανακάλυψης του αρχείου της Vivian Meier, μας υπενθυμίζει ότι πολύ συχνά το έργο των λεγόμενων ερασιτεχνών φωτογράφων μπορεί να έχει τεράστια καλλιτεχνική ποιότητα και ιστορική αξία και ότι υπάρχουν τόσα μεγάλα ταλέντα και πλευρές της φωτογραφικής ιστορίας που δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί. Ενώ ορισμένες από τις εικόνες φαίνονται κάπως σύγχρονες, οι περισσότερες από αυτές φαίνεται να έχουν τραβηχτεί πριν από πάνω από έναν αιώνα. "Το πιο ενδιαφέρον πράγμα που έμαθα από το έργο του Zaharia είναι η διαφορά ανάμεσα στη ζωή στη Μολδαβία στο παρελθόν και στο τώρα. Ήρθα στο χωριό του για να τεκμηριώσω την διαδικασία της δημογραφικής ερήμωσης. Σήμερα, με ενδιαφέρει επίσης να καταλάβω γιατί οι άνθρωποι έφυγαν από τα σπίτια και τα χωριά τους." Η ανακάλυψη του Galușca μας δείχνει πόσο δύσκολο είναι να συλλάβουμε πώς ήταν η ζωή στην Ανατολική Μολδαβία πριν από μόλις 50 χρόνια και εγείρει το ερώτημα κάτα πόσο είναι έγκυρη η αντίληψή μας όσον αφορά την οικουμενικότητα του παγκοσμιοποιημένου πολιτισμού σήμερα.
eep Magazine
Δείτε όλα τα άλμπουμ με τις φωτογραφίες του Zaharia εδώ: Zaharia
Επίσης πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει το σάιτ του EEP Berlin
Μτφ. Σ.Σ.
About EEP
Being aware of the great amount of photographic talent and tradition as present in the countries of Eastern Europe today, the wish to create a platform dedicated to Eastern European photography in Berlin felt both obvious and urgent.
We strive for an increased visibility of contemporary visual artists from Eastern Europe, because we believe that high quality representation leads to better opportunities for emerging photographers, more interest from galleries and collectors, and eventually, higher monetary value for the artist's work.
While the image of the West is all-present in the imagination of the East, the idea about the East as it was fabricated during the Cold War has remained strikingly unchanged in the eyes of the West. Berlin has a long shared history with the East and in times of intense cultural exchange we perceive a platform rooted in the photographic medium as a vehicle for inclusion and cultural dialogue.
Simply, our focus lies in exhibiting the works of contemporary Eastern European artists, emerging and established, and presenting their work to international audiences.
