Η ελευθερία σου αρκεί
Ενώ η Γάζα καταρρέει και το Ιράν τυλίγεται στις φλόγες, παρακολουθώ τέσσερις ελευθεριστές [libertarians] προφήτες να παίζουν το video game Rome 2.0 σε ένα βουνό. Χωρίς αίματα, μόνο tokens. Χωρίς στρατό, μόνο deepfakes. Το Mountainhead δεν είναι μια ταινία: είναι μια τεντωμένη οθόνη της εποχής μας, όπου η ελευθερία πωλείται, το παιδί κωδικοποιείται και οι σημερινοί πόλεμοι είναι ένα κερδοφόρο bug. -Nadia Kamali
Nadia Kamali
Σεναριογράφος και καθηγήτρια φιλολογίας
Mediapart - Blog - 22.06.2025
Αυτό που με καθήλωσε στο Mountainhead δεν ήταν η πλοκή, ούτε καν η κοινωνική σάτιρα, αλλά αυτό που αναδυόταν από κάτω: μια αμερικανική μεταφυσική εν μέσω πλήρους κρίσης ταυτότητας, μακιγιαρισμένη σε παγωμένο θρίλερ. Μια απατηλή ταινία, ναι, αλλά συμπτωματική. Αυτό που με ενδιέφερε ήταν η αόρατη ένταση, αυτή που τρέχει κάτω από το χιόνι και τις μεγάλες αυτές τζαμαρίες: ανάμεσα στη Ρώμη και τη Silicon Valley, ανάμεσα στην υπερελευθερία που πωλείται ως πρωταρχική αρετή και στον ηθικό ίλιγγο που γεννά αυτή η ίδια η ελευθερία όταν γίνεται παντοδύναμη και χωρίς αντίβαρο.
Σε αυτή την βουνoκορφή, είναι τέσσερις: τιτάνες της τεχνολογίας μεταμφιεσμένοι σε παίκτες πόκερ, μια ελευθεριστική εκδοχή της αρχαίας Ρώμης. Ο νους μας πάει φυσικά στον Μάρκο Αυρήλιο (τον άνθρωπο που αναφέρεται παντού αυτές τις μέρες, ακόμα και στα mugs του LinkedIn), αλλά και στον Καίσαρα, τον Οκταβιανό και τον Μάρκο Αντώνιο. Πρόκειται για ένα τεχνο-μπαρόκ κλειστό σύμπαν στα αμερικανικά ύψη, με απόηχους από την αρχαιότητα, γιατί όλα βρίσκονται εκεί: οι φιγούρες της εξουσίας, της προδοσίας, του πεπρωμένου. Ο πειρασμός της αυτοκρατορίας σε κάθε πρόταση. Το βλέμμα που μαγνητίζεται από τον Μάρκο Αυρήλιο, τον στωικό που έγινε η μασκότ της Silicon Valley, και ο τρόμος που προβάλει όταν αυτό το όνειρο του ελεύθερου ανθρώπου μετατρέπεται σε ελευθεριστική πολεμική μηχανή. Ο Hugo Van Yalk; Δεν είναι Καίσαρας. Είναι μια φαντασίωση του Καίσαρα περασμένη μέσα από φίλτρο Χ. Θέλει την αιωνιότητα σε ένα wallet, μία κυριαρχία χωρίς στρατό και την εξουσία χωρίς λαό.
Σε αυτόν τον νέο κόσμο, oι προδοσίες δεν οδηγούν σε εμφύλιο πόλεμο. Παράγουν νέο πλούτο. Ο βρώμικος πόλεμος διεξάγεται σε άλλα εδάφη που τα απομακρύνει μια οθόνη.
Ο Venis έχει ένα παιδί. Ένα μωρό με επεκτάσιμα χέρια. Όχι γιο, ένα πλάνο. Ένα ανθρώπινο NFT. Ένας κλώνος για την εικόνα, μοναδικός μάρτυρας μιας εξαϋλωμένης ανθρωπότητας. Αυτός ο πατέρας δημιούργησε μια τεχνητή νοημοσύνη που παράγει υπερβολικά αληθινές εικόνες. Όταν ξεσπούν ταραχές αλλού στην Ασία, την Αφρική, την Ευρώπη και το Παρίσι, ο Venis, το ανατριχιαστικό άβαταρ του Musk ή του Durov, νίπτει τας χείρας του, σχολιάζοντας απαθής: "Αν είναι αρκετά ηλίθιοι για να αυτοκαταστραφούν εξαιτίας των deepfakes μου, ας το κάνουν".
Αυτό ακριβώς. Κλινικός κυνισμός. Πολιτική απάθεια. Αυτή είναι η καρδιά της ταινίας. Μέσα σε αυτή την πρόταση. Σε αυτή την ηθική παραίτηση, που πωλείται ως διαυγής σοφία. Αυτό είναι το νόημα της απαλής προπαγάνδας: να κάνεις τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι κάθε πράξη είναι μια επιλογή. Ότι κάθε παρέκκλιση είναι μια ελευθερία. Ότι μια σφαγή μπορεί να είναι μια αναγκαία παράπλευρη συνέπεια της καινοτομίας. Η τεχνολογική πρόοδος ως πλύση συνείδησης. Ελευθεριστής είναι κάποιος που σου λέει ότι η ελευθερία ενός ανθρώπου αρχίζει εκεί που τελειώνει η συμπόνια. Και η βία των μαζών είναι ένα αναγκαίο bug, η ρύθμιση μέσω του χάους. Επειδή ο πραγματικός νεωτερισμός σήμερα δεν είναι τεχνολογικός: είναι ρητορικός. Σε αυτή την ταινία, όπως και στις ζωές μας, η βία δεν δηλώνεται πλέον. Διαλύεται. Μεταφέρεται μέσα από λαμπρά εργαλεία, λόγους χειραφέτησης, αποσπάσματα μεγάλων φιλοσόφων που εξάγονται από ένα thread Χ.
Οι ρωσική εξουσία τιμωρούσε την αμφιβολία. Η αμερικανική εξουσία τη διαλύει. Δεν σου λέει "Σώπα". Σε προσκαλεί να εκφραστείς σε κάθε πλατφόρμα, όλη την ώρα, έτσι ώστε τα λόγια σου να καταλήγουν να χάνονται μέσα στο θόρυβο. Ελευθερία της έκφρασης; Όχι. Ελευθερία της εξάλειψης του νοήματος. Ο καπιταλισμός της Silicon Valley δεν λέει "υπακούσε". Λέει "να είσαι ελεύθερος", προσφέροντάς σου την απόλυτη ελευθερία, αλλά απογυμνωμένη από οτιδήποτε άλλο. Την αδελφοσύνη. Την ισότητα. Την ευθύνη. Την αξιοπρέπεια.
Κι ενώ εμείς συνεχίζουμε να συλλαβίζουμε την "ελευθερία" στα παιδιά μας σαν ένα σύγχρονο ξόρκι, ο Pavel Durov, ο ιδρυτής της Telegram, ανακοινώνει με υπερηφάνεια ότι έχει συντάξει διαθήκη για τα εκατό παιδιά του. Εκατό. Και κανένα από αυτά δεν θα κληρονομήσει πρν από τριάντα χρόνια. Η ελευθερία, λέει, "πρέπει να κερδηθεί". 'Ομορφο. Αρχαίο. Το αποκαλεί σοφία. Άλλοι θα το αποκαλούσαν νεοφεουδαλισμό υπό κεταμίνη. Αυτό είναι το είδος του μύθου που μας σερβίρεται: η μοναχική, πολύγλωσση, μεγαλομανής ιδιοφυΐα που επανεφευρίσκει τη φεουδαρχία, μόνο που αντί για αυτοκρατορία, κληροδοτεί ένα κοινωνικό δίκτυο, και αντί για αρχές, εκατομμύρια.
Αυτό που αποκαλύπτει το Mountainhead είναι η αργή δηλητηρίαση του φαντασιακού: ο άνθρωπος ως εταιρεία, το παιδί ως περιουσιακό στοιχείο, η αλήθεια ως τεχνούργημα. Η Αμερική της Tech δεν πουλάει πλέον μόνο όπλα: έχει αντικαταστήσει την προπαγάνδα του Χόλιγουντ με μια πιο ήπια, πιο ρευστή, πιο συναινετική προπαγάνδα. Δεν λέει πλέον "πρέπει", λέει τώρα "μπορείς". Μπορείς να δημιουργήσεις τη δική σου κοινότητα, το δικό σου δίκτυο, τον δικό σου κόσμο. Μπορείς να παρακάμψεις τους κανόνες, να αγνοήσεις το κράτος, να φοροδιαφύγεις, να επαναπροσδιορίσεις την πραγματικότητα. Με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι έχεις τα μέσα. Η Ρωσία επέβαλε τις ιδεολογίες της με τη βία. Η Αμερική τις εμφυτεύει εδώ και πάρα πολύ καιρό στο μυαλό των ανθρώπων με μια τοξική λεπτότητα. Σήμερα, μέσω της τεχνολογίας, των τηλεοπτικών σειρών, των online coachings και των τσιτάτων του Επίκτητου στο Instagram. Και αυτή η ταινία είναι μέρος αυτής της σύγχρονης λειτουργίας: λέγοντας ότι το άτομο έρχεται πρώτο, ότι το παιδί του είναι το μοναδικό του καθήκον, ότι οι άλλοι είναι μεταβλητές προσαρμογής. Η σκηνή με το μωρό σού παγώνει το αίμα: συναισθηματική ψυχρότητα, πλαστική κληρονομιά, μετάδοση χωρίς αγάπη, μόνο απόγονοι σαν NFT.
Κι εμείς οι άλλοι τι κάνουμε; Συνεχίζουμε να εισάγουμε αυτούς τους κώδικες, αυτά τα συνθήματα, αυτά τα πρόσωπα. Η λέξη "Ελευθερία" κοσμεί τα σχολεία μας, οπότε νομίζουμε ότι έχει την ίδια σημασία. Και ξεχνάμε ότι εδώ, συνοδεύεται από δύο άλλες λέξεις που της δίνουν νόημα: Ισότητα. Αδελφοσύνη. Χωρίς αυτές, η ελευθερία θα γινόταν μια ατελής φάρσα. Ένα ρητορικό μαχαίρι. Ένα σύνθημα σε ένα σκηνικό ιδεολογικών ερειπίων. Νομίζαμε ότι ο πόλεμος θα ερχόταν με μπότες. 'Eρχεται με αθλητικά παπούτσια. Με τον Ντούροφ. Με τον Μασκ. Με τον 'Αλτμαν. Με όλους αυτούς τους ανθρώπους που κωδικοποιούν τον κόσμο κατά τη δική τους εικόνα, και μετά τον αφήνουν να καεί.
Οι ρωσική εξουσία ύψωνε τείχη. Οι Αμερικανοί τείνουν καθρέφτες. Η Ρωσία επέβαλε τη σιωπή. Η Silicon Valley θολώνει. Καμία καταπίεση. Μόνο θόρυβος. Καμία αμφιβολία. Μόνο buzz.
Η Ρωσία επέβαλε τις ιδέες της σαν απαγόρευση κυκλοφορίας: βλέπαμε την απειλή. Την ονομάζαμε. Είχε μια σημαία, μια προφορά, ένα κόκκινο φόντο. Ήταν χονδροειδές, αλλά ήταν ξεκάθαρο.
Η αμερικανική προπαγάνδα πουλάει ευεξία χρησιμοποιώντας αλγόριθμους. Σε μαθαίνει να αναπνέεις την ώρα που ο κόσμος καίγεται. Δεν σου δίνει καμία εντολή. Σε βελτιστοποιεί.
Οι ρωσική εξουσία ήθελε να ελέγχει τα μυαλά. Η αμερικανική εξουσία τα αφήνει να χάνονται. Αυτό δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια συνεχή φασαρία. Δεν είναι απαγόρευση, είναι κορεσμός. Καμία μετωπική λογοκρισία, όχι. Κάτι καλύτερο: μια υπερβολική δόση απόψεων, ένας χυλός περιεχομένου, όπου ο καθένας νομίζει ότι σκέφτεται, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο που κάνει είναι να αντιδρά. Ελευθερία χορηγούμενη από την αφθονία.
Η Pravda χλευάστηκε. Αλλά τι είναι το Twitter, που μετονομάστηκε σε Χ, αν όχι ένα οριζόντιο εργαλείο προπαγάνδας; Μια αρένα όπου οι άνθρωποι με τη μεγαλύτερη επιρροή δεν είναι αυτοί που σκέφτονται, αλλά αυτοί που παράγουν την περισσότερη ντοπαμίνη.
Ο τίτλος Mountainhead ηχεί σαν πρόκληση: άμεση αναφορά στο Fountainhead [μυθιστόρημα που γνώρισε μεγάλη επιτυχία όταν δημοσιεύθηκε το 1943 -σ.σ.], μια παραληρηματική πραγματεία για τον υπεράνθρωπο ατομικισμό, που άλλοτε παραποιείται και άλλοτε εκτρέπεται. Αλλά ποιος μιλάει εδώ; Η ταινία ή οι χαρακτήρες της; Μια αμήχανη σύγχυση, ή ίσως μια σημασιολογική σύγχυση. Διότι εδώ ακριβώς έγκειται το πρόβλημα: σε αυτή την αμερικανική παθιασμένη έλξη γα μια ελευθερία χωρίς οφειλές, γα μια εξουσία χωρίς ηθική, γα μια απόλυτη υποκειμενικότητα, που ενίοτε καμουφλάρεται με αποσπάσματα από τον Καντ ή τον Νίτσε, που εμφανίζονται σαν πόστερ στους τοίχους ενός διανοητικού μπούνκερ, ενώ ο Χέγκελ επικαλείται σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Η ιστορία ως τέχνασμα της λογικής έχει γίνει μια start-up. Ο γερμανικός ιδεαλισμός χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει την εγκατάλειψη του κόσμου.
Δείτε προσεκτικά το Mountainhead. Ακούστε τις σιωπές του. Δεν πολεμούν εκεί δισεκατομμυριούχοι αλλά ιδέες. Οι δικές μας ιδέες. Αυτές που επιτρέψαμε να πάρουν ένα συγκεκριμένο μορφότυπο. Το άτομο-βασιλιάς. Το παιδί-πλάνο. Η κοινωνία ως option. Το χάος ως φυσική συνέπεια.
Και ο πόλεμος, πάντα, ένας επίμονος ήχος στο βάθος.
Επειδή αυτές οι τεχνολογίες, αυτές οι υποτιθέμενες ουδέτερες τεχνητές νοημοσύνες, δεν γράφουν απλώς ποιήματα ή διορθώνουν βιογραφικά σημειώματα. Δημιουργούν πραγματικότητα. Και αυτή η πραγματικότητα σκοτώνει. Αργά. Σιωπηλά. Μέσω της συσσώρευσης.
Τότε ίσως πρέπει να γραφτούν άλλες ταινίες. Όπου η ελευθερία δεν αγοράζεται. Όπου το παιδί είναι ένα μυστήριο, όχι ένα άβαταρ. Όπου η εξουσία δεν είναι μια φιλοσοφική φάρσα. Όπου το βουνό δεν είναι ένας θρόνος, αλλά μια προειδοποίηση, μια θέα της αβύσσου. Όπου θυμόμαστε, επιτέλους, ότι χωρίς τον άλλον, η ελευθερία είναι απλώς μια κομψή φυλακή με πανοραμική θέα στο τέλος του κόσμου.
Αν η Ρώμη τους μαγνητίζει με το μεγαλείο της, την αρχιτεκτονική της, τον στωικισμό της, θυμούνται ακόμα την πτώση της; Την αργή σήψη της, τις διεφθαρμένες ελίτ της, τους εσωτερικούς της πολέμους που μεταμφιέστηκαν σε ειρήνη; Η Ρώμη δεν εξερράγη. Κατέρρευσε από τα μέσα. Κι αν ο πόλεμος δεν ήταν ποτέ μπροστά μας όλα αυτά τα χρόνια, ίσως είναι ήδη εδώ. Μέσα μας. Σε όλους αυτούς τους αλγόριθμους που μας περιβάλλουν, στα παιδιά μας που μεγαλώνουν με την εικόνα. Στη σιωπή, τόσο καθαρή, που προηγείται κάθε πτώσης. Και βλέπουμε το Mountainhead.
Και τότε; Τι μας μένει να κάνουμε;
Να κατεβάσουμε το Mountainhead. Να αναπνεύσουμε ενώ όλα καίγονται, στη Γάζα, στη Δυτική Όχθη, στο Ιράν. Ας κάνουμε εκατό παιδιά. Ας τους χαρίσουμε ένα όνομα. Και πάνω απ' όλα: ας μη μιλήσουμε ποτέ για ισότητα. Να τους πούμε απλά:
Η ελευθερία σου αρκεί.
Δετε στο Αλμανάκ ένα ακόμη πρόσφατο άρθρο της Nadia Kamali:
Η Τεχνητή Νοημοσύνη, οι μαθητές μας, η αμφιβολία και η πνευματική κόπωση
