«Σαν ακραία δυνατότητα μιας άνοιξης…»

Facebook Twitter
0

fleur de cactus

21 Μαρτίου σήμερα, Παγκόσμια ημέρα Ποίησης, και διόλου τυχαία συμπίπτει με την Εαρινή Ισημερία και την αρχή της Άνοιξης. Τι καλύτερο από ένα ποίημα που παντρεύει ποίηση και άνοιξη σ' ένα αδιασάλευτο σύνολο, από τον Νίκο Φωκά, έναν ποιητή σχετικά άγνωστο –αν και μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες και πολυγραφότατο.

Ο Νίκος Φωκάς γεννήθηκε στη Κεφαλονιά το 1927 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Από το 1954, και τα «Κυνήγια από σύγχρονα γεγονότα», και έκτοτε δημοσίευσε 14 ποιητικές συλλογές, λογοτεχνικά δοκίμια και αξιόλογες μεταφράσεις κλασικών. Το 1991 τάραξε τα νερά της σοβαροφανούς στενοκέφαλης διανόησης με το σατιρικό αφηγηματικό του ποίημα «Παρτούζα ή Ένα κλείσιμο ματιού». Το 2005 τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του. Βιωματικός και κρυστάλλινος και με μια πολύ ιδιαίτερη φωνή, δεν έχει βρει ακόμα τη θέση που του αναλογεί ανάμεσα στους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Εφορμά συνήθως από τα «μικρά», σαν να επιβεβαιώνει όπως λέει κάπου: «Η καθημερινότητα, τι θαύμα!». Η ποίησή του έχει μια έννοια μυστικιστική και αποκαλύπτεται σαν ένα λουλούδι που ανοίγει τα πέταλά του:

Ο ΚΑΚΤΟΣ

Με χρώμα γέρικου παχύδερμου απ' τη σκόνη

Μέρος κι εκείνος ενός σκουπιδαριού,

Ο κάκτος που θεωρείτο νεκρός

Άνθισε μετά από εννέα χρόνια.

Πράγματι, το τρομερό φύλλο με τις βελόνες

(Ένα ανάμεσα σε δώδεκα

Καθώς αποτελούσε τμήμα

Ενός πανίσχυρου συστήματος)

Πέταξε από την κόψη του μοναδικό

Το βαθυκόκκινο άνθος που,

Έξω από το σύστημα σχεδόν,

Θαρρείς ανήκε σε δικό του σύστημα

Έτσι καθώς ακροβατούσε στο κενό

Στην παρυφή του φύλλου,

Σε δηλωμένη και χρωματική και ποιοτική

Προς τον κάκτο αντίθεση.

Η εν λόγω συστηματική διαφωνία

Δεν είχ' άλλο ενδιαφέρον

Παρά μόνο σαν ποίηση

Σαν ακραία δυνατότητα μιας άνοιξης...

1980-81

(Προβολέας στα μάτια, εκδ. Ύψιλον, 2η εκδ., 1999)


Ένα ποίημα που αναφέρεται στην ίδια την ποίηση μπορεί να θυμίζει μια ωραία γυναίκα που ακκίζεται, να μοιάζει με βαθιά εξομολόγηση ή αποκάλυψη ενός ένθεου μυστικού, να είναι σαν ένας υπόγειος αυτοσαρκασμός ή ανάπηρος ορισμός.

Ο «Κάκτος» δεν είναι τίποτα από όλα αυτά, γιατί δείχνει –έστω και αν πρόκειται για τέχνασμα– να μη θέλει να μιλήσει για την ποίηση. Γιατί μέσα στην απλότητά του, χρησιμοποιεί το πιο δυνατό της όπλο –τη μεταφορά– βαδίζοντας ανάστροφα. Η κλιμάκωση οδηγεί σε ένα αποτέλεσμα που δεν μπορεί παρά να είναι μια ποίηση που κάνει το άλμα και γίνεται η ίδια «μεταφορά» για την ζωή. Έχει θεμελιώδη διαφορά, ακόμα και για την Ποιητική του Φωκά. Λες και δεν μιλά το ποίημα για ένα κάκτο αλλά λες κι ο κάκτος μας μιλά για ένα ποίημα.

Αυτή η πολύ δυνατή ασυμφωνία που αιχμαλωτίζει, όχι μόνο αισθητική –στα χρώματα– αλλά ουσιαστική, είναι η Ars Poetica. Ο κάκτος είναι η πιο τρανταχτή απόδειξη πως και από έναν αγκαθωτό γηραλέο κορμό μπορεί να ξεπροβάλλει, σαν θαύμα, ένα ολοπόρφυρο άνθος, κόντρα σε όλες τις προσδοκίες. Και αν περιμένεις και οπλίζεσαι με υπομονή βλέπεις κάποια στιγμή έστω και το ένα μοναδικό φύλλο να ξεπετάει στο κενό το αναπάντεχο δώρο του. Το σύστημα είναι μεν πανίσχυρο, αλλά όχι και ανίκητο. Τίποτα άλλο δεν είναι ένα ποίημα από μια αντίθεση ομορφιάς μέσα στην ασχήμια, μέσα στο σκουπιδαριό του βίου. Και δεν έχει «άλλο ενδιαφέρον», παρά μόνο αν βλέπεις και το πιο επουσιώδες σαν μια πράξη μεταμόρφωσης, λέει ο Φωκάς.

Σε εποχές κρίσης, είτε προσωπικής, είτε συλλογικής –στους περισσότερους, αν όχι σε όλους, τους καιρούς, δηλαδή– η ποίηση φαντάζει σαν ένα σχέδιο διαφυγής. Όχι βέβαια απαραιτήτως σαν γραφή, αλλά σαν ένα άλλο είδος τριβής. Οι πλέον αντίξοες συνθήκες είναι στ' αλήθεια και οι πιο πρόσφορες για να ευδοκιμήσει, σαν ένα Fleur de cactus, γιατί είναι «έξω από το σύστημα σχεδόν». Κατ' εξοχήν πράξη αναρχική, καταλύει εκ των ένδον όλα τα δεδομένα. Είναι η μόνη που μπορεί να φτάσει μέχρι και τις παρυφές της Άνοιξης. Όσο πιο τραχύ και άγονο το έδαφος, τόσο πιο κατάλληλο για να δεχτεί το σπόρο της.

Ας την αφήσουμε ελεύθερη λοιπόν για να πετάξει κάποτε το ολότελα à contretemps κατακόκκινο άνθος της...

Βιβλίο
0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Λυδία Κονιόρδου διαβάζει τον μονόλογο της Λούλας Αναγνωστάκη «Ο oυρανός κατακόκκινος»

Lifo Videos / «Ιδού εγώ»: Η Λυδία Κονιόρδου ερμηνεύει το «Ουρανός Κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη στο LIFO.gr

O απολογισμός ζωής μιας γυναίκας που βλέπει γύρω της τον κόσμο να διαλύεται, η προσωπική εμπλοκή στη συλλογική μνήμη, μια ποιητική εκδοχή της δυστυχίας που γεννά η σύγχρονη πραγματικότητα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Βιβλίο / Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων: Τόπος συνάντησης για τη λογοτεχνία και τις ιδέες

Με ένα πλούσιο πρόγραμμα με καλεσμένους από 16 χώρες και τιμώμενο πρόσωπο τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο, το φετινό φεστιβάλ σημείωσε τη μεγαλύτερη προσέλευση στην ιστορία του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

The Review / Γιατί μας γοητεύει ακόμα ο «Καβγατζής της Βρέστης»;

Ο Χρήστος Παρίδης και η Βένα Γεωργακοπούλου, με αφορμή τη νέα έκδοση του έργου του Ζαν Ζενέ, εξετάζουν τους λόγους που μπορεί να μας αφορά ακόμα και σήμερα το θρυλικό βιβλίο του 1945. ― ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΤΟΛΜΗΡΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ