Γαλλία, Ιούνιος 2025
Βρίσκομαι στη Γαλλία, στην πόλη της Νίκαιας, όπου λαμβάνει χώρα ένα πολιτικό γεγονός ύψιστης σημασίας. Στη Διεθνή Διάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς μπαίνουν οι βάσεις για αποφάσεις που θα επηρεάσουν το μέλλον της ανθρωπότητας σε τομείς όπως η αλιεία, οι ιχθυοκαλλιέργειες, οι θαλάσσιες μετακινήσεις, η υποθαλάσσια τεχνολογία, οι δεσμεύσεις που θα αναλάβει κάθε κυβέρνηση για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και, φυσικά, μεγάλο μέρος της συζήτησης κινείται γύρω από τον αθόρυβο πρωταγωνιστή της παγκόσμιας σκακιέρας: τις εξορύξεις βαθέων υδάτων.
Στην εισαγωγική του ομιλία, ο Εμανουέλ Μακρόν λέει: «Mία απ’ τις δυσκολίες μας είναι να προστατεύσουμε τον βυθό και τα ωκεανικά βάθη στην ανοιχτή θάλασσα. Έχουμε δημιουργήσει μια συμμαχία για να προωθήσουμε ένα μορατόριουμ στις εξορύξεις βαθέων υδάτων και μπορώ να πω σε όλους εσάς ότι αυτό είναι απολύτως απαραίτητο. Και γιατί το λέω αυτό; Δεν είμαι κατά της οικονομικής δραστηριότητας, αντιθέτως, ωστόσο πιστεύω πως είναι τρέλα να ξεκινήσουμε ένα είδος οικονομικής δραστηριότητας που έχει τη δυνατότητα να διαταράξει τη βενθική βιοποικιλότητα, που θα την καταστρέψει, που θα οδηγήσει σε απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα, είναι τρέλα να επέμβουμε σε περιβάλλοντα για τα οποία δεν γνωρίζουμε τίποτα.
«Είμαι ο πρώτος που θα παραδεχτώ ότι δεν είμαι υπέρ των εξορύξεων, αλλά ταυτόχρονα δεν είμαι εναντίον τους. Πιστεύω ότι στο μέλλον ενδέχεται να χρειαστεί να εξορύξουμε ορυκτά από τα βάθη της θάλασσας. Αλλά η γνώμη μου είναι ότι, αν όντως το κάνουμε, πρέπει να έχουμε όσο περισσότερες πληροφορίες είναι εφικτό να έχουμε πριν προχωρήσουμε».
Είναι σκοταδιστικό να προηγηθεί η οικονομική εκμετάλλευση της εξερεύνησης. Η ύπαρξη μορατόριουμ στις εξορύξεις βαθέων υδάτων είναι μια διεθνής, ζωτικής σημασίας ανάγκη. Ας ξεκινήσουμε μεγάλες εξερευνητικές αποστολές, ας μάθουμε περισσότερα, ας αξιοποιήσουμε την επιστήμη, αλλά ας μην εκμεταλλευτούμε τον βαθύ βυθό! Ας προστατεύσουμε τα οικοσυστήματά μας, γιατί δεν ξέρουμε τι μπορεί να συμβεί στη συνέχεια, γιατί εκεί υπάρχουν βασικά αποθέματα άνθρακα, γιατί εκεί υπάρχουν είδη που κανείς δεν γνωρίζει ακόμα. Αυτός ο αγώνας είναι ζωτικής σημασίας για όλους μας. Και θέλω να καταστήσω σαφές ότι τα βάθη της θάλασσας δεν είναι προς πώληση, όπως δεν είναι προς πώληση η Γροιλανδία, όπως δεν είναι προς πώληση η Ανταρκτική ή η ανοικτή θάλασσα, όπως δεν είναι προς πώληση οι άδειες αλιείας των αναπτυσσόμενων χωρών, όπως δεν είναι προς πώληση τα επιστημονικά δεδομένα ή η ασφάλεια των παράκτιων πληθυσμών. Μιλάμε για ένα κοινό αγαθό. Μιλάμε για ένα έργο που μας αφορά όλους, γι’ αυτό ας το ξεκινήσουμε».
Σε τι ακριβώς αναφέρεται ο Μακρόν;
Οι εξορύξεις βαθέων υδάτων είναι μια βιομηχανία που γεννιέται αυτήν τη στιγμή. Πρόκειται για μια διαδικασία εξεύρεσης και εξόρυξης μεταλλευμάτων στα βάθη της θάλασσας. Η δραστηριότητα δεν είναι ακόμη νόμιμη και η παγκόσμια συζήτηση αφορά το πότε και με ποιους όρους θα γίνει. Ο Μακρόν, σ’ αυτό το απόσπασμα απ’ την ομιλία του, αναφέρεται στην ανάγκη για μορατόριουμ, δηλαδή μια προσωρινή, παγκόσμια παύση αυτής της συζήτησης, μέχρι οι επιστήμονες να έχουν περισσότερη γνώση για το τι συμβαίνει στα βάθη της θάλασσας, που είναι το πεδίο εξόρυξης διαφόρων ορυκτών και μεταλλευμάτων.
Λίγες μέρες μετά, στην ερώτηση της LiFO σε συνέντευξη Τύπου για το αν υπάρχουν ενδείξεις πως μετά απ’ αυτήν τη διάσκεψη θα επιτευχθεί ο στόχος της προσωρινής παύσης των εξορύξεων βαθέων υδάτων, ένας από τους πολιτικούς ηγέτες που υποστηρίζουν την ιδέα, ο πρωθυπουργός του Παλάου Surangel Whipps Jr., απαντάει: «Τον Ιούλιο θα συνεδριάσει η Διεθνής Αρχή Θαλάσσιων Βυθών. Ελπίζουμε ότι θα συνεχίσει τη σχετική διαδικασία αξιολόγησης για το μορατόριουμ που έχει ήδη ξεκινήσει. Αυτό που ζητάμε είναι να μην υπάρξει βιασύνη. Δεν υπάρχει ανάγκη βιασύνης. Ας βεβαιωθούμε πρώτα ότι έχουμε την κατάλληλη επιστημονική γνώση, ότι πραγματικά ξέρουμε τις συνέπειες. Αυτό ζητάμε».
Η Διεθνής Αρχή Θαλάσσιων Βυθών είναι ένας πολύ σημαντικός παίκτης στη σκακιέρα των εξορύξεων. Πρόκειται για μια ανεξάρτητη διεθνή αρχή, σκοπός της οποίας είναι η ρύθμιση των εργασιών που αφορούν μεταλλεύματα στον διεθνή βυθό. Η λειτουργία της ορίζεται από την UNCLOS, τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Μέσα σ’ αυτήν τη σύμβαση επιδιώκονται νομικές ρυθμίσεις και για τα βάθη της θάλασσας, τα οποία ρυθμίζονται δύσκολα γιατί ουσιαστικά δεν ανήκουν σε κάποια χώρα αλλά αποτελούν «κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας».
Το διακύβευμα
Το θέμα της συζήτησης στην πραγματικότητα είναι πολύ πρακτικό: ποια είναι η διαδικασία, ποιες οι προϋποθέσεις και ποιες οι αρμόδιες αρχές προκειμένου να ξεκινήσει η εμπορική δραστηριότητα ορισμένων εταιρειών που θέλουν να εξορύξουν μεταλλεύματα από ένα σημείο του πλανήτη για το οποίο δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα; Η έμφαση που δίνεται στην «επιστήμη» από τον πολιτικό κόσμο μόνο τυχαία δεν είναι: πολύ απλά, μέχρι τώρα δεν υπήρχε η τεχνολογία για να εξερευνηθούν τα βάθη της θάλασσας και ακόμη και τώρα που υπάρχει, είναι πολύ ακριβό σπορ. Αυτά τα δύο δεδομένα προκαλούν κι άλλα ερωτήματα, όπως: σε ποιον ανήκει η γνώση; Ανήκει στην εταιρεία που έχει τα χρήματα να προσλάβει επιστήμονες και να κρατήσει τα ευρήματά τους για προσωπική χρήση; Τι γίνεται με την τεχνογνωσία που έχει αποκτήσει ο στρατός; Τι γίνεται με τα επιστημονικά δεδομένα που δεν συμφέρουν τις εταιρείες και προσπαθούν να τα «εξαφανίσουν» για να μη θέσουν σε κίνδυνο την εμπορική τους δραστηριότητα;
Και κάπου εδώ μπαίνει ο Andrew Sweetman, η έρευνα του οποίου έγινε κατά λάθος viral και έφερε αυτή την περίπλοκη κουβέντα στο «for you page» του TikTok.
Ο Andrew Sweetman και το σκοτεινό οξυγόνο
Για να καταλάβει κανείς όσα μοιράζεται παρακάτω ο καθηγητής με το κοινό της LiFO, είναι απαραίτητο λίγο context.
Ο καθηγητής Andrew K. Sweetman είναι επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας Οικολογίας και Βιογεωχημείας του Βυθού και πρόεδρος του Τμήματος Βενθικής Οικολογίας και Βιογεωχημείας της Σκωτσέζικης Ένωσης για τη Θαλάσσια Επιστήμη στο Ηνωμένο Βασίλειο. Έχει διατελέσει ερευνητής σε διάφορα κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα παγκοσμίως, όπως το Woods Hole Oceanographic Institution και τα πανεπιστήμια Florida State University, University of Maine, University of Hawaii at Manoa και University of Bergen.
Toν Ιούλιο του 2024, ο Andrew Sweetman και η ομάδα του δημοσιεύουν μια μελέτη στο επιστημονικό περιοδικό «Nature Geoscience», στην οποία υποστηρίζουν κάτι πρωτοφανές: ότι υπάρχουν ενδείξεις για «σκοτεινό οξυγόνο» στα ωκεανικά βάθη. Αυτό σημαίνει παραγωγή οξυγόνου χωρίς φωτοσύνθεση. Αν ο Sweetman και η ομάδα του έχουν δίκιο, δημιουργείται ένα νέο πεδίο πιθανοτήτων σε περιοχές που είναι ταυτόχρονα ανεξερεύνητες και εμπορικά σημαντικές.
Η χρηματοδότηση αυτής της έρευνας είχε γίνει εν μέρει από την εταιρεία The Metals Company, η οποία επιδιώκει να πάρει άδεια από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ για να ξεκινήσει το ταχύτερο δυνατόν τις εξορύξεις βαθέων υδάτων στην περιοχή Clarion Clipperton, όπου ο Sweetman βρήκε τις ενδείξεις σκοτεινού οξυγόνου. Λίγο μετά τη δημοσίευση της έρευνας του Sweetman, η TMC απέσυρε τη χρηματοδότηση. O CEO της εταιρείας, Gerard Barron, δήλωσε σχετικά: «Μετά από μια δεκαετία έρευνας με τις ίδιες μεθόδους, κανένας αξιόπιστος επιστήμονας δεν βρήκε ποτέ “σκοτεινό οξυγόνο”. Οι μεγαλειώδεις ισχυρισμοί απαιτούν μεγαλειώδεις αποδείξεις. Ακόμη περιμένουμε». Ο Sweetman, που αρχικά, και επί εννέαχρόνια, αμφισβητούσε και ο ίδιος τις ενδείξεις για την ύπαρξη σκοτεινού οξυγόνου, πιστεύοντας ότι αυτό που βλέπει αποκλείεται να υπάρχει, βρήκε χρηματοδότηση για την επόμενη τριετία απ’ το ιαπωνικό ίδρυμα The Nippon Foundation, με πεδίο έρευνας τον τρόπο παραγωγής του σκοτεινού οξυγόνου.
― Έχω διαβάσει ότι όταν είχατε τα πρώτα δεδομένα για την ύπαρξη σκοτεινού οξυγόνου, τα αγνοήσατε. Θα ήθελα ν’ ακούσω την ιστορία από εσάς.
Ναι, λοιπόν, η ιστορία πάει κάπως έτσι: όλα ξεκίνησαν το 2013, όταν συλλέξαμε κάποια δείγματα απ’ τον βυθό της θάλασσας που είχαν φυσαλίδες. Ήταν σαν ένα κουτάκι αναψυκτικού. Είδα τις φυσαλίδες, αλλά δεν ήξερα τι ήταν. Όταν ξαναπήγα στο σημείο δύο χρόνια μετά, πήρα μαζί μου ανιχνευτές οξυγόνου, γιατί ήθελα να μετρήσω την κατανάλωση οξυγόνου. Ήμουν στον βυθό και τα όργανά μου έδειχναν αύξηση οξυγόνου. Σε όλα τα πειράματα που είχα κάνει ως τότε, αυτό ήταν αδύνατο. Δεν το είχα ξαναδεί ποτέ. Αμέσως σκέφτηκα ότι τα όργανα ήταν χαλασμένα, ελαττωματικά. Τα έστειλα πίσω στην εταιρεία για έλεγχο. Η εταιρεία είπε ότι όλα είναι εντάξει, λειτουργούν κανονικά. Ξαναπήγα, ξαναμέτρησα, λέω «δεν λειτουργούν. Δείχνουν αύξηση οξυγόνου». Η εταιρεία μού ξαναείπε ότι έχουν ελεγχθεί αυστηρά και λειτουργούν κανονικά. Όταν ξαναπήγα, εννέα χρόνια μετά, πήρα μαζί μου και εφεδρικό εξοπλισμό. Όταν οι ανιχνευτές οξυγόνου έδειξαν ξανά αύξηση οξυγόνου, τους πετάξαμε στα σκουπίδια. Κόστιζαν 10.000 λίρες ο καθένας, είχαμε τρεις, πετάξαμε εξοπλισμό 30.000 λιρών στα σκουπίδια. Αλλά δεν εμπιστευόμουν τη μέθοδο. Δοκιμάσαμε, λοιπόν, άλλη μέθοδο. Και πάλι, αύξηση οξυγόνου. Και τότε είπα «ω, θεέ μου, υπάρχει κάτι εδώ που δημιουργεί οξυγόνο». Επί εννέα χρόνια αγνοούσα μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία.
― Στη Διεθνή Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς, όταν οι εξορύξεις βαθέων υδάτων σχολιάζονταν πολιτικά σε σχέση με το μορατόριουμ, υπήρχε πάντα κάπου μέσα η λέξη «επιστήμη» και η ιδέα ότι πρέπει να την περιμένουν πριν ξεκινήσουν τις εξορύξεις.
Είμαι ο πρώτος που θα παραδεχτώ ότι δεν είμαι υπέρ των εξορύξεων, αλλά ταυτόχρονα δεν είμαι εναντίον τους. Πιστεύω ότι στο μέλλον ενδέχεται να χρειαστεί να εξορύξουμε ορυκτά από τα βάθη της θάλασσας. Αλλά η γνώμη μου είναι ότι, αν όντως το κάνουμε, πρέπει να έχουμε όσο περισσότερες πληροφορίες είναι εφικτό να έχουμε πριν προχωρήσουμε. Όπως έχω πει σε πολλούς δημοσιογράφους, το μόνο που ζητάμε όσοι ασχολούμαστε με το σκοτεινό οξυγόνο είναι τρία με πέντε χρόνια για να καταλάβουμε τι είναι, πόσο σημαντικό είναι. Μπορεί να μην είναι σημαντικό. Και αν δεν είναι σημαντικό, δεν χρειάζεται ν’ ανησυχούμε γι’ αυτό. Όμως χρειαζόμαστε αυτές τις πληροφορίες πριν πέσουμε με τα μούτρα. Πιστεύω ότι αυτός είναι ο πιο ώριμος τρόπος να το κάνουμε. Και αυτά τα λίγα χρόνια είναι το μόνο που ζητάμε.
― Τι θα σήμαινε η παρουσία σκοτεινού οξυγόνου για τα οικοσυστήματα που βρίσκονται στα ωκεανικά βάθη;
Δεν υπάρχουν ακόμη δεδομένα για ν’ απαντηθεί αυτή η ερώτηση. Αυτήν τη στιγμή γνωρίζουμε ελάχιστα και σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε με βεβαιότητα ν’ απαντήσουμε στο ερώτημα πώς θα επηρεάσει τα βενθικά οικοσυστήματα η εξόρυξη βαθέων υδάτων. Ξέρουμε ότι το σκοτεινό οξυγόνο υπάρχει. Έχουμε έναν τεράστιο αριθμό δεδομένων που δείχνουν ότι υπάρχει. Ακόμη δεν γνωρίζουμε πώς γίνεται να υπάρχει. Είναι ηλεκτροχημική διαδικασία; Είναι μικροβιολογική; Είναι μείξη των δύο; Αυτές είναι οι απαντήσεις που θα έχουμε στη σελίδα 500. Αυτήν τη στιγμή είμαστε στη σελίδα 5. Και γι’ αυτό κάποιοι από εμάς έχουν αρχίσει να δουλεύουν σε projects που θα δώσουν ορισμένες απ’ αυτές τις απαντήσεις.
― Ο βασικός σας χρηματοδότης αποσύρθηκε όταν δημοσιεύθηκε η έρευνα. Τι συνέβη;
Ναι. Ξαφνικά δεν ήθελαν να δουλέψουν μαζί μας. Θα χρειαστεί να τους ρωτήσετε γιατί. Όταν δημοσιεύθηκε η έρευνα, μας προσέγγισε το The Nippon Foundation και μας είπε ότι θέλει να στηρίξει την προσπάθειά μας ώστε να καταλάβουμε τι συμβαίνει.
― Έχει ασκηθεί ισχυρή κριτική στην έρευνά σας και σ’ εσάς προσωπικά. Έχω διαβάσει κριτικές που σχολιάζουν τις μεθόδους σας και άλλου είδους κριτικές, που επιτίθενται στο πρόσωπό σας.
Έχουν υπάρξει συνολικά πέντε αντικρούσεις. Απ’ αυτές, καμία δεν έχει δημοσιευτεί σε έγκριτο επιστημονικό περιοδικό και αυτήν τη στιγμή εξετάζεται το αν θα εκδοθεί μία. Έχουμε, τεχνικά, αποδείξει ότι το σκοτεινό οξυγόνο υπάρχει. Οι αντικρούσεις, λοιπόν, δεν έχουν δημοσιευτεί γιατί είναι επιστημονικά εσφαλμένες. Ο κόσμος λέει ότι «έχουν δημοσιευτεί απαντήσεις εναντίον του σκοτεινού οξυγόνου», αλλά αυτό είναι ψέμα. Βρίσκονται μόνο στο ίντερνετ, σε κατάσταση προδημοσίευσης. Θα μπορούσες ν’ ανεβάσεις συνταγές στους servers που είναι ανεβασμένες. Θα μπορούσες ν’ ανεβάσεις οτιδήποτε. Απλώς επειδή κάτι έχει δημοσιευτεί στο ίντερνετ, δεν σημαίνει ότι είναι ακριβές. Έχουμε αποδείξει στο 100% ότι η διαδικασία συμβαίνει. Απλώς δεν ξέρουμε τι την προκαλεί. Ο κόσμος λέει ότι υπάρχει πολλή αμφισβήτηση, αλλά αυτό δεν ισχύει. Ξέρουμε με πολλή, πολλή σιγουριά ότι αυτό που βλέπουμε συμβαίνει. Επειδή δεν το καταλαβαίνουμε, δεν σημαίνει ότι δεν είναι αληθινό.
― Γιατί δεν το βρήκε κάποιος πριν από εσάς;
Είναι πιθανό να μην είμαστε οι πρώτοι. Σας θυμίζω, το αγνοούσα επί 9 χρόνια. Είναι πιθανό να το βρήκαν κι άλλοι και απλώς να το αγνόησαν.
― Ναι, αλλά δεν θα το ξέρατε; Δεν θα είχε ακουστεί; Δεν θα ήταν, έστω, εσωτερικό κουτσομπολιό στους ακαδημαϊκούς και ερευνητικούς σας κύκλους;
Όχι απαραίτητα. Όμως, απ’ την ώρα που εκδόθηκε η μελέτη, έχουν επικοινωνήσει μαζί μου κάποιοι επιστήμονες που μου γράφουν ότι βρήκαν κάτι παράξενο και ότι έχει σχέση με αυτό που βρήκαμε εμείς. Το άλλο ζήτημα είναι ότι ο εξοπλισμός που χρησιμοποιούμε είναι τρομερά ακριβός και πολύ δύσκολος στη χρήση.
― Είναι δύσκολο να γίνει έρευνα στον τομέα σας;
Νομίζω ότι ο κόσμος δεν καταλαβαίνει ότι η έρευνα, για παράδειγμα η έρευνα στην περιοχή Clarion-Clipperton, δεν γίνεται με τον τρόπο που την κάναμε εμείς και με το είδος του εξοπλισμού που χρησιμοποιήσαμε. Οι περισσότερες έρευνες στέλνουν ένα ρομπότ στον βυθό και αξιολογούν τα αποτελέσματά του. Ξέρετε πόσα πειράματα υπάρχουν στην περιοχή με τον ακριβό εξοπλισμό που χρησιμοποιούμε εμείς; Μια κορεάτικη ομάδα έκανε ένα. Μια γαλλική ομάδα έκανε δύο. Εμείς έχουμε κάνει πενήντα τέσσερα. Οπότε, μια ακόμη απάντηση στο «γιατί τώρα;» είναι ότι απλώς δεν υπάρχουν αρκετές έρευνες με κατάλληλο εξοπλισμό σ’ αυτά τα βάθη.
― Νιώθετε κάποια περηφάνια για την έρευνά σας; Ή ευθύνη;
Σίγουρα ευθύνη. Περηφάνια; Δεν θα το ’λεγα. Ξέρετε, σε τελική ανάλυση, η ανακάλυψη έγινε κατά λάθος. Δεν νομίζω ότι η λέξη «περηφάνια» ταιριάζει. Είναι απλώς μια ανακάλυψη. Μερικές φορές συμβαίνουν κατά λάθος. Ο κόσμος βρίσκει κάτι και του παίρνει 9 χρόνια να το καταλάβει. Άλλες φορές, του παίρνει μια ζωή. Αλλά ναι, νιώθω ευθύνη. Όταν το βρήκαμε, ξέραμε ότι θα συναντήσουμε πολλή αντίσταση. Έχει υπάρξει ιδιαίτερα δύσκολο. Μ’ έχουν κατηγορήσει ότι είμαι ψεύτης, ότι είμαι απατεώνας. Μας έχουν συγκρίνει με καταδικασμένους βιαστές. Δεν ήταν μια χαλαρή χρονιά χωρίς στρες για μένα. Μερικές φορές ήταν μια πολύ, πολύ μοναχική χρονιά. Αλλά, ξέρετε, ακόμα κι αν γνώριζα από πριν όλα τα προβλήματα, όλες τις κατηγορίες, όλες τις αρνητικές κριτικές, όλα αυτά που θα ειπώνονταν για μας, και πάλι θα δημοσίευα την έρευνα. Νομίζω ότι αυτό είναι το σημαντικό.
To άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του 2025 UNOC Fellowship που διοργανώθηκε από το Earth Journalism Network του Internews. Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στα ελληνικά στη LiFO, στις 16 Ιουλίου 2025.
