ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΟ ΟΤΙ η Rosalia έχει ως πρότυπο την Björk. Δεν είναι τυχαίο που την επέλεξε ως guest στο τραγούδι-προάγγελο του νέου άλμπουμ της «LUX», το «Berghain», το οποίο δεν ενθουσίασε μόνο το κοινό που την ξέρει και την παρακολουθεί από την αρχή της καριέρας της αλλά και ανθρώπους που δεν την είχαν ακούσει ποτέ, και έγινε ένα πρωτοφανές viral για την Καταλανή καλλιτέχνιδα.
Η άναρχη, αντι-ποπ δομή του τραγουδιού που απασχόλησε τα σόσιαλ μίντια για μέρες και δημιούργησε μια άνευ προηγουμένου προσμονή για το «LUX» συνδυάζει με εντελώς απρόσμενο τρόπο την ενορχήστρωση, που δανείζεται στοιχεία από τον «Χειμώνα» των «Τεσσάρων Εποχών» του Βιβάλντι και την «Ιεροτελεστία της άνοιξης» του Στραβίνσκι (με τη London Symphony Orchestra υπό τη διεύθυνση του Daníel Bjarnason), τη χορωδία, την όπερα, αλλά και τις σχεδόν πανκ κραυγές του Yves Tumor («θα σε γαμήσω μέχρι να με αγαπήσεις!») –με πιθανή αναφορά σε ένα διαβόητο ξέσπασμα του πυγμάχου Μάικ Τάισον το 2002, όταν άκουσε τον ρεπόρτερ Μαρκ «Scoop» Μαλινόφσκι να λέει ότι ο Τάισον θα έπρεπε να φορέσει ζουρλομανδύα.
Ήταν μια πολύ έξυπνη κίνηση να κυκλοφορήσει αυτό ως πρώτο single, γιατί από όλα τα κομμάτια του άλμπουμ, το «Berghain» ξαφνιάζει περισσότερο και είναι το πιο αλλόκοτο. Δεν είναι απλώς τρία κομμάτια σε ένα, με κάθε μέρος τραγουδισμένο και σε άλλη γλώσσα (γερμανικά, ισπανικά, αγγλικά), αλλά δίνει και το στίγμα για τη στροφή που ήθελε να κάνει η Rosalia στην καριέρα της. Κανένα άλλο κομμάτι στο «LUX» δεν προκαλεί τόσο μεγάλη έκπληξη, παρότι όλος ο δίσκος είναι με κάποιον τρόπο εντυπωσιακός.
Tο «LUX» είναι μια αντίδραση στη στιγμιαία δόση ντοπαμίνης που προσφέρει το χαζοκοίταγμα στα σόσιαλ μίντια, είναι ένα άλμπουμ που απαιτεί συγκέντρωση και προσοχή.
Το «LUX» είναι το «Homogenic» της Rosalia ή το «Vespertine» της, και, για να ξαναγυρίσουμε στο πρότυπό της, την Björk (με την οποία είχε συνεργαστεί πριν από δύο χρόνια στο «Oral», για φιλανθρωπικό σκοπό), επιχειρεί ξεκάθαρα να ακολουθήσει τα χνάρια της, μια πορεία χτισμένη σε εντυπωσιακές και αλλόκοτες καλλιτεχνικές στροφές, τόσο εκκεντρικές που κάποιες στιγμές η δημιουργία απλώνει πλοκάμια και την «καταπίνει», μετατρέποντας την ίδια σε έργο τέχνης.
Rosalia - «Berghain» (Official Video) feat. Björk & Yves Tumor
Στο «LUX» δεν υπάρχει η εμμονή της Björk με τα εικαστικά, την τεχνολογία, τον παγανισμό και τον φυσικό κόσμο. Η Rosalia είναι Καταλανή, έχει αίμα μεσογειακό και μετά την εξερεύνηση της θηλυκότητας μέσα από τη ριζοσπαστική παραγωγή του «Motomami», τους ρυθμούς του ρεγκετόν και τη χορευτική μουσική που χαρακτήρισε την προηγούμενη δεκαετία και αυτή που διανύουμε, στρέφεται στο μεταφυσικό, στον θηλυκό μυστικισμό, στη μεταμόρφωση και στην υπέρβαση, και τα τραγούδια της εμπνέονται τόσο από τις ερωτικές σχέσεις της όσο και από τη σχέση της με τον Θεό. Η λίστα των τραγουδιών στον δίσκο (18 συνολικά στο βινύλιο και στο CD) χωρίζεται σε τέσσερα movements, τέσσερις «κινήσεις», σαν έργο κλασικής μουσικής ή σαν όπερα σε τέσσερις πράξεις, με στίχους γραμμένους σε δεκατρείς γλώσσες: καταλανικά και ισπανικά, γερμανικά, αγγλικά, αλλά και λατινικά και μανδαρινικά, πορτογαλικά, σικελικά, ουκρανικά, εβραϊκά, γιαπωνέζικα, αραβικά, γαλλικά.
Κάθε γλώσσα αντιστοιχεί στη ζωή μιας διαφορετικής αγίας, γυναικών που θυσιάστηκαν με κάποιον τρόπο για να βρουν τη λύτρωση. Το concept είναι πανέξυπνο, ο τρόπος που δομούνται τα κομμάτια επίσης, το άλμπουμ είναι εξαιρετικό, ξεχειλίζει από συναίσθημα και η προετοιμασία του είναι ένας άθλος. Η Rosalia αφιέρωσε πάνω από δύο χρόνια ώστε να μάθει να τραγουδάει σε δεκατρείς γλώσσες, αλλά... Υπάρχει ένα «αλλά» που έχει να κάνει όχι με το ίδιο το άλμπουμ, που είναι σίγουρα ένα από τα καλύτερα αυτής της δεκαετίας. Έχει να κάνει με τον τρόπο που το υποδέχτηκαν οι πρώτες κριτικές, γιατί αν έχεις παρακολουθήσει την καριέρα της Rosalia, τα 17 από τα 18 κομμάτια στο «LUX» (με την εξαίρεση του «Berghain») θα μπορούσαν να έχουν υπάρξει στα τρία προηγούμενα άλμπουμ της. Ίσως όχι με την ίδια μορφή ή με την ίδια ενορχήστρωση, αλλά η αλήθεια είναι ότι, ως συνθέσεις, στην πλειονότητά τους θα μπορούσαν να υπάρχουν στο «Los Ángeles», το «El mal querer» ή το «Motomami».
Τι είναι αυτό όμως που έχει προκαλέσει αυτόν τον τεράστιο ενθουσιασμό των κριτικών, στο όριο της υπερβολής, με το «LUX»;
Στο αμερικάνικο πόντκαστ που εμφανίστηκε την προηγούμενη εβδομάδα για να μιλήσει για το νέο άλμπουμ της, ο δημοσιογράφος ρωτάει τη Rosalia αν το «LUX» έχει υπερβολικές απαιτήσεις από τους ακροατές, αν είναι ένα δύσκολο άλμπουμ –αφού δεν έχει καμία σχέση με το «Motomami» και τη στροφή που είχε κάνει προς τη mainstream ποπ– κι αυτή απαντάει «απολύτως», εξηγώντας ότι το «LUX» είναι μια αντίδραση στη στιγμιαία δόση ντοπαμίνης που προσφέρει το χαζοκοίταγμα στα σόσιαλ μίντια, είναι ένα άλμπουμ που απαιτεί συγκέντρωση και προσοχή. Από αυτή την άποψη, το «LUX» είναι ένα άλμπουμ που δεν μοιάζει με κανένα άλλο, τουλάχιστον αν το συγκρίνεις με τα άλμπουμ που κυριαρχούν στα τσαρτ σήμερα, τον εύπεπτο κόσμο της ποπ και τον χρόνο που αφιερώνει ακόμα και o φαν στο άλμπουμ του καλλιτέχνη τον οποίο δηλώνει ότι λατρεύει‧ ο χρόνος ζωής ενός νέου άλμπουμ δεν είναι μεγαλύτερος από μία εβδομάδα, σε πολλές περιπτώσεις είναι μία μόνο μέρα: η ημέρα της κυκλοφορίας του.
«Το ότι ζητά πολλά από το κοινό της δεν έμοιαζε να την απασχολεί ιδιαίτερα», γράφει ο Άλεξ Πετρίδης στην «Guardian». «Είναι κάτι που, υπό μία έννοια, είναι αξιοπερίεργο. Η ποπ δεν έχει υπάρξει ποτέ πιο φιλική για τον ακροατή, απαιτώντας όσο το δυνατόν λιγότερα από αυτόν, λες και έχει επηρεαστεί ο ήχος της από την ευκολία της πλατφόρμας που τη μεταδίδει. Συχνά δίνει την εντύπωση ότι οι αλγόριθμοι των streaming υπηρεσιών –που προτείνουν συνεχώς κάτι νέο, αλλά παρόμοιο με αυτό που ήδη ξέρεις– έχουν αρχίσει να καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι καλλιτέχνες διαμορφώνουν την καριέρα τους».
Η Rosalia, τη στιγμή που η δημοτικότητά της είναι στο ζενίθ και έπειτα από μια περιοδεία με εμφανίσεις που έχουν μείνει αξέχαστες στο κοινό που είχε την τύχη να τις παρακολουθήσει, τολμάει να κάνει με το «LUX» κάτι που μοιάζει εντελώς αντιεμπορικό. Έτσι φαίνεται, γιατί το τι θα γίνει «εμπορικό» εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Και τον παράγοντα virality και προβολή στα σόσιαλ μίντια τον έχει ήδη κατακτήσει. Δεν θυμάμαι πολλά άλμπουμ τα τελευταία χρόνια που να τα συζητάνε όλοι προτού ακόμα κυκλοφορήσουν, δεν θυμάμαι τέτοια προσμονή μέχρι να πάει 7 ο μήνας και να κυκλοφορήσει, και η «διαμάχη» που έχει ξεσπάσει δεν αφορά το αν είναι καλό άλμπουμ ή όχι, αλλά αν μπορούν να χαρακτηριστούν τα κομμάτια του ως κλασική μουσική.
Κανείς δεν έχει βρεθεί να αμφισβητήσει ότι είναι ένα ευρηματικό και θαρραλέο άλμπουμ –παρότι έχει υπερβολική διάρκεια για τα δεδομένα της εποχής και τις αντοχές του μέσου ακροατή– που απαιτεί να παραδοθείς στον κόσμο της δημιουργού του, να παρακολουθήσεις τη (δύσκολη) αφηγηματική γραμμή σε γλώσσες που δεν καταλαβαίνεις, να απολαύσεις μόνο τη φωνή ως όργανο και όχι τους στίχους, που θυμίζει πότε συμφωνικό έργο και πότε παιχνίδι με το φλαμένκο και τα φάντος, που δεν σταματάει να σου θυμίζει ότι η Björk μπορεί να μη συμμετέχει σε άλλο κομμάτι (πλην του «Berghain»), αλλά είναι πανταχού παρούσα ως έμπνευση (όπως στο σπαρακτικό «Jeanne»).
Το άλμπουμ έχει κορυφαίες στιγμές, όπως το «Porcelana», ένα κομμάτι στο δεύτερο μέρος του που εναλλάσσεται μεταξύ βαλς και breakbeat, με στίχους (και) στα ιαπωνικά, όπου τα παλαμάκια του φλαμένκο ακολουθούνται από το spoken ιντερλούδιο του βιολονίστα της Συμφωνικής του Λονδίνου που μετράει αντίστροφα για την επόμενη είσοδο. Ή το ξεκίνημα του «Sexo, Violencia y Llantas» με πιάνο και ψιθυριστές προσευχές, που κορυφώνεται σε ένα χορωδιακό κρεσέντο προτού επιστρέψει στη μελωδική συμφωνία με τα έγχορδα στο φινάλε. Το «Divinize» στροβιλίζεται μέσα σε αρπέτζια με auto-tune πάνω σε ήχο πνευστών με στίχους αυτοθυσίας που ξεγυμνώνουν τον εαυτό της: «Χτύπα με, θα καταπιώ όλη μου την περηφάνια, ξέρω πως φτιάχτηκα για να εξυψώσω το θείο». Το «Reliquia» ξεκινάει με βιολιά για να διαλυθεί σε μια glitch θύελλα, θυμίζοντας τον κόσμο του Aphex Twin. Είναι ξεκάθαρο ότι δεν ενδιαφέρουν τη Rosalia τα πιασάρικα σημεία, το ρεφρέν και η ευκολία ενός ποπ κομματιού, αλλά οι διαθέσεις. Και οι πιο δυνατές στιγμές προκύπτουν από την εγκράτεια, όχι την ένταση – είναι πιο δύσκολο να παρακολουθήσεις τις σιωπές που αφήνουν χώρο να τις γεμίσεις με τον δικό σου χτύπο της καρδιάς όπως γινόταν στο «Vespertine» (άκου π.χ. το «Mio Cristo Piange Diamante» – δεν γίνεται να είναι πιο «Björk»), ή την τραγικότητα στο φάντο του «Munto Nuevo» που κάνει κυριολεκτική τη σημασία του όρου «πεπρωμένο», σαν σύγχρονη άρια, και προκαλεί ανατριχίλα.
Στο «Reliquia», πάνω στο «στρίγκλισμα» των εγχόρδων, τραγουδάει «μα η καρδιά μου δεν μου ανήκει ποτέ, πάντα τη χαρίζω, πάρε ένα κομμάτι μου, κράτησέ το για όσο θα λείπω», αναπολώντας όσα έχει χάσει ταξιδεύοντας συνεχώς από χώρα σε χώρα. Η Rosalia χρησιμοποιεί την παράδοση και τις γνώσεις που της έχει χαρίσει η μελέτη της ισπανικής μουσικής αλλά και όλων των πρόσφατων ηλεκτρονικών υβριδίων που αγάπησε τα τελευταία χρόνια για να φτιάξει ένα έργο χαμηλόφωνο, αλλά μεγαλοπρεπές με τη βοήθεια μιας μπαρόκ ορχήστρας και της γλώσσας που σε κάθε κομμάτι ακούγεται σαν διαφορετικό όργανο.
Στο «La Perla» δημιουργεί ένα βαλσάκι με έγχορδα και χαμηλόφωνες δεύτερες, που θα μπορούσε να είναι κομμάτι από θαρθουέλα του 19ου αιώνα. Με σατιρική διάθεση και γέλια, επιτίθεται σε έναν ανώνυμο πρώην, δίνοντάς του το «χρυσό μετάλλιο στο να είναι καθίκι» και αποκαλώντας τον «συναισθηματικό τρομοκράτη». Η χρήση της γλώσσας ως οργάνου είναι προφανώς ο λόγος που χρησιμοποιεί τόσο πολλές γλώσσες, επειδή μεγαλύτερη σημασία έχει να αισθανθείς τα κομμάτια παρά να κατανοήσεις τι λέει σε αυτά.
Είναι εκπληκτικό αυτό που καταφέρνει με κάθε ακρόαση του άλμπουμ, το οποίο δεν προσφέρεται για άλλα single, και είναι έτσι φτιαγμένο, ώστε αν καταφέρεις να το εκτιμήσεις, να πρέπει να το ακούσεις και να το ξανακούσεις ως σύνολο, ως ένα ολοκληρωμένο έργο, παρότι είναι λίγες εδώ μέσα οι στιγμές ευφορίας και γίνεται αρκετά συχνά δυσκίνητο, παραβιάζοντας τους «κανόνες» της ποπ. Η συνεχής εξέλιξη και η αποδόμηση, τα στοιχεία που αγαπήσαμε δηλαδή στην Björk, είναι και στη Rosalia βασικός λόγος για να ερωτευτεί κανείς τις μεταμορφώσεις της. Κι αφού αποδόμησε το φλαμένκο και οδήγησε το ρεγκετόν προς την ψηφιακή art pop με απίστευτο sexiness, έρχεται μεταμφιεσμένη σε σύγχρονη Παναγία (με ζουρλομανδύα) στο εξώφυλλο του «LUX» να σηματοδοτήσει τη σοβαρότητα με την οποία προσεγγίζει το θηλυκό θεϊκό στοιχείο και να αποδείξει ότι αν διαθέτεις μουσική παιδεία και έμπνευση, μπορείς να φτιάξεις ένα εκπληκτικό άλμπουμ, ακολουθώντας απλώς το ένστικτό σου. Όσο αντιεμπορικό και αν είναι αυτό.
Ακούστε το άλμπουμ εδώ:
