Η αδιαφορία για τα δημόσια αγαθά: Ένα ελληνικό πρόβλημα

Ένα ελληνικό πρόβλημα Facebook Twitter
Το ελληνικό βλέμμα παραμένει πάντα και σε μεγάλο βαθμό απαθές και εσωστρεφές, σαν να φέρει μέσα του μια ιδιαίτερη μορφή παθητικότητας. Υπερδραστηριοποιείται για τα «δικά του» και αδρανεί για οτιδήποτε λίγο πιο έξω.
0

ΕΔΩ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΑ δέχεται κριτική η κλασική άποψη που έβλεπε μια ελληνική ιδιαιτερότητα ως ένα είδος λοξού ή «υπανάπτυκτου» χαρακτήρα μέσα στην Ευρώπη. Η κοινωνιολογική και ιστορική ερμηνεία προχώρησε σε πιο σύνθετες υποθέσεις που αντιστέκονται στο απλουστευτικό σχήμα «από εδώ η “παρωχημένη Ελλάδα”, από εκεί η “προηγμένη Ευρώπη”».

Νομίζω πως αυτή η αναθεώρηση ενός παλιού σχήματος μάς έδωσε μια πιο ισορροπημένη κατανόηση της ελληνικής περιπέτειας μέσα στον χρόνο. Έχουμε φύγει από το άσπρο-μαύρο περί εθνικής κακοδαιμονίας, από το αιώνιο παράπονο για τον μισερό, εθνικό μας χαρακτήρα. Στο φως αυτής της αναδυόμενης αυτογνωσίας δεν προσεγγίζουμε με εξιδανικεύσεις ούτε την ευρωπαϊκή Δύση, αν και αναγνωρίζουμε τη σημασία που είχαν οι τομές του μοντέρνου αστικού πολιτισμού.

Παρ’ όλα αυτά, έχω την εντύπωση πως απομένει πάντα ένα ελληνικό πρόβλημα. Όσο χρήσιμη κι αν είναι μια πανοραμική θέαση της ελληνικής Ιστορίας, υπάρχουν επιμέρους δεινά που επιμένουν. Ένα, λοιπόν, από τα πιο επίμονα προβλήματα της χώρας είναι η ασέβεια/αδιαφορία για τον δημόσιο χώρο και τα αγαθά του. Δεν το συναντάς αλλού αυτό, όχι πάντως σε χώρες με συγγενή (ας το πω έτσι) οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά.

Είμαστε η πιο αντι-οικολογική χώρα της Δύσης. Μια χώρα όπου ως οίκος εννοείται μόνο η ιδιωτική κατοικία και ένας περιφραγμένος οικογενειακός χώρος. Οτιδήποτε «εξωτερικό» του οικιακού και στενά ατομικού καταφυγίου γίνεται αδιάφορο, ουδέτερο, ανάξιο φροντίδας.

Από μια άποψη, είμαστε η πιο αντι-οικολογική χώρα της Δύσης. Μια χώρα όπου ως οίκος εννοείται μόνο η ιδιωτική κατοικία και ένας περιφραγμένος οικογενειακός χώρος. Οτιδήποτε «εξωτερικό» του οικιακού και στενά ατομικού καταφυγίου γίνεται αδιάφορο, ουδέτερο, ανάξιο φροντίδας.

Προφανώς, ο κανόνας έχει εξαιρέσεις και κάποιες ατομικές και συλλογικές στάσεις που τον διαψεύδουν. Τα τελευταία χρόνια, σε τμήματα των νεότερων ηλικιακά ανθρώπων από τη μεσαία τάξη των πτυχιούχων, παρατηρεί κανείς και μια αντίστροφη τάση. Κυρίως για λόγους ατομικής υγείας ή ανησυχίας για την υγεία των παιδιών τους, κάποιες (σχετικά εύπορες) οικογένειες επαναπροσδιορίζουν τη σχέση τους με τη φύση. Νέα ζευγάρια ή και μεγαλύτεροι δείχνουν μια άλλη κατανόηση αυτής της ανάγκης.

Όμως η βαθιά δομή της ατομικότητας και της ελληνικής οικογενειακής λογικής παραμένει αμετανόητη. Δεν αντιλαμβάνεται τον χώρο και τα πράγματα εκτός οικογενειακού οίκου ως σημαντικά. Το ελληνικό βλέμμα παραμένει πάντα και σε μεγάλο βαθμό απαθές και εσωστρεφές, σαν να φέρει μέσα του μια ιδιαίτερη μορφή παθητικότητας. Υπερδραστηριοποιείται για τα «δικά του» και αδρανεί για οτιδήποτε λίγο πιο έξω. Και ακόμα και η οικεία επίκληση του κράτους έχει εδώ έναν χαρακτήρα παθητικής ικεσίας και ακατέργαστου ψόγου: δεν είναι η ενεργητική και πολιτικά αξιοπρεπής απαίτηση για κρατική προστασία αλλά μια αποσπασματική και ασυνεπής ζήτηση ενός «αναλγητικού» της στιγμής.

Το ελληνικό πρόβλημα (ή ένα από τα βασικά προβλήματα, για να είμαι ακριβής) είναι εν τέλει μια στάση ψυχρής και μικροπρεπούς αντιμετώπισης πολλών δημόσιων αγαθών. Ακόμα και η γενικόλογη και ρητορική αντίθεση στις «πολιτικές των ιδιωτικοποιήσεων» δεν συνοδεύεται από μια κουλτούρα πραγματικού σεβασμού στα δημόσια αγαθά.

Μπορεί, φυσικά, να απαλύνει κανείς τα ενοχλητικά συμπεράσματα, ανατρέχοντας σε διάφορους παράγοντες που αθωώνουν τη χώρα: τις υλικές στερήσεις παλαιότερων εποχών, τις δυσκολίες να χειριστούμε τα βάσανα μιας καθημερινής επιβίωσης με μπαλώματα, την έλλειψη χρόνου ενός σύγχρονου τρόπου ζωής που δεν αφήνει περιθώρια αναστοχασμού. Πολλά όμως από αυτά τα εμπόδια υπήρξαν και σε άλλες κοινωνίες, ακόμα και οι δικτατορίες, οι πολιτικές λιτότητας ή άλλα τραύματα που συνήθως τα επικαλούνται διάφοροι για να ελαφρύνουν τα δικά μας κρίματα.

Εξακολουθώ έτσι να πιστεύω πως το πρόβλημα μιας διάχυτης αδιαφορίας για τον δημόσιο χώρο δεν μπορεί να εξηγηθεί ούτε από τη φτώχεια, ούτε από τις πολιτικές ανωμαλίες του παρελθόντος, ούτε από κάποια μοιρολατρία «ανατολίτικη» που τάχα έχει σφραγίσει «το DNA της φυλής». Πολλές συμβατικές απαντήσεις της αριστεράς και της δεξιάς φαίνονται απλώς ως προσπάθειες συλλογικής κολακείας.

Είπαμε στην αρχή ότι είναι ευτυχές γεγονός η αναθεώρηση μιας αντίληψης που έβλεπε παντού μια ελληνική ιδιαιτερότητα μειονεξίας και υστέρησης, μια πατρίδα σημαδεμένη από αποτυχίες. Νομίζω όμως πως σε σχέση με τον σεβασμό στον περιβάλλοντα χώρο και σε οτιδήποτε δημόσιο πέραν της οικίας θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ανοιχτά μια ελληνική παθολογία. Και ίσως είναι αυτό ένα από τα ελαττώματα που οι επόμενοι, οι νεότερες γενιές, μπορούν να τα υπερβούν, αν φυσικά βρουν κάτι μη καταπατημένο για να στήσουν μια καλύτερη Ελλάδα.

Το να νοιάζεσαι για πράγματα που εκτείνονται έξω από την «αυλή σου», για κάτι σχετικώς μακρινό, αλλά ουσιαστικό κοινό και συλλογικό είναι υπόθεση δύσκολη. Χρειάζεται συναισθηματική και πολιτική ενθάρρυνση, μια άλλη εκπαίδευση μακριά από τον ρηχό παροντισμό και τη λατρεία του «άμεσου». Σε άλλες χώρες έχουν καλλιεργήσει περισσότερο μια σχετική συνείδηση. Το ελληνικό πρόβλημα είναι τελικά πως δεν έχουμε συναίσθηση ότι υπάρχει ένας κόσμος και έξω από την περίφραξη.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Οπτική Γωνία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

ΕΠΕΞ Μήπως οι εχθροί της «σώζουν» την Ευρώπη (που προκαλεί πλήξη στους άλλους);

Οπτική Γωνία / Μήπως οι εχθροί της «σώζουν» την Ευρώπη (που προκαλεί πλήξη στους άλλους);

Όσο τα θέματα της Ευρώπης θεωρούνται συζητήσεις που δεν «πουλάνε» δημοσιογραφικά ή θέματα επίδειξης λαμπερών ονομάτων, τόσο η Ευρώπη θα συναρπάζει κυρίως τους εχθρούς της.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ
Γιατί πεθαίνουν τα πλατάνια;

Ρεπορτάζ / Γιατί πεθαίνουν τα πλατάνια στην Ελλάδα;

Μια μεγάλη οικολογική καταστροφή βρίσκεται σε εξέλιξη σε όλη τη χώρα. Πολύτιμα οικοσυστήματα πλατάνων νεκρώνονται από μια μολυσματική ασθένεια, η οποία μέχρι στιγμής αποδεικνύεται ανίκητη και έχει αποδεκατίσει χιλιάδες δέντρα. Υπάρχει λύση;
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα δεν είναι πια εντελώς «ξεκρέμαστα»

Ρεπορτάζ / Τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα δεν είναι πια εντελώς «ξεκρέμαστα»

Χρειάστηκαν επίμονες προσπάθειες από πολλούς ανθρώπους και φορείς, όμως το ζήτημα της φροντίδας των ασυνόδευτων παιδιών-προσφύγων, που είχε επανειλημμένως εκθέσει τη χώρα, φαίνεται ότι διευθετείται πλέον αρκετά ικανοποιητικά. Εξίσου μεγάλη σημασία έχει όμως το «μετά», καθώς μέχρι πρόσφατα, όσα παιδιά ενηλικιώνονταν, βρίσκονταν κυριολεκτικά στον «αέρα», κάτι που πλέον αλλάζει χάρη σε προγράμματα όπως αυτό του Κέντρου Κυψέλη που τρέχουν η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και η IRC Hellas. Ο Κασμίρ και ο Ουσμάν, που πλέον ενηλικιώθηκαν, θέλουν να ζήσουν μόνιμα στην Ελλάδα.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Τραμπ και η μαύρη μειονότητα

Οπτική Γωνία / Ο Τραμπ και η μαύρη μειονότητα

Ο Τραμπ συνεχίζει απτόητος να επιμένει ότι συκοφαντείται με στόχο την περιθωριοποίησή του, όπως συμβαίνει με τους Μαύρους Αμερικανούς. Επιμένει ότι, αντίθετα με τις «συκοφαντίες», δεν ήταν και δεν είναι καθόλου ρατσιστής.
ΑΝΝΑ ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ
Αριστείδης Χατζής: «Εκπαιδευτικοί μιλούν για το 1821 ως γυμνασιάρχες της δεκαετίας του 1950»

Οπτική Γωνία / «Εκπαιδευτικοί μιλούν για το 1821 σαν γυμνασιάρχες της δεκαετίας του 1950»

Το νόημα της εθνικής επετείου, τα κομβικά γεγονότα, οι πρωταγωνιστές και οι παρελάσεις. Μιλά στη LiFO ο καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Τμήμα Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ, Αριστείδης Χατζής.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Το φάντασμα του πολέμου πλανιέται πάνω από την Ευρώπη; 

Μ. Καραγιάννης / Το φάντασμα του πολέμου πλανιέται πάνω από την Ευρώπη; 

Πόσο πιθανή είναι η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού; Οδηγείται η Ευρώπη σε πολεμική αναμέτρηση με τη Ρωσία; Και πόσο θα επηρεάσει μια πιθανή εκλογή του Τραμπ; Απαντά ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Μάνος Καραγιάννης. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η κοινωνική δυσαρέσκεια και οι ανατροπές που καταγράφονται για πρώτη φορά στις δημοσκοπήσεις

Οπτική Γωνία / Η κοινωνική δυσαρέσκεια και οι ανατροπές που καταγράφονται για πρώτη φορά στις δημοσκοπήσεις

Οι μισοί σχεδόν ψηφοφόροι απαντούν στις δημοσκοπήσεις ότι θα πάνε στην κάλπη των ευρωεκλογών για να στείλουν μήνυμα στο κόμμα που ψήφισαν στις εθνικές εκλογές.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
«Μας πολιορκούν, αλλά ούτε το Δίπορτο θα κλείσει, ούτε το κτίριο πουλήθηκε»

Αθήνα / «Μας πολιορκούν, αλλά ούτε το Δίπορτο θα κλείσει, ούτε το κτίριο πουλήθηκε»

Ο Χρήστος Μαργαρίτης, συνιδιοκτήτης του νεοκλασικού (γωνία Θεάτρου και Σωκράτους) στο υπόγειο του οποίου στεγάζεται η θρυλική ταβέρνα, διαψεύδει τα περί πώλησής του και ξετυλίγει την ιστορία του πατρικού του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
σπιρτζης καραμανλής

Οπτική Γωνία / Τα Τέμπη, η ευθύνη των υπουργών και η υποκρισία

Άλλη μία εξεταστική επιτροπή της Βουλής ολοκληρώθηκε χωρίς να καταλήξει πουθενά, με τα κόμματα να δίνουν τη μάχη των εντυπώσεων. Η Δικαιοσύνη, όμως, συνεχίζει την έρευνα και όλα παραμένουν ανοιχτά.
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΙΟΥΤΗ
Μετς: Μια τριπλή ζημιά στον αρχαιολογικό και αρχιτεκτονικό πλούτο από τον δήμο Αθηναίων

Ρεπορτάζ / Μετς: Μια τριπλή ζημιά στον αρχαιολογικό και αρχιτεκτονικό πλούτο από τον δήμο Αθηναίων

Ο Δήμος ετοιμάζεται να κατεδαφίσει μια από τις παλαιότερες κατοικίες της Αθήνας, υπονομεύοντας την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Αγροτέρας Αρτέμιδος.
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Ποιος φοβάται τη Μαρίνα Σάττι;/ Ζάρι: Μια πικρή «ερωτική εξομολόγηση»/

Οπτική Γωνία / Ποιος φοβάται τη Μαρίνα Σάττι;

Καρυάτιδες, συρτάκι, χωριάτικη και τζατζίκι, meraki, παντιλίκια στον Λυκαβηττό. Το «Ζάρι» μοιάζει με μια πικρή ερωτική εξομολόγηση, με αρκετή διάθεση αυτοσαρκασμού. Αντέχουμε να δούμε το πρόσωπό μας στον καθρέφτη;
ΕΙΡΗΝΗ ΓΙΑΝΝΑΚΗ